Page 27 - Klinika nr 26 (31)/2019

DEBATA ŚRODOWISKOWA

Zapisobierca windykacyjny

jako podmiot odpowiedzialny

za zaspokojenie roszczeń

Agata Słupska*
o zachowek

Nowelizacja Kodeksu cywilnego dokonana ustawą z 1 8 .3.201 1 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywil-
ny oraz niektórych innych ustaw , która weszła w życie 23.1 0.201 1 r. (zwana dalej „nowelizacją”),
1
wprowadziła do polskiego prawa instytucję zapisu windykacyjnego (głównie zmieniając IV Księgę
Kodeksu cywilnego pt. „Spadki”). Konstrukcja ta, aczkolwiek wykorzystywana już w prawie rzym-
skim , polskiemu prawu spadkowemu była dotychczas nieznana . Jej wprowadzenie wzbudziło
2
3
spore zainteresowanie doktryny, a przed praktyką prawniczą postawiło szereg wyzwań oraz pro-
blemów interpretacyjnych.

Zapis windykacyjny – ogólna charakterystyka Zgodnie z zasadą sukcesji uniwersalnej spadkobiercy, niezależnie
instytucji. Cel wprowadzenia, konstrukcja, forma, od tytułu powołania do dziedziczenia, nabywali udział w spadku
przedmiot jako całość, a udział każdego z nich zarówno w spadku, jak i w po-
szczególnych przedmiotach wchodzących w jego skład określany
Cel wprowadzenia instytucji zapisu windykacyjnego. był za pomocą ułamka . Oznaczało to, że spadkodawca nie mógł
5
Dotychczasowa regulacja instytucji zapisu wiążąco dokonać działu spadku (zagadnienie to zostanie roz-
Potrzeba wprowadzenia zapisu windykacyjnego uzasadniana była winięte w następnym akapicie). Mankamenty te nie występują
chęcią poszerzenia swobody spadkodawcy w zakresie rozporzą- w przypadku zapisu windykacyjnego, w drodze którego spadko-
dzania określonymi przedmiotami na rzecz oznaczonych osób. dawca jest w stanie precyzyjnie powiązać dany składnik majątku
Do dnia wejścia opisywanych zmian w życie spadkodawca nie miał z oznaczoną osobą. Zapisobierca windykacyjny nabywa przed-
możliwości precyzyjnego zdecydowania o tym, komu przypadną miot zapisu bezpośrednio w chwili otwarcia spadku (co sprawia,
określone składniki jego majątku. Istniał co prawda zapis o skut- że w stosunku do spadkodawcy ma „mocniejsze” roszczenie win-
kach obligacyjnych, czyli legatum per damnationem (od momentu dykacyjne – stąd nazwa zapisu).
wprowadzenia wspomnianej nowelizacji nazywany „zapisem zwy- Przedmiotem krytyki doktryny prawniczej był brak regulacji tego,
kłym”; o nim szerzej za moment), ale nabycie przedmiotu zapisu czy i w jakim stopniu wola spadkodawcy dotycząca sposobu działu
ze spadku w jego drodze następowało jedynie pośrednio, tzn. spadku była dla spadkobierców wiążąca. Według części doktryny
wszystkie prawa stanowiące składniki spadku w chwili otwarcia spadkodawca mógł co prawda wyrazić swoją wolę co do poszcze-
spadku przechodziły na spadkobierców, a zapisobierca nabywał je- gólnych składników majątku, jednak zgodnie ze wspomnianą już
dynie roszczenie o jego wykonanie, które wysunąć mógł przeciwko zasadą sukcesji uniwersalnej nie była ona wiążąca dla spadkobier-
4
zobowiązanemu z tytułu zapisu spadkobiercy . Spadkobierca zobo- ców, a jej uszanowanie było jedynie obowiązkiem moralnym, a nie
wiązany był do spełnienia określonego świadczenia na rzecz ozna- prawnym . W przypadku jej pominięcia przed sąd, wobec braku
6
czonej osoby (zapisobiercy). W ten sposób zapisobierca nabywał naruszenia konkretnego przepisu, nie jest możliwe wniesienie
określoną korzyść majątkową w sposób pośredni, tzn. nie bezpo- na tej podstawie środka zaskarżenia od wydanego przez sąd po-
średnio od testatora, a od spadkobiercy. stanowienia . Inni badacze stali na stanowisku przeciwnym, we-
7
dług którego wola spadkodawcy była prawnie wiążąca przy dziale
* Studentka IV roku prawa, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu 8
Wrocławskiego. spadku . W literaturze pojawił się także trzeci pogląd, dotyczący
1 Dz.U. Nr 85, poz. 458. tylko sądowego działu spadku, według którego sąd powinien w jak
2 Szerzej na ten temat: M. Kuryłowicz, Legatum per vindicationem. Z historii zapisu najpełniejszy sposób starać się urzeczywistnić wolę spadkodawcy
windykacyjnego, [w:] A. Dańko-Roesler, J. Jacyszyn, M. Pazdan, W. Popiołek (red.),
Rozprawy z prawa prywatnego. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Alek-
sandrowi Oleszce, Warszawa 2012, s. 275–287. 5 H. Witczak, Zmiany w prawie spadkowym – zapis windykacyjny, Monitor Prawni-
3 Aczkolwiek instytucja zapisu windykacyjnego znana była zachodniogalicyjskiemu Ko- czy 2011, Nr 20, Legalis.
deksowi cywilnemu, który na ziemiach polskich obowiązywał w latach 1797–1809. 6 Por. J. Biernat, Z problematyki tzw. testamentu działowego w polskim prawie spad-
Można było wówczas zapisać ze skutkiem rzeczowym rzecz co do tożsamości ozna- kowym, Przegląd Sądowy 2005, Nr 4, s. 39 (zwł. przypis 25).
czoną. Por. A. Grebieniow, Zapis windykacyjny – w sprawie nowelizacji Kodeksu 7 H. Witczak, Zmiany..., s. 5.
cywilnego, Wiedza Prawnicza 2010, Nr 3, s. 46. 8 M. Niedośpiał, Swoboda testowania, Bielsko-Biała 2004, s. 122, oraz J. Gwiazdomor-
4 H. Witczak, Zapis windykacyjny – nowe rozrządzenie testamentowe, Edukacja ski, Prawo spadkowe w zarysie, Warszawa 1990 (opracował i zaktualizował A. Mą-
Prawnicza 2011, Nr 5, Legalis. czyński), s. 129.

www.edukacjaprawnicza.pl 3(174) rok akademicki 2018/2019 23

KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd 23 05.06.2019 15:12