Page 30 - Klinika nr 15 (19)/2013

DEBATA ŚRODOWISKOWA

W orzecznictwie sądów administracyjnych wskazuje się jednak na fakt ponoszenia straty nie musi przemawiać za brakiem posiada­
specyfczne zasady przyznawania stronom prawa pomocy, które to nia dostatecznych środków na pokrycie kosztów sądowych. Zapo­
rozstrzygnięcie sądu powinno się opierać na określonych podsta­ biegliwości i przezorności w zakresie konieczności zgromadzenia
wach. Otóż z uwagi na szczególny charakter instytucji prawa po­ odpowiednich środków fnansowych na potrzeby związane z to­
mocy, której celem jest zagwarantowanie prawa do sądu osobom, czącym się postępowaniem należy szczególnie wymagać od osób
których sytuacja materialna i osobista wyklucza samodzielne po­ toczących spory sądowe w związku z prowadzoną działalnością
niesienie kosztów postępowania czy też ustanowienia pełnomoc­ gospodarczą .
9
nika, rozstrzygnięcia sądu w tej kwestii mogą zapaść wyłącznie po Ograniczony dostęp do instytucji prawa pomocy, a tym samym
wnikliwiej analizie okoliczności sprawy . Zasadniczo na stronie szansę na przyznanie pełnomocnika z urzędu mają również pod­
3
ubiegającej się o przyznanie prawa pomocy ciąży obowiązek mioty, które nadużywają prawa do sądu. Sądy administracyjne pre­
wyczerpującego przedstawienia informacji dotyczących jej zentują stanowisko, zgodnie z którym wymóg ponoszenia kosztów
sytuacji majątkowej. Postawa strony, która wybiórczo prezentuje sądowych zmusza każdą stronę inicjującą postępowanie sądowe do
informacje mające potwierdzać jej sytuację majątkową i rodzinną, zastanowienia się nad celowością składania nieracjonalnych i bez­
uniemożliwia uzyskanie pewności co do jej rzeczywistej sytuacji przedmiotowych skarg, a w konsekwencji ponoszonych kosztów.
fnansowej. Strona powinna podejmować takie czynności, które Niedopuszczalne jest bowiem używanie uprawnień procesowych
przekonałyby sąd co do zasadności przyznania prawa pomocy . do celów innych od tych odpowiadających ich przeznaczeniu. Każ­
4
Wnioskujący o przyznanie prawa pomocy ma obowiązek współ­ de prawo podmiotowe, w tym prawo do sądu, przyznane jest przez
działania z sądem w zakresie wyjaśnienia wszystkich okoliczności normę prawną w celu ochrony interesów uprawnionego, jednak
w celu ustalenia jego rzeczywistego stanu majątkowego i możliwo­ nie może umknąć uwadze, że prawo to powinno być wykonywane
ści płatniczych. Brak tej współpracy przez niedostarczenie doku­ zgodnie z celem społecznym danego prawa, czyli zgodnie z celem,
mentów bądź nieskładanie wyczerpujących wyjaśnień musi mieć ze względu na który zostało mu przyznane. W konsekwencji za­
wpływ na dokonywaną przez sąd ocenę wniosku o przyznanie pra­ chowanie, które formalnie zgodne jest z literą prawa, lecz sprzeci­
wa pomocy . Jeżeli jednak na podstawie przyjętego oświadczenia wia się jej sensowi, nie może zasługiwać na ochronę. Tak też należy
5
sąd dojdzie do przekonania, że ma do czynienia z osobą „biedną” ocenić działania podmiotu, który inicjuje szereg postępowań są­
w potocznym tego słowa znaczeniu, lub jeśli stwierdzi, że wyma­ dowych nie w celu ochrony swoich realnych praw, ale dla którego
gane koszty postępowania pozostają w takiej dysproporcji z dekla­ inicjowanie tychże postępowań jest celem samym w sobie .
10
rowanym przez nią stanem majątkowym, że strony nie będzie stać Niezależnie od oceny sytuacji majątkowej strony ubiegającej się
na ich poniesienie, to może wydać rozstrzygnięcie bez konieczno­ o przyznanie pełnomocnika z urzędu, jako podstawowego kryte­
ści prowadzenia dalszych czynności . rium uzyskania prawa pomocy w postępowaniu sądowoadministra­
6
Nieco inne kryteria oraz przesłanki przyznawania prawa pomocy cyjnym, sąd zobowiązany jest wziąć również pod uwagę obiektywną
stosowane są wobec osób prawnych i przedsiębiorców. W judyka­ potrzebę występowania w sprawie profesjonalnego pełnomocnika.
turze wskazuje się bowiem, że udzielenie stronie prawa pomocy Ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika z urzędu następu­
w postępowaniu przed sądami administracyjnymi jest formą jej f­ je tylko wówczas, gdy brak profesjonalnej pomocy prawnej może
nansowania z budżetu państwa i przez to powinno się sprowadzać pozbawić stronę możliwości obrony swoich praw. Takie niebezpie­
jedynie do przypadków, w których strona nie posiada środków czeństwo nie zachodzi w postępowaniu przed wojewódzkim sądem
na sfnansowanie udziału w postępowaniu sądowym i wykaże to administracyjnym z uwagi na gwarancje procesowe przewidziane
w sposób przekonujący. Ponadto osoba prawna oraz inna organi­ w art. 134 § 1 i art. 140 § 1 PostAdmU . Nadto zgodnie z art. 246
11
zacja nieposiadająca osobowości prawnej powinna wykazać nie tyl­ PostAdmU przesłanka celowości ustanowienia pełnomocnika nie
ko, że nie ma środków na poniesienie kosztów postępowania, ale występuje i brak podstaw, by ją domniemywać. Sąd może oceniać
także, że nie ma ich, pomimo iż podjęła wszelkie niezbędne działa­ celowość wydatków pełnomocnika, ale nie celowość jego ustano­
nia, by zdobyć fundusze na pokrycie wydatków . Natomiast przed­ wienia . Natomiast okoliczność, że skarżący jako osoba pozbawio­
12
7
siębiorca w ramach ryzyka prowadzenia działalności powinien li­ na wolności aktualnie jest osadzony w zakładzie karnym, stawia go
czyć się z koniecznością dochodzenia lub obrony swoich praw na w nieporównanie gorszej pozycji procesowej względem strony prze­
drodze sądowej. To w konsekwencji oznacza ponoszenie wydat­ ciwnej. Nie można bowiem tracić z pola widzenia, że – via facti – po­
8
ków z tym związanych . W sytuacji, gdy wnioskujący o przyzna­ zbawiony jest takich podstawowych uprawnień, jak choćby ➜
nie prawa pomocy jest przedsiębiorcą, który prowadzi działalność
gospodarczą, istnieje domniemanie faktyczne, że działalność ta
3 Zob.: post. NSA z 4.12.2007 r., I OZ 909/07, Legalis.
nadal jest opłacalna. W przeciwnym wypadku racjonalnym działa­ 4 Zob.: post. NSA z 28.6.2012 r., I FZ 210/12, Legalis.
niem byłaby likwidacja działalności lub jej zawieszenie, gdyż celem 5 Zob.: post. WSA w Krakowie z 17.4.2012 r., I SA/Kr 1069/11, Legalis.
działalności gospodarczej jest osiągnięcie zysku. Skoro przedsię­ 6 7 Zob.: post. WSA w Krakowie z 25.11.2011 r., III SA/Kr 709/11, Legalis.
Zob.: post. NSA z 4.12.2012 r., II OZ 1052/12, MoP 2013, Nr 2, s. 59.
biorca prowadzi działalność, to uzyskuje przychody, a więc zasad­ 8 Zob.: post. NSA z 13.8.2013 r., I FZ 305/13, Legalis.
niczo może z nich pokryć koszty sądowe, a jeśli faktycznie jej nie 9 Zob.: post. WSA w Krakowie z 17.4.2012 r., I SA/Kr 1069/11, Legalis.
prowadzi, lecz jej nie likwiduje ani nie zawiesza, to nie ma podstaw 10 11 Zob.: post. NSA z 25.7.2012 r., II FZ 532/12, Legalis.
Zob.: post. NSA z 20.6.2008 r., II OZ 625/08, Legalis.
do jego fnansowania przez zwolnienie od kosztów sądowych. Sam 12 Zob.: post. NSA z 20.11.2008 r., I FZ 433/08, Legalis.

Projekt „Opracowanie kompleksowych i trwałych mechanizmów wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce”
współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego