Page 18 - Klinika nr 26 (31)/2019

DEBATA ŚRODOWISKOWA

zauważyć, że Konstytucja RP nie odnosi się w bezpośredni sposób ludzki” . Wskazany pogląd przytoczony został w kontekście zgło-
11
do okresu prenatalnego życia człowieka. szonego w 2006 r. do Sejmu V kadencji obywatelskiego projektu
Do prawnych źródeł uznania podmiotowości prawnej nasciturusa zmiany przepisu art. 38 Konstytucji RP w taki sposób, by wska-
zalicza się art. 30 Konstytucji RP, statuujący zasadę niezbywalnej zywał dokładnie moment początkowy ochrony życia udzielonej
i przyrodzonej godności ludzkiej, a podstawę ochrony życia sta- człowiekowi poprzez rozszerzenie jego treści o słowa „od chwili
nowi art. 38 Konstytucji RP. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu: poczęcia”. Prace nad projektem zakończyły się w 2007 r. decyzją
„Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną o niewprowadzaniu tej zmiany. Eksperci wypowiadający się wów-
4
ochronę życia” . Chociaż formuła tego przepisu nie precyzuje, czas o jej znaczeniu, m.in. A. Zoll, L. Bosek, T. Smyczyński, W. Wróbel,
kogo można uznać za człowieka, to przyjmuje się w literaturze, twierdzili w większości, że „będzie miała ona charakter deklarato-
że na podstawie wykładni systemowej uwzględniającej pozostałe ryjny i nie będzie miała samodzielnego znaczenia normatywnego,
uregulowania Konstytucji można ochroną prawną objąć również bowiem potwierdzi jedynie i ugruntuje obowiązujący stan praw-
12
dziecko poczęte. ny” . Należy zgodzić się z poglądem, zgodnie z którym mimo nie-
Należy wskazać, że ustawodawca podejmował w przeszłości próby uchwalenia przepisu w brzmieniu dokładnie określającym moment
zmiany brzmienia art. 38 Konstytucji RP. Już w trakcie prac nad początkowy ochrony życia nie można twierdzić, że nie wiadomo,
Konstytucją pojawił się postulat wyartykułowania wprost ochrony komu tej ochrony udzielić .
13
życia ludzkiego od chwili poczęcia w treści tego przepisu. Zre-
zygnowano jednak z tego rozwiązania w 1995 r. . Odrzucenie Podstawy ochrony zdrowia dziecka poczętego
5
tej koncepcji nie zakończyło jednak kontrowersji wokół samego w prawie konstytucyjnym
zagadnienia. Trybunał Konstytucyjny w przywołanym orzeczeniu odno-
szącym się do konstytucyjnej wartości życia ludzkiego przyjął,
Istotne znaczenie ma orzeczenie Trybunału Konstytucyj- że skutkuje ona również obowiązkiem ochrony zdrowia nascitu-
nego wydane w dniu 28.5.1997 r., a zatem po przeprowa- rusa jako „optymalnego z punktu widzenia procesów życiowych
dzeniu referendum konstytucyjnego, lecz jeszcze przed stanu organizmu danej osoby, w aspekcie funkcji fi zjologicznych
wejściem w życie obowiązującej Konstytucji . W orzeczeniu i psychicznych” .
6
14
wydanym pod sygnaturą K 26/96 Trybunał oparł się na za- W konsekwencji tego stanowiska ochrony dziecka poczętego
sadzie państwa prawnego, z której wyprowadził obowiązek dotyczy również przepis art. 68 Konstytucji RP, poświęcony
zagwarantowania „ochrony życia ludzkiego w każdej fazie problematyce ochrony zdrowia. W aktualnym stanie wiedzy
7
rozwoju” . W kilku miejscach Trybunał wprost stwierdził, medycznej nie ulega wątpliwości, że prawo do ochrony zdrowia
że termin „człowiek” obejmuje również „dziecko poczęte”, jest realizowane już w fazie życia prenatalnego. Jej realizację
a zatem istotę ludzką w fazie prenatalnej. umożliwiają coraz szersze możliwości diagnostyczne oraz te-
rapeutyczne podejmowane w ramach medycyny okołoporodo-
W treści uzasadnienia wskazał m.in., że „jeżeli bowiem życie czło- wej. Dlatego w przeciwieństwie do dyskusji nad zapewnieniem
wieka, w tym życie dziecka poczętego, stanowi wartość konstytu- dziecku poczętemu ochrony życia zdrowie wzbudza nieco mniej
cyjną, to ustawa zwykła nie może prowadzić do swoistej cenzury kontrowersji. Wciąż dyskusyjny jest jednak zakres ochrony zdro-
i zawieszenia obowiązywania norm konstytucyjnych. Zakaz na- wia dziecka poczętego, zwłaszcza w kolizji tego dobra z inną
ruszania życia ludzkiego, w tym życia dziecka poczętego, wynika wartością konstytucyjną, jaką jest życie, zdrowie i prawo do sa-
z norm o charakterze konstytucyjnym” . W tym samym orzeczeniu mostanowienia kobiety ciężarnej. Wykładnia językowa norm
8
Trybunał skonfrontował podstawę ochrony życia dziecka poczętego
11 A. Zoll, Opinia prawna w sprawie oceny konstrukcji i skutków prawnych projektu
z regulacją aborcji, trafnie zwracając uwagę na fakt, że „jedyną ra- zmiany art. 30 i 38 Konstytucji RP, [w:] Konstytucyjna formuła ochrony życia,
cją zakazu przerywania ciąży, odnoszącego się generalnie również Biuro Analiz Sejmowych, druk sejmowy Nr 993, Warszawa 2007, s. 102.
do samej kobiety ciężarnej, musi być uznanie wartości życia poczę- 12 L. Bosek, W sprawie projektu nowelizacji art. 30 i art. 38 Konstytucji i zgodno-
ści z Konstytucją RP projektu ustawy z 30.3.2004 r. o świadomym rodzicielstwie,
tej istoty ludzkiej” . Przegląd Sądowy 2007, Nr 3, s. 143; tenże, Opinia prawna odnosząca się do zmian
9
Orzeczenie to stało się przedmiotem dyskusji w doktrynie, która w polskim ustawodawstwie zwykłym, które są niezbędne dla zapewnienia ochro-
pozwoliła na spolaryzowanie się dwóch stanowisk. W. Skrzydło ny godności i podstawowych praw osoby ludzkiej w okresie prenatalnym w sferze
zastosowań biologii i medycyny wyznaczanej przez standardy międzynarodowe,
w komentarzu do art. 38 Konstytucji RP stanął na stanowisku, Biuro Analiz Sejmowych, druk sejmowy Nr 993, Warszawa 2007, s. 56; tenże, Opi-
zgodnie z którym „przepis ten poręcza ochronę życia człowieka, nia prawna dotycząca pytania, czy sprecyzowanie »od momentu poczęcia do natu-
a więc jednostki już narodzonej, a nie tylko poczętej. Tak jest bo- ralnej śmierci« obejmuje ochronę życia ludzkiego powstającego ex utero oraz ochro-
nę przeciwko interwencji w genomie ludzkim zmierzającej do osiągnięcia zmian
wiem rozumiany ten termin w medycynie i prawie, w odróżnieniu genetycznych, tamże, s. 66; R. Trzaskowski, Opinia prawna na temat oceny cywil-
od szerzej rozumianego pojęcia »istota ludzka«, którego w danym noprawnych konsekwencji zmiany art. 38 Konstytucji RP, tamże, s. 34; W. Wróbel,
Opinia prawna odnosząca się do pytań dotyczących poselskiego projektu ustawy
przepisie nie spotykamy” . o zmianie Konstytucji RP, tamże, s. 25; A. Zoll, Opinia prawna w sprawie oceny
10
Odmienny od powyższego pogląd wyraził A. Zoll, stwierdza- konstrukcji i skutków prawnych projektu zmiany art. 30 i 38 Konstytucji RP,
tamże, s. 103.
jąc, że „w art. 30 i 38 Konstytucji pojęcie »człowiek« użyte zo- 13 Tak: J. Haberko, Cywilnoprawna ochrona dziecka poczętego a stosowanie procedur
stało w znaczeniu obejmującym każdą istotę posiadającą genom medycznych, Warszawa 2010, s. 44. Należy również zwrócić uwagę, że już w trakcie
prac nad brzmieniem tej normy słuszny pogląd głosił M. Drozdek, stwierdzając, że:
4 Art. 38 ustawy z 2.4.1997 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 78, „jeżeli mamy wątpliwości i ktokolwiek może mieć wątpliwości, czy nienarodzony
poz. 83). człowiek jest już człowiekiem i czy ma swoją godność i prawa, to ryzyko pomył-
5 B. Banaszak, Komentarz do art. 38, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, ki jest tak olbrzymie, że trzeba przyznać nienarodzonemu wszystkie prawa, jakie
B. Banaszak (red.), Warszawa 2009, s. 212. ma normalny człowiek. Zadanie śmierci jest dużo większym ryzykiem niż darowa-
6 Tamże, s. 213. nie życia komuś, kto by się człowiekiem nie okazał, nawet gdyby filozofia wykaza-
7 Orzeczenie TK z 28.5.1997 r., K 26/96, OTK 1997, Nr 2, poz. 19. ła, że przed narodzeniem nie jest się człowiekiem i nie ma ludzkich praw”. Twier-
8 Tamże. dził on również, że „ochrona życia należy się każdemu człowiekowi, nawet temu,
9 Tamże. co do którego człowieczeństwa ktoś może mieć wątpliwości” – tak: M. Drozdek,
10 W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Kraków 2002, po- Biuletyn Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego 1995, Nr 12, s. 71.
dobnie B. Banaszak, Konstytucja…, Warszawa 2009, s. 214. 14 Orz. TK z 28.05.1997 r. K 26/96, OTK 1997, Nr 2, poz. 19, pkt 3.

14 KLINIKA Nr 26 (31)/2019 www.fupp.org.pl

KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd 14 29.05.2019 19:29