Page 9 - Klinika nr 26 (31)/2019

DEBATA ŚRODOWISKOWA

uznać za rażąco niepokojące. Jak już zostało wykazane wcześniej – wymogu profesjonalizacji, z którym to ustawodawca wiąże sens
20
aktualizacja prawa do obrony nie powinna być uzależniana od for- obrony formalnej .
malnego nadania czynnościom organów ścigania czy jednostce ja- O ile niemożność uznania poradnictwa klinicznego za postać for-
kiegoś określonego statusu. malnego prawa do obrony nie rodzi większych wątpliwości, o tyle
Konsekwencją powyższych rozważań jest przyjęcie w niniejszej na gruncie obrony materialnej działania podejmowane w ramach
pracy terminu „oskarżonego sensu largo” (w szerokim znaczeniu) kliniki prawa wymagają znacznie bardziej rozbudowanej analizy
jako osoby posiadającej status osoby podejrzanej, podejrzanego lub ze względu na niejednolitość głosów w doktrynie i brak wyraźnych
oskarżonego w procesie karnym. przepisów prawnych.
Obronę materialną określa się przykładowo jako „prawo do po-
Poradnictwo kliniczne jako forma obrony materialnej dejmowania czynności (zaniechania czynności) realizowane sa-
21
Przyjętym zabiegiem doktrynalnym jest podział prawa do obrony modzielnie lub przez swojego obrońcę” , również jako „wszelkie
na obronę materialną oraz obronę formalną. Określenie „podział” działania obrończe, niezależnie od kogo pochodzą” . Zwraca się
22
zdaje się być jednak niewłaściwe ze względu na jednolity charak- ponadto uwagę, że „obronę materialną cechuje to, że każdy ją może
ter prawa do obrony, które może być realizowane przez jednostkę wykonywać na rzecz oskarżonego (np. Policja, obrońca, sąd, oskar-
w różnych formach (postaciach). Mimo że powyższa uwaga języ- życiel publiczny). Nie jest to więc działalność tylko oskarżonego,
kowa nie oznacza braku potrzeby wyróżniania obrony formalnej ale każdej osoby, która wykonuje czynności korzystne dla niego” ,
23
oraz materialnej, wynika ona z samego brzmienia przepisów KPK a także że „działalność ta ma granice wyznaczone przez przepisy
i ich interpretacji. Zgodnie bowiem z art. 9 KPK z 1969 r. „oskar- prawa” .
24
17
żonemu przysługuje prawo do obrony i prawo do korzystania z po-
mocy obrońcy”. Natomiast art. 6 obecnie obowiązującego KPK Z powyższych prób zdefiniowania obrony materialnej
przyznaje oskarżonemu „prawo do obrony, w tym prawo do korzy- wynikają skłonności do rozpatrywania jej w zakresie
stania z pomocy obrońcy”. Różnica w brzmieniu wskazanych prze- podmiotowym, czyli kto może podejmować się działań
pisów nie jest przypadkowa. Ustawodawca tym samym postuluje obrończych, lub przedmiotowym, dotyczącym ich rodzaju.
postrzeganie prawa do obrony jako niepodzielnej oraz – co wcze- Należy w tym miejscu wyraźnie wskazać, że żaden prze-
śniej wskazano – abstrakcyjnej normy, której aktualizacja może pis o randze ustawowej nie wymienia dozwolonych form
przybrać różne formy. obrony materialnej, a taki ewentualny zabieg został
Obronę formalną rozumie się jako wolę skorzystania z pomocy uznany za niedopuszczalny już na gruncie wykładni norm
25
osoby uprawnionej w procesie karnym do ochrony interesów konstytucyjnych .
18
oskarżonego sensu largo . Realizacja zatem formalnej obrony jest
ściśle powiązana z uprawnieniami i profesjonalnym charakterem W przekonaniu autora dążenia do przedmiotowego lub podmioto-
reprezentanta. Pełnomocnikiem lub obrońcą w postępowaniu kar- wego określania zakresu obrony materialnej nie są potrzebne, o ile
nym mogą być bowiem wyłącznie osoby określone w art. 82 KPK działania podejmowane w jej ramach nie są sprzeczne z normami
oraz art. 88 KPK. Warto dodać, że – poza przypadkami obrony ob- prawnymi powszechnie obowiązującymi. Należy przy tym zazna-
ligatoryjnej – osoba, przeciwko której skierowane są działania or- czyć, że prawo do obrony materialnej nie oznacza, że oskarżony
ganów procesu karnego, nie ma obowiązku korzystania z pomocy sensu largo może żądać od dowolnie obranych osób czy instytucji
pełnomocnika czy obrońcy. udzielenia mu tejże obrony. Taka sytuacja będzie miała miejsce wy-
Niemożność uznania poradnictwa klinicznego za obronę for- łącznie w przypadku obrony formalnej, w której obrońca ma obo-
malną nie budzi większych wątpliwości. Kodeks postępowania wiązek działać na korzyść klienta. Natomiast w sytuacji, w której
karnego nie czyni w zakresie powyżej przywołanych przepisów określony podmiot podejmuje się udzielenia oskarżonemu sensu
jakichkolwiek ustępstw, tym samym ani koordynatorzy sekcji largo pomocy prawnej, działania takie – jeżeli nie sprzeciwiają się
klinicznych, ani tym bardziej sami studenci udzielający porad temu przepisy prawa – powinny być uznane za obronę materialną,
prawnych nie są obrońcami czy pełnomocnikami klientów kli- a tym samym za dozwoloną formą realizacji prawa do obrony.
nicznych . Wolontariuszy kliniki wiążą oczywiście standardy Na gruncie funkcjonowania uniwersyteckich poradni prawnych
19
etyczne właściwe zawodom adwokata czy radcy prawnego, wydaje się rzeczą oczywistą, że świadczona w ten sposób pomoc
w tym obowiązek zachowania w tajemnicy informacji dotyczą- osobom, przeciwko którym kieruje się zarzuty, stanowi formę
cych klienta oraz jego sytuacji prawnej, jednak nie spełniają oni obrony materialnej. Udzielenie takiej pomocy będzie przy tym
podlegało reżimowi wewnętrznych regulacji jednostek klinicznych.
Uznanie poradnictwa klinicznego za obronę materialną w postępo-
waniu karnym oznacza, że oskarżony sensu largo może z niej korzy-
17 Ustawa z 19.4.1969 r. – Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2018 r.
26
poz. 1987 ze zm.). stać we wszystkich jego fazach, co wynika argumentum a rubrica
18 Zgodnie z KPK osoba podejrzana nie może ustanowić obrońcy, gdyż możliwość
taką uzyskuje dopiero w chwili nabycia statusu podejrzanego. Nie stanowi to jed- 20 Oczywiście rozważania te nie dotyczą sytuacji, w której zdarzyłoby się, że pracow-
nak naruszenia prawa do obrony, gdyż jako podmiot niebędący stroną osoba po- nik uczelni – nierzadko będący działającym czynnie adwokatem lub radcą prawnym
dejrzana może w trakcie zatrzymania poprosić o niezwłoczny kontakt z adwoka- – zostałby obrońcą z urzędu klienta klinicznego. W takim przypadku poradnictwo
tem lub radcą prawnym, któremu może następnie udzielić pełnomocnictwa. Peł- kliniczne zostaje wyłączone, a osoba uprawniona do obrony będzie ją wykonywać
nomocnik będzie wtedy urzeczywistnieniem formalnej postaci prawa do obrony w pełni w oparciu o przepisy KPK [przyp. aut.].
[przyp. aut.]. 21 M. Kurowski, Komentarz do art. 6 KPK, [w:] D. Świecki (red.), Kodeks postępowania
19 Inaczej niż w USA, gdzie studenci mogą w ramach klinik prawnych reprezento- karnego. Komentarz. Tom 1, Warszawa 2017, s. 57.
wać klientów przed sądami – również w sprawach karnych. Więcej na ten temat: 22 J. Kosonoga, Komentarz do art. 6 KPK, op. cit., s. 120.
np. C.F. Shanah, J. Selbin, A. Mark, A.E. Carpenter, Measuring Law School Clinics, 23 S. Waltoś, P. Hofmański, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2016, s. 306.
Tulane Law Review 2018, No. 3, s. 547‒586; S. Wizner, J. Aiken, Teaching and 24 Ibidem.
doing: the role of law school clinics in enhancing access to justice, Fordham Law 25 P. Sarnecki, Komentarz do art. 42 Konstytucji RP, op. cit.
Review 2004, No. 3, s. 997‒1011; R.R. Kuehn, Universal Legal Clinic Education: ne- 26 Rodzaj wykładni prawnej, zgodnie z którą „przepisy prawne należy interpretować,
cessary and feasible, Washington University Journal of Law & Policy 2017, vol. 53, biorąc pod uwagę ich miejsce w systematyce zewnętrznej i wewnętrznej aktu nor-
s. 89‒103. matywnego” (L. Morawski, Zasady wykładni prawa, Toruń 2010, s. 152).

www.edukacjaprawnicza.pl 3(174) rok akademicki 2018/2019 5

KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd 5 29.05.2019 19:29