Page 22 - Klinika nr 26 (31)/2019

DEBATA ŚRODOWISKOWA

prawną wyłącznie w zakresie spadkobrania i zapisobrania. Jednak Zagadnienie warunku żywego urodzenia na skutek rozwoju tech-
mimo sprzeciwu wobec koncepcji zdolności prawnej dziecka po- nik medycznie wspomaganej prokreacji stanęło przed konieczno-
czętego autor ten, dostrzegając praktyczny wymiar tego problemu, ścią skonfrontowania się z nowym problemem statusu prawnego
stwierdza dalej, że choć polskie prawo nie przyjęło zasady nascitu- człowieka poczętego nie na skutek fi zycznego obcowania kobiety
rus pro nato iam habetur…, to rozszerzanie zakresu ochrony dziecka i mężczyzny, lecz w rezultacie połączenia komórek rozrodczych
poczętego jest możliwe „w drodze ostrożnej analogii” tych przepi- np. poza organizmem kobiety przy zastosowaniu technik in vitro.
sów . Przedstawicielem przeciwników przyznania zdolności praw- Powszechnie akceptowany jest pogląd, zgodnie z którym status na-
47
nej nasciturusowi jest również S. Szer, który w oparciu o tradycje sciturusa jest równy statusowi dziecka poczętego przy wykorzysta-
53
wywodzące się z prawa rzymskiego określa dziecko poczęte jako niu technik medycznie wspomaganego rozrodu również w zakre-
część ciała matki (pars viscerum matris). Stając na stanowisku przy- sie nabycia zdolności prawnej .
54
znania dziecku poczętemu zdolności prawnej w zakresie ograniczo- Ze względu na wagę konsekwencji prawnych, jakie ustawodawca
nym do regulacji prawa spadkowego, o którym była już mowa, au- wiąże z faktem żywego lub martwego urodzenia, zasadne jest
tor ten stwierdza, że polski system nie zna w ogóle zasady, w myśl w miarę możliwości precyzyjne ustalenie znaczenia tego pojęcia.
której dziecko poczęte powinno być traktowane jako już urodzone, Defi nicje terminów „żywe urodzenie” oraz „martwe urodzenie” za-
48
ilekroć chodzi o jego korzyść . wiera rozporządzenie Ministra Zdrowia z 9.11.2015 r. w sprawie
Odmienne stanowisko w tej dyskusji przedstawił B. Walaszek. We- rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz jej prze-
dług niego prawo nie może być obojętne na sytuację nasciturusa, twarzania , które w załączniku nr 1 defi niuje żywe urodzenie jako:
55
a jego interesy wymagają ochrony prawnej. Zdaniem tego Autora „całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka,
konstrukcja prawna, w której tylko pewne, określone przez usta- niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub
wodawcę obiektywne stany zasługują na ochronę prawną, nie jest wydobyciu oddycha lub wskazuje jakiekolwiek inne oznaki życia,
przystosowana do rzeczywistości i wprowadza do porządku praw- takie jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze
49
nego kategorię praw podmiotowych bez podmiotu . W swoich roz- mięśni zależnych od woli, bez względu na to, czy sznur pępowiny
ważaniach Autor stawia tezę, że skoro dziecku poczętemu przysłu- został przecięty lub łożysko zostało oddzielone”. W myśl tego roz-
gują prawa podmiotowe, oznacza to, że jest ono podmiotem prawa. porządzenia urodzeniem martwym określa się: „całkowite wydale-
Nie postuluje wprawdzie równości statusu nasciturusa (z łac. ma- nie lub wydobycie z ustroju matki płodu, o ile nastąpiło po upływie
jący się urodzić) oraz natusa (z łac. urodzony), dostrzega bowiem 22. tygodnia ciąży, który po takim wydaleniu nie oddycha ani nie
różnicę w tym statusie w istnieniu po stronie dziecka poczętego wykazuje żadnego innego znaku życia, jak czynność serca, tętnie-
dodatkowego warunku żywego urodzenia. nie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli”. Zda-
Aktualnie nie wzbudza większych sporów stwierdzenie, że od czasu rzenie następujące w takich okolicznościach przed upływem 22.
narodzin człowiek posiada zdolność prawną o charakterze bez- tygodnia ciąży (21 tygodni i 7 dni) określone zostało w rozporzą-
warunkowym, a nasciturus ‒ zdolność warunkową w tym sensie, dzeniu jako poronienie. Uzupełnienia tych uwag wymaga sytuacja,
że ustawodawca wymaga jego żywego urodzenia się i od tego faktu w której istnieje trudność w stwierdzeniu, czy doszło do żywego
uzależnia jego dalsze traktowanie w świetle prawa. Można jednak urodzenia. Oceny tej ostatecznie dokonuje lekarz w oparciu o swoje
zauważyć brak jednolitego stanowiska co do charakteru prawnego doświadczenie życiowe oraz kryteria medyczne, jednak z punktu
warunku, o którym mowa. B. Walaszek określa go jako rozwiązu- widzenia rozwiązań prawnych istotny jest przepis art. 9 KC, sta-
jący, co oznacza, że urodzenie się nieżywym przekreśli warunkową tuujący domniemanie żywego urodzenia, które może być obalone
zdolność prawną nasciturusa . Jednocześnie Autor wskazuje, na skutek przeprowadzenia przeciwdowodu.
50
że przyjęcie konstrukcji warunku zawieszającego nie jest poprawne Obok pojęcia „martwego urodzenia”, o którym mowa w rozporzą-
w tym przypadku, gdyż podmiotowość prawna nasciturusa zaist- dzeniu, należy zwrócić uwagę na posłużenie się przez ustawodawcę
niałaby dopiero po urodzeniu się dziecka żywym. Prawa istniejące w treści art. 141 § 1 oraz art. 143 KRO określeniem „dziecko uro-
odnoszące się do dziecka poczętego przed ziszczeniem się warunku dziło się nieżywe”. Przyjmując założenie o racjonalności ustawo-
51
zawieszającego byłyby w rzeczywistości pozbawione podmiotu . dawcy, należałoby przyjąć, że nie stosuje się w tym wypadku defi -
T. Sokołowski, uzasadniając stanowisko zbieżne z wyrażonym przez nicji „martwego urodzenia”, i roszczeniami przeciwko mężczyźnie
B. Walaszka, uzasadnia je „założeniem o ciągłości trwania istoty niebędącemu mężem matki objąć również przypadki wczesnego
52
ludzkiej od poczęcia aż do śmierci” . zakończenia się ciąży. Zdaniem J. Haberko wykładnia językowa tych
przepisów nie daje jasnego rozstrzygnięcia. W treści przepisów
Największym poparciem w doktrynie cieszy się koncepcja, główny nacisk położony został na dochodzenie wydatków związa-
w myśl której zdolność prawna została dziecku poczętemu nych z ciążą i porodem oraz kosztów poniesionych w okresie oko-
przyznana pod warunkiem zawieszającym, co oznacza, łoporodowym, co zdaniem autorki sugeruje, że płód nie musi dla
że do chwili narodzin nasciturusowi nie przysługują prawa, skuteczności ich dochodzenia osiągnąć wieku niezbędnego do prze-
56
ale są one zabezpieczone na przyszłość. Zastosowana życia . Roszczenia, o których mowa w tych przepisach, zostaną
tu konstrukcja fi kcji prawnej opiera się na przyjęciu wstecz- poddane szczegółowej analizie w dalszej części niniejszej pracy.
nych skutków prawnych żywych narodzin.

47 A. Wolter, Prawo cywilne – zarys części ogólnej, Warszawa 1967, s. 135.
48 S. Szer, Prawo cywilne, część ogólna, Warszawa 1967, s. 153. 53 Tak: J. Haberko, Konsekwencje prawne żywego i martwego urodzenia, Prawo i Me-
49 B. Walaszek, Nasciturus w prawie cywilnym, PiP 1956, z. 7, s. 126. dycyna 2007, Nr 3, s. 65.
50 Tamże. 54 Z. Czarnik, J. Gajda, Ochrona prawna dziecka poczętego in vitro i pozostającego
51 Tamże, s. 127. poza organizmem matki (uwagi de lege lata i de lege ferenda), NP 1990, Nr 10‒12,
52 T. Sokołowski, Cywilnoprawna ochrona człowieka przed jego narodzeniem, [w:] s. 104.
S. Pikulski (red.), Ochrona człowieka w świetle prawa Rzeczypospolitej Polskiej, 55 Dz.U. z 2015 r. poz. 2069.
Olsztyn 2002, s. 109. 56 J. Haberko, Konsekwencje prawne żywego…, s. 76‒77.

18 KLINIKA Nr 26 (31)/2019 www.fupp.org.pl

KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd 18 29.05.2019 19:29