Page 21 - Klinika nr 26 (31)/2019

DEBATA ŚRODOWISKOWA

do funkcjonowania poza organizmem matki, nawet przy niezbęd- poczętemu możliwości dziedziczenia oraz strzeżenia ekspek-
41
36
nym wsparciu aparatury medycznej . tatywy praw, by w okresie rządów Justyniana zostać rozciągniętą
na wszystkie przypadki, w których chodziło o osiągnięcie korzyści
Ochrona dziecka poczętego w prawie cywilnym oraz dla dziecka .
42
rodzinnym i opiekuńczym Druga z proponowanych metod odnosi się do przyznania dziecku
Nie podlega dyskusji fakt, że w okresie życia prenatalnego czło- poczętemu warunkowej zdolności prawnej wyłącznie w ograni-
wieka mogą zaistnieć zdarzenia prawne i faktyczne, które w zna- czonym zakresie. Aktualnie dominuje w doktrynie stanowisko,
czący sposób wpłyną na jego sytuację po urodzeniu się. Z tego zgodnie z którym metoda ta została przyjęta w polskim porządku
43
względu status cywilnoprawny nasciturusa jest przedmiotem prawnym . Brak w nim ogólnej formuły przyznającej dziecku po-
od dawna trwającej debaty nad metodą regulacji tej kwestii przez czętemu zdolność prawną, a jego uprawnienia zostały wyraźnie
ustawodawców. wymienione w kilku regulacjach, które będą przedmiotem omó-
W świetle regulacji cywilnoprawnej istotne znacznie dla problema- wienia w dalszej części niniejszej pracy. Oprócz uregulowań wy-
tyki statusu prawnego nasciturusa ma relacja jego podmiotowości mienionych w ustawie zauważyć należy również twórczą rolę
oraz zdolności prawnej. Podmiotowość prawna dziecka poczętego orzecznictwa Sądu Najwyższego, który katalog ten systematycznie
może być w myśl powoływanego orzecznictwa Trybunału Konsty- rozbudowywał.
tucyjnego wyinterpretowana z treści art. 30 Konstytucji RP, stano- Zdaniem Z. Radwańskiego sytuacja prawna nasciturusa wobec ujęcia
wiącego o niezbywalnej i przyrodzonej godności ludzkiej, podczas początku zdolności prawnej w aktualnym brzmieniu art. 8 KC nie
gdy ustawowym wyrazem aktualnego unormowania zagadnienia jest obecnie wyraźnie określona . Literalna wykładnia tego prze-
44
zdolności prawnej nasciturusa jest treść art. 8 KC. Wyznacza on pisu nakazuje stwierdzić, że dziecko poczęte nie posiada w świetle
moment początkowy zdolności prawnej, stanowiąc, że: „Każdy prawa cywilnego zdolności prawnej.
człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną”. Można zatem W dyskursie poświęconym temu zagadnieniu można wyróż-
stwierdzić, że podmiotowość prawna związana jest z człowieczeń- nić cztery stanowiska dotyczące zdolności prawnej nasciturusa.
stwem i przysługuje dziecku poczętemu, lecz jeszcze nienarodzo- Od skrajnych, z których jedno odmawia mu zdolności prawnej,
nemu. Akceptację w literaturze znalazł pogląd wyrażony przez a drugie postuluje przyznanie jej w całości , po umiarkowane,
45
R. Majdra, zgodnie z którym zdolność prawna stanowi wobec pod- wśród których dają się wyróżnić dwa nurty: przyznający dziecku
miotowości kategorię wtórną i sztuczną, stworzoną przez prawo poczętemu zdolność prawną pod warunkiem rozwiązującym albo
dla realizacji konkretnych jego celów . zawieszającym.
37
Konieczność oddzielenia od siebie problematyki ochrony dziecka Jednocześnie zasadne jest stwierdzenie, że odmienności między
poczętego w jej praktycznym wymiarze od kwestii jego zdolności metodami regulacji statusu prawnego nasciturusa ulegają zatarciu
prawnej, która ma doniosłość teoretyczną, podkreśla konsekwent- na skutek działalności orzeczniczej i ustawodawczej. Tendencja
nie J. Mazurkiewicz, wskazując, że ta ostatnia jest całkowicie uwa- ta dostrzegana była już od lat 50. XX w. ‒ A. Szpunar zwracał uwagę
runkowana rozstrzygnięciem pierwotnego zagadnienia ochrony na fakt, że w systemach opowiadających się za konstruowaniem
interesów człowieka w fazie życia prenatalnego . norm szczególnych regulujących w ograniczonym zakresie status
38
dziecka poczętego normy te są stosowane w drodze analogii do in-
Zdolność prawna dziecka poczętego nych stanów faktycznych niż te, które znalazły swoje uregulowanie
W literaturze dominuje pogląd, zgodnie z którym sytuacja prawna w treści ustawy .
46
nasciturusa może być regulowana przez ustawodawstwa na dwa spo- Koncepcja warunkowej zdolności prawnej nasciturusa jeszcze w la-
39
soby . U podstaw pierwszej z metod legła rzymska zasada wyra- tach 60. XX w. nie była powszechnie aprobowana. Zgodnie ze sta-
żona przez Paulusa: nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de com- nowiskiem A. Woltera płód w ciele matki nie ma zdolności praw-
modis eius agitur (quaeritur) , którą należy rozumieć jako: „dziecko nej. Jego zdaniem art. 927 § 2 w zw. z art. 972 KC mają charakter
40
poczęte traktuje się jako już narodzone, ilekroć chodzi o jego ko- wyjątku przyznającego dziecku poczętemu ograniczoną zdolność
rzyść”. Pierwotnie fikcja ta była stosowana dla zapewnienia dziecku
41 Znaczenie omawianej fikcji prawnej w zakresie prawa spadkowego podkreślał Mar-
cjan: „nieszczęście przytrafiające się matce, nie powinno szkodzić dziecku w jej
36 Należy zwrócić uwagę na fakt, że poza przyjętym w polskim prawie karnym kryte- łonie” (D.1.5.5.2: Non debet calamitas matris noce re ei, qui in utero est – Ł. Pikuła,
rium położniczym, odnoszącym się do chwili rozpoczęcia akcji porodowej – do tego [w:] A. Dębiński, M. Jońca (red.), Leksykon tradycji rzymskiego prawa prywatnego.
kryterium odniósł się Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 26.10.2010 r. wydanego Podstawowe pojęcia, Warszawa 2016, s. 244‒245.
w sprawie I KZP 18/06, w literaturze i orzecznictwie bada się również inne kryte- 42 W. Litewski, Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 1999, s. 114.
ria przyznania prawnokarnej ochrony dziecku poczętemu. Do najważniejszych na- 43 M. Pazdan, [w:] M. Safjan (red.), System…, s. 1051.
leżą: kryterium genetyczne – dotyczące powstania odrębnego genotypu ludzkiego; 44 Tak: Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2009, s. 148.
kryterium fizjologiczne – odnoszące się do podjęcia samodzielnego oddychania; 45 Koncepcja bezwzględnej zdolności prawnej dziecka poczętego znajduje swoje źró-
kryterium fizyczne – oddzielenie płodu od organizmu matki; kryterium rozwojo- dło w obowiązującej w latach 1993‒1996 w polskim systemie prawnym regula-
we, które zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia odnosi się do osią- cji wprost normującej zakres zdolności prawnej nasciturusa. Ustawą z 7.1.1993 r.
gnięcia stosownego etapu dojrzałości fizycznej płodu w odniesieniu do kryterium o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności
czasowego – 22. tygodnia ciąży ‒ albo osiągnięcia przez płód wagi 500 g. przerywania ciąży dodano do treści art. 8 przepis § 2, zgodnie z którym: „Zdolność
37 R. Majdra, [w:] Komentarz. Kodeks cywilny, cześć ogólna, M. Pyziak-Szafnicka prawną ma również dziecko poczęte, jednakże prawa i zobowiązania majątkowe
(red.), Warszawa 2014, art. 8 pkt 2; tak również P. Księżak, komentarz do art. 8, uzyskuje ono pod warunkiem, że urodzi się żywe”. Po 3 latach obowiązywania usta-
[w:] Kodeks cywilny. Komentarz, K. Osajda (red.), Warszawa 2019, Legalis. Od- wą z 30.8.1996 r. o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludz-
miennie M. Wilejczyk, Zagadnienia etyczne części ogólnej prawa cywilnego, War- kiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży oraz o zmianie niektórych
szawa 2014, s. 146. innych ustaw skreślono ten przepis. Wykładnia językowa przepisu art. 8 § 2 KC
38 J. Mazurkiewicz, Ochrona dziecka poczętego w świetle kodeksu rodzinnego i opie- nakazuje przyjąć, że przyznawał on dziecku poczętemu bezwarunkową zdolność
kuńczego, Wrocław 1985, s. 47; tenże, Zasada nasciturus pro iam nato habetur… prawną w zakresie praw niemajątkowych oraz warunkową zdolność prawną w za-
w polskim prawie cywilnym, PPiA Acta Universitatis Wratislaviensis 1974, tom 5, kresie praw i zobowiązań o charakterze majątkowym. Uchylenie powyższego prze-
s. 98. pisu stanowi argument za niedopuszczalnością konstruowania obecnie choćby
39 M. Pazdan, [w:] M. Safjan (red.), System prawa prywatnego. Prawo cywilne – część warunkowej zdolności prawnej nasciturusa – por. J. Strzebinczyk, [w:] E. Gniewek,
ogólna, tom 1, Warszawa 2012, s. 1051; A. Dyoniak, Pozycja nasciturusa w obszarze P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2013, s. 35.
majątkowego prawa prywatnego, RPEiS 1994, z. 3, s. 49. 46 A. Szpunar, Szkoda wyrządzona przed urodzeniem dziecka, SC 1969, t. XIII‒XIV,
40 D. 1.5.7. s. 370.

www.edukacjaprawnicza.pl 3(174) rok akademicki 2018/2019 17

KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd 17 29.05.2019 19:29