Page 27 - Klinika nr 26 (31)/2019
P. 27

DEBATA ŚRODOWISKOWA


                               Zapisobierca windykacyjny



                               jako podmiot odpowiedzialny


                               za zaspokojenie roszczeń


             Agata Słupska*
                               o zachowek





                                 Nowelizacja Kodeksu cywilnego dokonana ustawą z 1 8 .3.201 1  r. o zmianie ustawy – Kodeks cywil-
                                 ny oraz niektórych innych ustaw , która weszła w życie 23.1 0.201 1  r. (zwana dalej „nowelizacją”),
                                                           1
                                 wprowadziła do polskiego prawa instytucję zapisu windykacyjnego (głównie zmieniając IV Księgę
                                 Kodeksu cywilnego pt. „Spadki”). Konstrukcja ta, aczkolwiek wykorzystywana już w prawie rzym-
                                 skim , polskiemu prawu spadkowemu była dotychczas nieznana . Jej wprowadzenie wzbudziło
                                     2
                                                                                      3
                                 spore zainteresowanie doktryny, a przed praktyką prawniczą postawiło szereg wyzwań oraz pro-
                                 blemów interpretacyjnych.




             Zapis windykacyjny – ogólna charakterystyka         Zgodnie z zasadą sukcesji uniwersalnej spadkobiercy, niezależnie
             instytucji. Cel wprowadzenia, konstrukcja, forma,   od tytułu powołania do dziedziczenia, nabywali udział w spadku
             przedmiot                                           jako całość, a udział każdego z nich zarówno w spadku, jak i w po-
                                                                 szczególnych przedmiotach wchodzących w jego skład określany
             Cel wprowadzenia instytucji zapisu windykacyjnego.   był za pomocą ułamka . Oznaczało to, że spadkodawca nie mógł
                                                                                  5
             Dotychczasowa regulacja instytucji zapisu           wiążąco dokonać działu spadku (zagadnienie to zostanie roz-
             Potrzeba wprowadzenia zapisu windykacyjnego uzasadniana była   winięte w następnym akapicie). Mankamenty te nie występują
             chęcią poszerzenia swobody spadkodawcy w zakresie rozporzą-  w przypadku zapisu windykacyjnego, w drodze którego spadko-
             dzania określonymi przedmiotami na rzecz oznaczonych osób.   dawca jest w stanie precyzyjnie powiązać dany składnik majątku
             Do dnia wejścia opisywanych zmian w życie spadkodawca nie miał   z oznaczoną osobą. Zapisobierca windykacyjny nabywa przed-
             możliwości precyzyjnego zdecydowania o tym, komu przypadną   miot zapisu bezpośrednio w chwili otwarcia spadku (co sprawia,
             określone składniki jego majątku. Istniał co prawda zapis o skut-  że w stosunku do spadkodawcy ma „mocniejsze” roszczenie win-
             kach obligacyjnych, czyli legatum per damnationem (od momentu   dykacyjne – stąd nazwa zapisu).
             wprowadzenia wspomnianej nowelizacji nazywany „zapisem zwy-  Przedmiotem krytyki doktryny prawniczej był brak regulacji tego,
             kłym”; o nim szerzej za moment), ale nabycie przedmiotu zapisu   czy i w jakim stopniu wola spadkodawcy dotycząca sposobu działu
             ze spadku w jego drodze następowało jedynie pośrednio, tzn.   spadku była dla spadkobierców wiążąca. Według części doktryny
             wszystkie prawa stanowiące składniki spadku w chwili otwarcia   spadkodawca mógł co prawda wyrazić swoją wolę co do poszcze-
             spadku przechodziły na spadkobierców, a zapisobierca nabywał je-  gólnych składników majątku, jednak zgodnie ze wspomnianą już
             dynie roszczenie o jego wykonanie, które wysunąć mógł przeciwko   zasadą sukcesji uniwersalnej nie była ona wiążąca dla spadkobier-
                                              4
             zobowiązanemu z tytułu zapisu spadkobiercy . Spadkobierca zobo-  ców, a jej uszanowanie było jedynie obowiązkiem moralnym, a nie
             wiązany był do spełnienia określonego świadczenia na rzecz ozna-  prawnym . W przypadku jej pominięcia przed sąd, wobec braku
                                                                        6
             czonej osoby (zapisobiercy). W ten sposób zapisobierca nabywał   naruszenia konkretnego przepisu, nie jest możliwe wniesienie
             określoną korzyść majątkową w sposób pośredni, tzn. nie bezpo-  na tej podstawie środka zaskarżenia od wydanego przez sąd po-
             średnio od testatora, a od spadkobiercy.            stanowienia . Inni badacze stali na stanowisku przeciwnym, we-
                                                                          7
                                                                 dług którego wola spadkodawcy była prawnie wiążąca przy dziale
             *   Studentka IV roku prawa, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu   8
              Wrocławskiego.                                     spadku . W literaturze pojawił się także trzeci pogląd, dotyczący
             1   Dz.U. Nr 85, poz. 458.                          tylko sądowego działu spadku, według którego sąd powinien w jak
             2   Szerzej na ten temat: M. Kuryłowicz, Legatum per vindicationem. Z historii zapisu   najpełniejszy sposób starać się urzeczywistnić wolę spadkodawcy
              windykacyjnego, [w:] A. Dańko-Roesler, J. Jacyszyn, M. Pazdan, W. Popiołek (red.),
              Rozprawy z prawa prywatnego. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Alek-
              sandrowi Oleszce, Warszawa 2012, s. 275–287.       5   H. Witczak, Zmiany w prawie spadkowym – zapis windykacyjny, Monitor Prawni-
             3   Aczkolwiek instytucja zapisu windykacyjnego znana była zachodniogalicyjskiemu Ko-  czy 2011, Nr 20, Legalis.
              deksowi cywilnemu, który na ziemiach polskich obowiązywał w latach 1797–1809.   6   Por. J. Biernat, Z problematyki tzw. testamentu działowego w polskim prawie spad-
              Można było wówczas zapisać ze skutkiem rzeczowym rzecz co do tożsamości ozna-  kowym, Przegląd Sądowy 2005, Nr 4, s. 39 (zwł. przypis 25).
              czoną. Por. A. Grebieniow, Zapis windykacyjny – w sprawie nowelizacji Kodeksu   7   H. Witczak, Zmiany..., s. 5.
              cywilnego, Wiedza Prawnicza 2010, Nr 3, s. 46.     8   M. Niedośpiał, Swoboda testowania, Bielsko-Biała 2004, s. 122, oraz J. Gwiazdomor-
             4   H. Witczak, Zapis windykacyjny – nowe rozrządzenie testamentowe, Edukacja   ski, Prawo spadkowe w zarysie, Warszawa 1990 (opracował i zaktualizował A. Mą-
              Prawnicza 2011, Nr 5, Legalis.                      czyński), s. 129.

             www.edukacjaprawnicza.pl                                                 3(174) rok akademicki 2018/2019  23



       KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd   23                                                                     05.06.2019   15:12
   22   23   24   25   26   27   28   29   30   31   32