Page 10 - Klinika nr 26 (31)/2019

DEBATA ŚRODOWISKOWA

z art. 6 KPK jako przepisu wstępnego KPK czy wprost z art. 42 określony ich wpływ na zakres uprawnień osoby podejrzanej, wo-
ust. 2 zd. 1 Konstytucji RP. bec której uprawniony organ dokonuje czynności określonych
W świetle powyższych uwag można rozważać na przyszłość przy- w art. 244 KPK. Wskazana problematyka zdaje się nie obfitować
znanie studentom działającym w klinikach prawnych prawa do re- w piśmiennictwo ani judykaturę. W ramach poruszonego zagad-
prezentowania klientów klinicznych w sprawach karnych przed nienia podjęta zatem zostanie próba wykazania, że oświadczenia
organami prowadzącymi postępowanie. W mojej ocenie nadzór składane w toku zatrzymania nie zmniejszają uprawnień przysłu-
pracowników uniwersyteckich nad całym procesem reprezentacji, gujących zatrzymanemu.
w tym sporządzania porad prawnych i ich wydawaniem, pozwo- Przyjmując – w świetle powyższych rozważań – że osobie podej-
liłby na osiągnięcie stopnia profesjonalizacji równego zawodowym rzanej przysługuje prawo do obrony z wszelkimi tego konsekwen-
prawnikom. Problematyczny pozostaje natomiast zakres spraw, cjami, ma ona prawo realizować je w każdej fazie postępowania
w jakich taka reprezentacja byłaby możliwa. O ile krytycznie na- karnego, niezależnie od przyznanego jej statusu. To z kolei ozna-
leżałoby potraktować reprezentację studencką w przypadkach cza, że prawa do obrony w ogólności nie można się zrzec ani ogra-
obrony obligatoryjnej czy w sprawach o ciężkie występki lub zbrod- niczyć go mocą oświadczenia złożonego organowi postępowania.
nie, o tyle uważam, że byłaby ona niezwykle pożądana z punktu Takie działania pozostaną bezskuteczne również dlatego, że usta-
widzenia osób niezamożnych, przeciwko którym skierowano za- wodawca nie przewidział w KPK żadnej regulacji, która dawałaby
27
rzut popełnienia wykroczenia czy lekkiego występku . Takie po- oskarżonemu sensu largo takie uprawnienie. Nie należy tego jed-
stulaty wymagałyby jednak szerokiej dyskusji i w konsekwencji nak mylić z sytuacją, w której osoba decyduje się nie podejmować
zmian na poziomie ustawowym. Na marginesie należy wskazać, obrony, np. broniąc się bez pomocy profesjonalnego prawnika czy
że na dzień dzisiejszy uniwersyteckie poradnie prawne nie zostały odmawiając składania wyjaśnień. Konieczne jest więc odróżnienie
nawet uznane przez ustawodawcę za podmioty mogące udzielać zrzeczenia się prawa do obrony od zrzeczenia się prawa do jego re-
nieodpłatnej pomocy prawnej w oparciu o ustawę o nieodpłatnej alizacji. Pierwsze jest – zdaniem autora – niedozwolone, drugie na-
pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz tomiast ‒ w gestii oskarżonego sensu largo.
edukacji prawnej . Ze względu na ramy niniejszego opracowania Odnosząc się do stanu faktycznego analizowanego przez studen-
28
zaprezentowane postulaty pozostawiono w fazie dyskusji. tów z kliniki WPiA UW, zatrzymany miał prawo złożyć oświad-
czenie o dowolnie obranej treści. Wyrażając brak zainteresowa-
Skuteczność oświadczeń składanych podczas nia pomocą profesjonalnego prawnika czy kontaktu z inną osobą,
zatrzymania nie skorzystał z możliwości realizacji przysługującego mu prawa
W myśl art. 244 § 3 KPK podmiot uprawniony do zatrzymania do obrony. Nie można jednak traktować tego jako aktu zrzeczenia
ma obowiązek sporządzić protokół z jego przebiegu. Dokument się prawa do obrony w ogólności, gdyż ma ono charakter prawa
ten – co prawda – nie przesądza o skuteczności zatrzymania pro- podstawowego, ściśle związanego z godnością człowieka, źródła
cesowego, jednak stanowi główny dowód w ewentualnym postępo- pierwszej gwarancji na styku jednostki z organami uprawnionymi
waniu w przedmiocie rozpoznania zażalenia na zatrzymanie w try- do stosowania przymusu.
bie art. 246 KPK.
Do protokołu należy wciągnąć złożone przez zatrzymanego Podsumowanie
oświadczenia oraz zaznaczyć udzielenie mu informacji o przysłu- Z pozoru nieskomplikowany stan faktyczny przedstawiony przez
gujących prawach. Warto w pierwszej kolejności zaznaczyć, że KPK klienta w studenckiej poradni prawnej okazał się być źródłem sze-
nie określa, co powinno być przedmiotem oświadczenia zatrzyma- regu wątpliwości dotyczących uprawnień klinik prawa w zakresie
nego. Z tego też można wnioskować, że zatrzymany ma prawo poradnictwa udzielanego osobom uwikłanym w postępowanie
złożyć oświadczenie o dowolnej treści ‒ czy to w postaci oceny karne. Obrona tezy, zgodnie z którą poradnictwo kliniczne stanowi
prawidłowości zatrzymania, czy odpowiedzi na udzielone mu po- formę obrony materialnej, wymagała wnikliwego przeanalizowania
uczenie. Nie można przy tym zapominać o prawie zatrzymanego prawa do obrony, jego źródeł, treści oraz zakresu podmiotowego.
do odmowy składania oświadczenia, które stanowi m.in. pewnego Włączając osobę podejrzaną do kręgu osób korzystających z upraw-
rodzaju surogat prawa do milczenia . nienia wymienionego w art. 6 KPK, uzyskano możliwość rozwa-
29
Na potrzeby niniejszej pracy skutecznością oświadczeń składanych żania w jej przypadku różnych postaci obrony – materialnej i for-
w toku zatrzymania, a następnie wciąganych do protokołu został malnej. Kwalifikując natomiast poradnictwo kliniczne jako obronę
materialną, wykazano, że klinika może świadczyć pomoc prawną
Jako przykład funkcjonowania takiej reprezentacji można podać Stanford Crimi-
27 osobom na każdym etapie postępowania karnego i bez względu
nal Defense Clinic, w ramach której studenci mogą reprezentować (pod nadzorem na oświadczenia składane przed organami prowadzącymi proces.
specjalistów) klientów w sprawach o drobną i średnią przestępczość, np. przemoc
domową czy jazdę pod wpływem alkoholu. Więcej: R. Tyler, The first thing we do,
let’s heal all the law students: incorporating self-care into a Criminal Defense Clinic, Ber- Streszczenie
keley Journal of Criminal Law 2016, No. 2, s. 14. Poradnictwo prawne świadczone przez kliniki prawa stanowi wy-
Ustawa z 5.8.2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie jątkową formę udzielania bezpłatnej pomocy prawnej w społeczeń-
28
obywatelskim oraz edukacji prawnej (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 294).
Za ciekawy w doktrynie należy uznać głos wyrażony w: K. Eichstaedt, Komentarz
29 stwie. Łączy bowiem ze sobą dwa wymierne rezultaty w postaci
do art. 244 KPK, [w:] D. Świecki (red.) Kodeks postępowania karnego. Komentarz. otrzymania porady prawnej przez klientów poradni oraz możliwo-
Tom I, Warszawa 2017, s. 860. Autor zauważa, że przepisy KPK nie nakazują po-
uczenia zatrzymanego jako osoby podejrzanej o prawie do milczenia, gdyż przy- ści poprowadzenia sprawy prawnej przez studentów prawa, dzięki
sługuje ono jedynie oskarżonemu (podejrzanemu). Jednak pomimo to autor zale- czemu zapoznają się oni już na etapie studiów z realiami pracy
ca poszerzenie pouczenia, gdyż dostrzega antygwarancyjność literalnej wykładni profesjonalnego prawnika. Specyfika poradnictwa klinicznego
przepisów dotyczących zatrzymania. Przyjęcie stanowiska, że osoba podejrzana
jest również objęta prawem do obrony, czyniłoby rozważania Autora niepotrzebny- wynika również z ograniczeń w zakresie reprezentowania klien-
mi. Z kolei SA we Wrocławiu w wyroku z 29.5.2018 r., II Aka 85/18, Legalis uznał tów oraz wieloetapowości sporządzania porady prawnej, konsul-
za oczywiste, że ustawodawca zagwarantował zatrzymanemu prawo do milczenia. towanej z koordynatorami – pracownikami uniwersyteckimi. Ce-
Dlatego też jego oświadczenie wciągnięte do protokołu może podlegać swobodnej
ocenie i być podstawą ustalania stanu faktycznego w toku postępowania karnego. lem niniejszego opracowania jest próba wykazania, że – w świetle
6 KLINIKA Nr 26 (31)/2019 www.fupp.org.pl

KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd 6 29.05.2019 19:29