Page 30 - Klinika nr 26 (31)/2019

DEBATA ŚRODOWISKOWA

w którym już istnieje osoba uprawniona do zachowku, która nie się wyłącznie w ramach działu spadku (mimo braku w tym zakre-
otrzymała należnego jej zachowku albo jego części w żadnej po- sie regulacji procesowej) i tylko w trakcie jego trwania możliwe jest
staci, a także zapisobierca windykacyjny – przy czym roszczenie zgłoszenie tego rodzaju żądań. Co więcej, sąd nie bada z urzędu
o zachowek może zostać skierowane także przeciwko spadkobier- istnienia darowizn podlegających zaliczeniu; wymagane jest zgło-
30
com zapisobiercy windykacyjnego). Zapisobierca windykacyjny bę- szenie takiego żądania . Zobowiązani do zaliczania darowizn
dzie odpowiadać za zachowek, jeżeli powstanie taki stan faktyczny, i zapisów windykacyjnych na schedę spadkową są zstępni i mał-
w którym uprawniony do otrzymania zachowku nie będzie mógł żonek spadkodawcy, a także przysposobiony oraz jego zstępni
otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku. Stanie się tak (art. 1039 KC i następne); o kręgu osób obowiązanych do zalicze-
wtedy, gdy np. wartość stanu czynnego spadku uzyskanego przez nia decyduje moment otwarcia spadku. Zgodnie z art. 1039 § 1 KC
spadkobiercę przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwenta- spadkodawca może w drodze swojego oświadczenia zadecydować
rza okaże się niewystarczająca na pełne pokrycie roszczenia osoby o zwolnieniu z obowiązku zaliczenia darowizny czy zapisu windy-
uprawnionej do zachowku albo gdy sytuacja majątkowa spadko- kacyjnego na schedę spadkową (zwolnić z tego obowiązku mogą
biercy uniemożliwi zaspokojenie roszczenia. także okoliczności, z których wynika, że darowizna lub zapis win-
Aby zapisobierca windykacyjny nie mógł uchylić się od spełnie- dykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zalicze-
nia roszczenia, wysuwane w stosunku do niego roszczenie osoby nia) albo rozszerzyć krąg spadkobierców posiadających taki obo-
uprawnionej do zachowku nie może być również przedawnione wiązek na osoby inne niż zstępni i małżonek (art. 1039 § 2 KC).
(jeżeli upłynie termin biegu przedawnienia, to zgodnie z art. 117 W niektórych przypadkach obowiązek zaliczania na schedę spad-
§ 2 KC zapisobierca windykacyjny może podnieść zarzut przedaw- kową został wyłączony, np. drobnych darowizn zwyczajowo w da-
nienia; roszczenie oczywiście nie wygaśnie, ale przekształci się nych stosunkach przyjętych (art. 1039 § 3 KC); orzecznictwo wska-
w tzw. zobowiązanie naturalne, którego spełnienia nie można wy- zuje także m.in., że spadkobierca nie ma obowiązku zaliczania
musić, aczkolwiek może zostać spełnione dobrowolnie). Obowią- na poczet schedy spadkowej udziału w nieruchomości wchodzą-
zuje pięcioletni termin przedawnienia roszczeń z tytułu zachowku; cej w skład masy spadkowej, jeżeli udział otrzymał od pozostałego
31
początek biegu terminu wyznacza data ogłoszenia testamentu. przy życiu współwłaściciela tej nieruchomości .
Kwestia przedawnienia jest o tyle istotna, że ‒ jak zauważa dok-
tryna ‒ otwarcie spadku i obowiązek realizacji długów spadko- Granice odpowiedzialności zapisobiercy
wych niejednokrotnie oddziela długi czas, podczas którego może windykacyjnego za zachowek
nastąpić obniżenie wartości przedmiotu zapisu; w takiej sytuacji Ustawodawca wyraźnie kształtuje granice odpowiedzialności zapi-
zapisobierca windykacyjny będzie musiał pokryć długi spadkowe sobiercy windykacyjnego, stanowiąc, że zapisobierca windykacyjny
28
ze swojego majątku osobistego . odpowiada za zachowek tylko w granicach wzbogacenia będącego
skutkiem zapisu windykacyjnego (art. 999 § 1 zd. 2 KC), upodab-
1
Obliczanie wysokości zachowku. Doliczanie niając w tym zakresie odpowiedzialność zapisobiercy windykacyj-
przedmiotu zapisu windykacyjnego nego do odpowiedzialności obdarowanego. Jeżeli więc np. przed-
W praktycznym wymiarze obliczenie wysokości zachowku wymaga miot zapisu windykacyjnego w chwili zgłoszenia żądania przez
w pierwszej kolejności ustalenia tzw. czystej wartości spadku. Nie osobę uprawnioną z tytułu zachowku uległ naturalnemu zużyciu,
dolicza się do niej długów z tytułu zapisów zwykłych i poleceń, zapisobierca nie będzie wzbogacony w żaden sposób i w ogóle nie
32
dolicza się natomiast darowizny poczynione przez spadkodawcę poniesie odpowiedzialności za zachowek . Odpowiedzialność za-
za życia oraz zapisy windykacyjne (na zasadach określonych pisobiercy windykacyjnego dodatkowo ograniczona jest też w przy-
w art. 994 i 995 KC). Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego padku, gdy zapisobierca sam jest uprawniony do zachowku. W ta-
ocenia się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen ‒ kiej sytuacji, zgodnie z art. 1005 § 2 KC, ponosi odpowiedzialność
z chwili ustalania zachowku; nie ma przy tym znaczenia, czy przed- względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości
miot zapisu windykacyjnego istnieje, czy nie (czy np. uległ zużyciu, nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek (tzn. zapis windy-
29
czy nie) . Nie występują żadne ograniczenia związane z terminem kacyjny dokonany przez spadkodawcę zalicza się na zachowek na-
dokonania zapisów windykacyjnych czy wielkością przysporzenia; leżny zapisobiercy windykacyjnemu uprawnionemu do zachowku).
doliczeniu podlega w zasadzie każdy ważnie ustanowiony i wy- Chociaż już samo otwarcie spadku wywołuje skutek rzeczowy, zapi-
wierający skutek zapis windykacyjny. Doliczanie zapisów i daro- sobierca windykacyjny może zabezpieczyć się przed odpowiedzial-
wizn do wartości spadku ma na celu zapobieżenie dysproporcjom nością za ewentualne długi spadkowe, odrzucając zapis windyka-
w nierównej dystrybucji korzyści z majątku spadkodawcy. Przy za- cyjny (art. 1012 KC w zw. z art. 981 KC).
5
chowku zaliczenie darowizn do spadku ma uniemożliwić sytuację, Zapisobierca windykacyjny posiada także upoważnienie prze-
w której wysokość zachowku uprawnionego ulegnie „sztucznemu” mienne (facultas alternativa) do zwolnienia się z obowiązku zapłaty
obniżeniu na skutek czynności, w wyniku których spadkodawca sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przed-
za życia rozporządza swoim majątkiem. miotu zapisu. Uprawniony do zachowku nie będzie więc mógł żą-
Zapisy windykacyjne i darowizny zaliczane są także na schedę dać od zapisobiercy wydania mu przedmiotu zapisu w naturze,
spadkową zgodnie z regulacją art. 1042 KC. Zaliczenie to odbywa zapisobierca może bowiem samodzielnie zdecydować o sposobie
spełnienia swojego obowiązku uzupełnienia zachowku.
28 J. Bieluk, Rozliczenia..., s. 297.
29 J. Turłukowski, Zapis..., s. 69. Autor zauważa też, że w sytuacji gdy zapisobierca W razie uczynienia zapisu windykacyjnego na rzecz kilku osób
windykacyjny po zgłoszeniu roszczenia przez osobę uprawnioną do zachowku ich odpowiedzialność względem uprawnionego do zachowku
w drodze działań sprzecznych z prawidłową gospodarką, które nie mieszczą się jest odpowiedzialnością solidarną (art. 1034 KC). Oznacza to,
1
w ramach normalnego zużycia rzeczy, do pogorszenia stanu rzeczy, skorzystanie
przez niego z jego upoważnienia przemiennego (facultas alternativa) z art. 999 1 że jeżeli jedna z osób, na których rzecz zostały uczynione zapisy
§ 3 KC do zwolnienia się z obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia
zachowku innej osobie przez wydanie przedmiotu zapisu będzie sprzeczne z zasa- 30 J. Bieluk, Rozliczenia, s. 359–360.
dami współżycia społecznego (art. 5 KC). O upoważnieniu przemiennym w dalszej 31 Postanowienie SN z 12.9.1974 r., III CRN 116/74, Legalis.
części artykułu. 32 J. Turłukowski, Zapis..., s. 70.

26 KLINIKA Nr 26 (31)/2019 www.fupp.org.pl

KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd 26 29.05.2019 19:29