Page 28 - Klinika nr 26 (31)/2019

DEBATA ŚRODOWISKOWA

w zakresie sposobu działu spadku. Jednocześnie przyznawano mogłyby się pojawić w procesie wykładni testamentu, i zapobiec
jednak, że w przypadku zgodnego wniosku uczestników postę- sytuacji, w której zamierzony zapis windykacyjny musiałby zostać
powania działowego o sposobie działu spadku decydowali przede potraktowany jako zapis zwykły. Notariusz niejako przy okazji miał
wszystkim spadkobiercy. Wbrew odmiennościom w przedstawio- czuwać nad dopełnieniem innych wymogów formalnych dotyczą-
nych poglądach doktryny jedna kwestia nie ulegała wątpliwości – cych zapisu windykacyjnego (m.in. precyzyjnego wskazania zapiso-
materia ta powinna zostać w wyraźny sposób uregulowana. biercy i właściwego przedmiotu zapisu).
Powyżej opisana konstrukcja, jak zgodnie podnosiła doktryna, nie Takie rozwiązanie wywołało początkowo w doktrynie pewne pro-
11
odpowiadała potrzebom społecznym, ignorując zarówno względy testy . Podnoszono, że niebezpieczeństwo niejednoznacznej wy-
emocjonalne (np. złożone przez spadkodawcę niesformalizowane kładni można było zredukować lub nawet wykluczyć innymi, mniej
obietnice), jak i racjonalne (np. chęć spadkodawcy, by prowadzone dokuczliwymi dla testatora środkami. Sposobem takim mogłoby
przez niego przedsiębiorstwo zostało „przejęte” przez jedyne z jego być ustanowienie expressis verbis reguły interpretacyjnej wprowa-
dzieci posiadające do tego odpowiednie kwalifikacje). Możliwość dzającej domniemanie, że w razie wątpliwości zawarty w testa-
12
dokonania rozrządzenia testamentowego, jakim był wspomniany mencie zapis uważać należy za zapis zwykły . Co więcej, podkre-
już zapis o skutkach obligacyjnych, dla nieprawników była nader ślano , że rozrządzenie nawet prawem własności nieruchomości
13
często zbyt zawiła i zagmatwana, by w pełni ją zrozumieć, co ro- albo innym, do którego wymagana jest forma aktu notarialnego
dziło praktyczne problemy z dochodzeniem jej wykonania przez albo forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi
spadkobierców. Kwestia wykorzystywanych instrumentów praw- (np. udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością), moż-
nych była drugorzędna; właściwym celem testatorów było osią- liwe jest nawet w testamencie sporządzonym w formie pisem-
gnięcie pewności, że poszczególne przedmioty ze spadku otrzyma nej. Wymóg dochowania formy aktu notarialnego wiąże się także
konkretnie wskazana, „właściwa” osoba . Instytucja zapisu zwy- z wyższym kosztem dokonania czynności, niż gdyby obowiązywała
9
kłego wydłużała czas przejścia konkretnych korzyści na zapiso- jedynie zwykła forma pisemna, w związku z czym zdaniem części
biercę. Jak już wspomniano, skutkiem zapisu zwykłego był po- doktryny należałoby wprowadzić ją tylko w sytuacji, w której jej
wstający po stronie spadkobiercy obowiązek jego wykonania, który zachowanie byłoby konieczne dla ochrony interesów osoby doko-
wiązał się z koniecznością podjęcia przez niego dodatkowych, okre- nującej czynności albo innych podmiotów . Co więcej, praktyka
14
ślonych czynności, na przykład zawarcia określonej umowy prze- wskazuje, że spadkodawcy bez wykształcenia prawniczego nie-
noszącej własność przedmiotu zapisu na zapisobiercę. Możliwość rzadko próbują rozrządzić określonymi przedmiotami ze spadku
przedawnienia roszczenia zapisobiercy sprawiała jednak, że nie za- na rzecz oznaczonych osób ze skutkiem rzeczowym, pisząc testa-
wsze wola spadkodawcy, by zapisobierca otrzymał określony skład- ment własnoręczny, a nie zamierzając zwolnić tych osób od pła-
nik majątku, stawała się rzeczywistością (np. w sytuacji, w której cenia długów – co jest kolejnym argumentem za dopuszczeniem
spadkobierca nie wypełnił swoich obowiązków z powodu osobistej ustanawiania zapisu windykacyjnego w testamencie innym niż
antypatii, a zapisobierca przed przedawnieniem roszczenia o wyko- notarialny .
15
nanie zapisu nie próbował dochodzić jego spełnienia).
Przedstawione powyżej względy doprowadziły do poszerzenia Charakterystyka przedmiotu zapisu windykacyjnego
zakresu swobody spadkodawcy w decydowaniu o losach swojego Przepis art. 981 § 2 KC zawiera enumeratywne wyliczenie przed-
1
majątku po śmierci w drodze wprowadzenia do polskiego usta- miotów zapisu windykacyjnego (a contrario przedmiotem zapisu
wodawstwa instytucji zapisu windykacyjnego. Nowelizacja obok windykacyjnego nie mogą być inne rzeczy i prawa, niewymienione
(a nie zamiast) powyżej opisanego zapisu o skutkach obligacyjnych, w ustawie). Testator w drodze zapisu windykacyjnego może prze-
od tej pory nazywanego „zapisem zwykłym”, wprowadziła zapis kazać: rzecz oznaczoną co do tożsamości (ratio legis takiego ogra-
o skutkach prawnorzeczowych (nazywany „zapisem windykacyj- niczenia, tzn. wyłączenia rzeczy oznaczonych co do gatunku, były
nym”), zasadniczo odmienny w swojej konstrukcji od zapisu zwy- trudności w identyfikacji takich rzeczy, które przed konkretyzacją
kłego. Na mocy zapisu windykacyjnego uczynionego w testamen- nie mogłyby przejść na zapisobiercę, co zaprzeczałoby całej kon-
cie zapisobierca nabywa bowiem określony przedmiot ze spadku strukcji zapisu windykacyjnego), (inne) zbywalne prawo mająt-
wraz z chwilą jego otwarcia (ipso iure), tzn. śmierci testatora. kowe (w tym np. wierzytelność), przedsiębiorstwo lub gospo-
16
darstwo rolne (rozumiane zgodnie z definicjami z – odpowiednio
Wymóg co do formy – art. 55 KC oraz art. 55 KC) oraz ustanowienie na rzecz zapi-
3
1
Wprowadzenie instytucji zapisu windykacyjnego do Kodeksu cy- sobiercy użytkowania lub służebności. Zgodnie z art. 922 § 2 KC
wilnego, mimo że postulowane przez pewne głosy w doktrynie, przedmiot zapisu windykacyjnego nie należy do spadku – z chwilą
wiązało się również z kilkoma poważnymi obawami. Jednym z za- śmierci spadkodawcy przechodzi bowiem na oznaczone osoby nie-
uważanych niebezpieczeństw była możliwość pokrzywdzenia wie- zależnie od tego, czy są one spadkobiercami, czy nie.
rzycieli spadkodawcy (o czym poniżej), inną – problem z odróżnie-
niem zapisu zwykłego od zapisu windykacyjnego. Ustawodawca Charakterystyka zapisobiercy windykacyjnego
wyszedł naprzeciw tym obawom, jednym z „zabezpieczeń” czyniąc Zapisobiercą windykacyjnym (czyli podmiotem, na rzecz którego
wymóg ustanawiania zapisu windykacyjnego jedynie w testamen- uczyniony został zapis windykacyjny) według art. 927 § 1 KC może
cie sporządzonym w formie aktu notarialnego (przy czym nie jest
11 P. Sobolewski, Opinia prawna o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy – Ko-
konieczne, by wszystkie rozrządzenia testamentowe znalazły się deks cywilny oraz niektórych innych ustaw, Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmo-
w tym akcie – mogą one być uczynione także w innej dopuszczonej wych Kancelarii Sejmu 2010, Nr 4 (28), s. 103–104.
przez ustawodawcę formie ). Udział notariusza w sporządzaniu 12 P. Sobolewski, Opinia prawna..., s. 104.
10
13 Tamże.
testamentu miał zminimalizować ewentualne wątpliwości, jakie 14 Tamże.
15 J. Turłukowski, Zapis..., s. 89.
9 J. Turłukowski, Zapis windykacyjny. Komentarz, Warszawa 2011, s. 12. 16 Taki sposób sformułowania przepisu, w którym § 2 ust. 2 tego artykułu zawiera
10 J. Górecki, Zapis windykacyjny w praktyce notarialnej, Rejent 2012, Nr 4 (252), w sobie treść § 2 ust. 1, został skrytykowany w doktrynie (P. Sobolewski, Opinia...,
s. 26. s. 104–106).

24 KLINIKA Nr 26 (31)/2019 www.fupp.org.pl

KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd 24 29.05.2019 19:29