Page 8 - Klinika nr 26 (31)/2019

DEBATA ŚRODOWISKOWA

będzie miała kluczowe znaczenie dla analizy statusu osoby podej- jest wymogu formalnego przejawu skierowania przeciwko danej
rzanej, instytucji zatrzymania procesowego, a tym samym kazusu, osobie postępowania karnego. Na tej podstawie wnioskuje się,
nad którym pracowali studenci kliniki WPiA UW. że art. 42 ust. 2 Konstytucji RP obejmuje również stadia poprze-
dzające fazę in personam postępowania przygotowawczego. To sta-
Zakres podmiotowy prawa do obrony nowisko należy – w moim przekonaniu – uznać za najwłaściwsze,
przede wszystkim z dwóch następujących powodów.
Problematyka kręgu osób uprawnionych do obrony Po pierwsze, przedstawiona rozszerzająca wykładnia przepisu kon-
na gruncie polskich przepisów karnoprocesowych jest ure- stytucyjnego w sposób bezpośredni nawiązuje do opisywanego po-
8
gulowana w przepisach art. 42 ust. 2 Konstytucji RP oraz wyżej konceptu prawa do obrony jako abstrakcyjnej normy, znaj-
art. 6 KPK. Pierwsza ze wskazanych regulacji określa zakres dującej swój wyraz w stanowionych normach prawnych. W ten
podmiotowy prawa do obrony poprzez wyrażenie: „każdy, sposób po stronie organów prowadzących postępowanie karne zo-
przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne”, zaś staje wykreowany obowiązek nieustannego spełniania standardu
przepis ustawy ogranicza się jedynie do oskarżonego. Ma- prawa do obrony w ogólności, zaś prawo do obrony aktualizuje się
jąc jednak na względzie treść art. 71 § 3 KPK, za niebu- już przy pierwszej czynności organu skierowanej przeciwko jedno-
13
dzące wątpliwości można uznać, że KPK prawa do obrony stce . Działania podejmowane w zgodzie z literalnym brzmieniem
udziela również podejrzanemu. przepisów, które na skutek upływu czasu mogą utracić swoją ela-
styczność, nie zawsze więc będą pełnym urzeczywistnieniem privi-
Wzajemna relacja przywołanych przepisów stała się przedmiotem legium defencionis (prawa do obrony).
wielu rozważań w nauce prawa . Po drugie, przyjęcie stanowiska, że prawo do obrony aktualizuje
9
Interpretacją dominującą w zakresie regulacji konstytucyjnej jest się wraz z uzyskaniem statusu podejrzanego, mogłoby doprowa-
zawężanie jej zastosowania jedynie do podejrzanych oraz oskar- dzić do całkowitej destrukcji analizowanego uprawnienia. Zgod-
10
żonych . Wiąże się to ze sposobem pojmowania „prowadzenia nie bowiem z art. 313 § 1 KPK postanowienie o przedstawieniu
postępowania karnego” in personam (przeciwko konkretnej oso- zarzutów sporządza się, gdy dane istniejące w chwili wszczęcia
bie), które wymaga uzyskania statusu podejrzanego. To natomiast śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostateczne podej-
– zgodnie z art. 71 § 1 KPK – następuje w wyniku wydania po- rzenie, że czyn popełniła określona osoba. Nietrudno zauważyć,
stanowienia o przedstawieniu zarzutów albo wraz z przystąpie- że u podstaw przesłanek przedstawienia zarzutów legła klauzula
niem do przesłuchania danej osoby w charakterze podejrzanego. generalna, która – wykładana w ramach przekonania prokurator-
Zgodnie ze wskazaną koncepcją prawo do obrony nie przysłu- skiego – mogłaby doprowadzić do poważnych nadużyć. Sytuacja,
guje zatem osobie podejrzanej. Taki zabieg interpretacyjny budzi w której to prokurator decydowałby o aktualizacji art. 313 § 1 KPK,
jednak istotne wątpliwości. Kodeks postępowania karnego nie a tym samym prawa do obrony, skutkowałaby jego całkowitym
14
zawiera bowiem defi nicji „skierowania postępowania karnego”, wypaczeniem .
w związku z czym pojęcie to należy interpretować jako autono- Dopełniając zagadnienie zakresu podmiotowego prawa do obrony,
miczne na gruncie prawa konstytucyjnego. Interpretowanie norm ostatnia uwaga poświęcona będzie statusowi osoby, przeciwko któ-
konstytucyjnych przez pryzmat regulacji ustawowych uznaje się rej zostały skierowane czynności operacyjno-rozpoznawcze. Zgod-
11
za zabieg niedozwolony . nie z panującym stanowiskiem czynności operacyjno-rozpoznaw-
Część doktryny interpretuje natomiast normę konstytucyjną cze podejmowane przez ustawowo uprawnione do tego podmioty
12
w sposób rozszerzający, zauważając, że w Konstytucji RP brak nie stanowią etapu postępowania przygotowawczego, co z kolei
przesądza o ich nieprocesowym charakterze . W doktrynie można
15
8 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) spotkać również pogląd, że podczas dokonywania czynności ope-
– w pracy zwana „Konstytucją RP”. racyjno-rozpoznawczych nie obowiązują gwarancje właściwe dla
9 Np. W. Wróbel, Konstytucyjne prawo do obrony w perspektywie prawa karnego prawa do obrony . Stanowisko takie – w ocenie autora – należy
16
materialnego [w:] Węzłowe problemy prawa karnego, kryminologii i polityki kry-
minalnej. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Markowi, War-
szawa 2010, s. 215–229; A. Bojańczyk, W kwestii zawiązania się konstytucyjnej 13 Zob. dobitnie SN w wyroku z 9.2.2004 r., V KK 194/03, OSNKW 2004, Nr 4,
gwarancji prawa do obrony w czasie – uwagi na marginesie wyroku Trybunału Kon- poz. 42, s. 45 („Tak więc nieformalne przedstawienie zarzutu popełnienia prze-
stytucyjnego z dnia 1.12.2009 r., [w:] Funkcje procesu karnego. Księga jubileuszo- stępstwa, lecz już pierwsza czynność organów procesowych skierowana na ściganie
wa Profesora Janusza Tylmana, T. Grzegorczyk (red.), Warszawa 2011, s. 363–373. określonej osoby czyni ją podmiotem prawa do obrony”).
10 P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r., 14 Zbieżne stanowisko w: C. Kulesza, Komentarz do art. 6 KPK, [w:] Kodeks postępo-
Warszawa 2008, s. 105; zob. ponadto wyrok TK z 19.3.2007 r., K 47/05 wania karnego. Komentarz, K. Dudka (red.), Warszawa 2018, s. XX oraz w: K. Wit-
(OTK-A 2007, Nr 7, poz. 27); P. Sarnecki, Komentarz do art. 42 Konstytucji RP, kowska, Gwarancje zatrzymanego, Prokuratura i Prawo 2011, Nr 9, s. 89 („Już
[w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom III, (L. Garlicki (red.), pierwsza czynność organów procesowych skierowana na ściganie określonej osoby
Warszawa 2003, s. 1‒9 ‒ autor nie omawia zakresu podmiotowego prawa do obro- czyni ją podmiotem prawa do obrony, a nie przedstawienie zarzutu popełnienia
ny, jednak posługuje się wyłącznie określeniem „podejrzany”. przestępstwa”). Vide ponadto: wyrok TK z 11.12.2012 r., K 37/11 (OTK-A 2012,
11 Zob. T. Stawecki, Koncepcja autonomicznej wykładni pojęć konstytucyjnych: Nr 11, poz. 133).
od praktyki do teorii, [w:] Wykładnia konstytucji: inspiracje, teorie, argumenty, 15 Szerzej zob. D. Szumiło-Kulczycka, Czynności operacyjno-rozpoznawcze i ich rela-
T. Stawecki, J. Winczorek (red.), Warszawa 2014, s. 242‒249. Przeciwne stanowisko cje do procesu karnego, Warszawa 2012, s. 17; ponadto wyrok TK z 12.12.2005 r.,
w R. Koper, Prawo do obrony osoby podejrzanej, Prokuratura i Prawo 2016, Nr 2, K 32/04, OTK-ZU 2005, Nr 11A, poz. 132.
s. 17‒33 – autor wiąże aktualizację prawa do obrony osoby podejrzanej z nabyciem 16 Zob. M. Szramka, Eksperyment procesowo-kryminalistyczny, Edukacja Prawnicza
przez nią statusu podejrzanego, bowiem od tego momentu postępowanie karne 2010, Nr 12, s. 36‒40. Autorka wskazuje, że momentem, w którym czynności ope-
wchodzi w fazę in personam. Wyraża przy tym jednak postulat de lege ferenda [do- racyjno-rozpoznawcze nabywają cech czynności procesowych, jest ich „procesowe
tyczący przyszłych regulacji prawnych – przyp. aut.] polegający na objęciu osoby przetworzenie”. Jako przykład takiej operacji można wskazać sporządzenie w trak-
podejrzanej takim prawem. Moim zdaniem efekt ten da się osiągnąć na gruncie cie trwania postępowania przygotowawczego protokołu z przesłuchania osoby po-
interpretacji Konstytucji RP. dejrzanej, która wcześniej była już przesłuchiwana w ramach czynności operacyj-
12 A. Sakowicz, Komentarz do art. 6 KPK, [w:] Kodeks postępowania karnego. Komen- no-rozpoznawczych. Konsekwencją założenia uczynionego przez autorkę tekstu
tarz, A. Sakowicz (red.), Warszawa 2018, s. 29; vide ponadto: J. Skorupka, Komen- jest obowiązywanie prawa do obrony, ewentualnie do formalnego wszczęcia po-
tarz do art. 6 KPK, [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, J. Skorupka stępowania prejurysdykcyjnego. Dodatkowe wątpliwości budzi brak sądowej – czy
(red.), Warszawa 2018, s. 41; R.A. Stefański, Prawo do obrony osoby podejrzanej, chociażby prokuratorskiej ‒ kontroli nad czynnościami operacyjno-rozpoznawczy-
[w:] Z problematyki funkcji procesu karnego, T. Grzegorczyk, J. Izydorczyka, R. Ol- mi, co jeszcze bardziej przemawia za rozszerzeniem podmiotowego zakresu prawa
szewskiego (red.), Warszawa 2013, s. 308. do obrony.

4 KLINIKA Nr 26 (31)/2019 www.fupp.org.pl

KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd 4 29.05.2019 19:29