Page 24 - Klinika nr 26 (31)/2019

DEBATA ŚRODOWISKOWA

mowa w art. 182 KRO, jest kuratorem osoby – przedstawicielem dziecku z chwilą jego urodzenia się dochodzenia naprawienia
dziecka poczętego, do którego zadań należy nie tylko strzeżenie szkód, których doznało przed urodzeniem. Przepis ten stanowi
jego przyszłych praw majątkowych, lecz również ochrona jego życia podstawę do zasądzenia na rzecz dziecka odszkodowania wy-
i zdrowia . Reprezentujący przeciwne do J. Mazurkiewicza stanowi- nikającego z roszczeń w ramach tzw. prenatal injuries (szkoda
67
72
sko w zakresie cywilnoprawnej ochrony dziecka poczętego W. Lang prenatalna) . Choć sam termin nie przesądza, jakiego rodzaju
wskazuje, że dziecko poczęte nie może być podmiotem prawa szkód dotyczy, praktyka wypracowała jego zastosowanie wyłącz-
w pełnym tego słowa znaczeniu, lecz jedynie może być traktowane nie w przypadkach spowodowania defektów zdrowotnych płodu
68
jako podmiot uprawnień wynikających z art. 927 i 972 KC . Au- na skutek nieprawidłowego postępowania lekarza mającego miej-
73
tor ten sprzeciwia się stanowisku, zgodnie z którym wskazane sce po poczęciu dziecka .
przepisy KC i KRO kreują cywilnoprawny status nasciturusa. Jego Podkreślenia wymaga fakt, że odpowiedzialność tego rodzaju była
zdaniem dotyczą one wyłącznie przyszłej sytuacji prawnej dziecka akceptowana w polskim systemie prawnym na długo przed wpro-
po jego żywym urodzeniu się, a brak w ich treści klauzuli: „jeśli wadzeniem do Kodeksu cywilnego przepisu art. 446 . Sąd Najwyż-
1
urodzi się żywe”, nie może być traktowany jako podstawa do wnio- szy w orzeczeniu z 8.1.1965 r. stanął na stanowisku, że: „Dziecko
74
skowania o kształtowanie statusu nasciturusa . Pokłosiem tych poczęte może dochodzić roszczeń odszkodowawczych wypływają-
69
rozbieżności są również różnice w ujmowaniu instytucji kurateli cych z odniesionych przez nie uszkodzeń ciała lub rozstroju zdro-
ventris nominae, polegające na sprzeciwie wobec stanowiska, zgod- wia, chociażby czyn sprawcy popełniony był jeszcze przed urodze-
nie z którym kurator ventris nominae jest przedstawicielem dziecka niem się dziecka i skierowany był bezpośrednio przeciwko osobie
75
poczętego. W. Lang wskazuje, że realizacja uprawnień dotyczących ciężarnej matki dziecka” . Oprócz tego orzeczenia Sąd Najwyższy
ochrony życia i zdrowia nasciturusa musiałaby się w praktyce spro- jeszcze kilkukrotnie dał wyraz poparcia dla koncepcji, że dziecko
wadzać do realizowania ich wobec kobiety ciężarnej, na co prze- poczęte posiada zdolność prawną w zakresie stosunków obliga-
pisy prawne zdaniem tego autora nie pozwalają. Sprzeciwia się on cyjnych, a brak właściwej normy prawnej w ówczesnym systemie
również argumentacji opartej na wnioskowaniu a fortiori, zgodnie prawnym o niczym nie przesądza. W orzeczeniu z 4.4.1966 r. Sąd
z którą ochrona praw majątkowych uzasadnia ochronę dóbr cen- Najwyższy wskazał, że „prawidłowa wykładnia, zgodna z duchem
niejszych, jakimi niewątpliwie są życie i zdrowie . humanizmu”, nakazuje dziecko poczęte traktować na równi z już
70
76
Interesujący w tym kontekście jest wyrażony w nowszej literatu- urodzonym, jeżeli sfery ich uprawnień pokrywają się ze sobą .
rze przez K. Kurosza pogląd, zgodnie z którym ochrona praw ma- Zbliżone do powyższego stanowisko zajął Sąd Najwyższy
jątkowych stanowi jedynie historyczny kontekst dla instytucji ku- w uchwale pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
77
rateli ventris nominae. Autor podkreśla, że przepis ten w swej treści z 30.11.1987 r. , stwierdzając, że dziecko poczęte, a jeszcze nie
wcale nie ogranicza się wyłącznie do ochrony praw majątkowych, urodzone w chwili śmierci swojego ojca spowodowanej wypadkiem
ale nadaje się do szerszego zastosowania, przyznając kuratorowi przy pracy lub chorobą zawodową, jeśli urodzi się żywe, nabywa
prawo do reprezentowania dziecka także w tych sytuacjach, w któ- prawo do jednorazowego odszkodowania na podstawie obowią-
rych zagrożone jest jego życie i zdrowie, zwłaszcza wtedy, gdy pod- zującej wówczas ustawy o świadczeniach z tytułu wypadków przy
miotem dopuszczającym się zachowań zagrażających dziecku jest pracy i chorób zawodowych.
jego matka. Opiera on swą koncepcję na stwierdzeniu, że skoro Do katalogu regulacji odnoszących się do zakresu zdolności praw-
kuratela ventris nominae ma służyć zabezpieczeniu przyszłych praw nej nasciturusa należy również zaliczyć przepisy Kodeksu rodzin-
dziecka (prawo do życia po urodzeniu), to tym bardziej zasługują nego i opiekuńczego odnoszące się do zagadnień filiacyjnych oraz
na ochronę prawa istniejące w chwili wszczęcia postępowania . In- roszczeń matki dziecka poczętego wobec mężczyzny niebędącego
71
stytucja kurateli ventris zostanie szczegółowo omówiona w dalszej jej mężem, którego ojcostwo zostało uwiarygodnione. Wśród prze-
części pracy, w kontekście statusu prawnego ojca dziecka poczętego. pisów chroniących dziecko poczęte w ustawodawstwie cywilnym
Kolejnym przepisem odnoszącym się do przyznania dziecku po- J. Mazurkiewicz wymienia również przepis art. 10 § 3 KRO, odno-
czętemu zdolności prawnej w ograniczonym zakresie jest przepis szący się do ograniczenia możliwości unieważnienia małżeństwa
art. 972 KC, który odnosi się przez odpowiednie zastosowanie z powodu braku przepisanego wieku wyłącznie do żądania kobiety,
art. 927 § 2 KC do zapisu. Oba te przepisy odnoszą się nie tylko jeśli zaszła ona w ciążę. Autor ten wskazuje, że ochrona macie-
do nabycia przez dziecko poczęte praw wynikających ze spadku lub rzyństwa wyrażona w tym przepisie jest nierozerwalnie związana
udziału w nim, lecz także obowiązków spadkowych. Zasada ta roz- z ochroną dziecka poczętego i nie może być realizowana ponad
ciąga się również na przypadki, w których zapis zwykły uczyniony ochronę albo wbrew ochronie dziecka poczętego .
78
na rzecz dziecka poczętego będzie obciążony dalszym zapisem,
oraz na sytuacje ustanowienia na rzecz dziecka poczętego zapisu 72 Roszczenia objęte pojęciem prenatal injuries należy odróżnić od roszczeń określo-
windykacyjnego lub zapisu windykacyjnego obciążonego zapisem nych terminami wrongful life (niedobre życie), wrongful birth (niedobre urodzenie)
oraz wrongful conception (niechciane poczęcie), a także od roszczeń określanych ter-
zwykłym. minem preconception injuries, które obejmują zdarzenia przed poczęciem dziecka,
Oprócz praw i obowiązków w zakresie prawa spadkowego istotne których następstwa objawiają się poprzez uszkodzenia jego ciała i rozstrój zdrowia.
73 T. Justyński, Poczęcie i urodzenie się dziecka jako źródło odpowiedzialności cywil-
znaczenie dla regulacji statusu prawnego nasciturusa w prawie cy- nej, Kraków 2003, s. 15‒16.
wilnym ma regulacja art. 446 KC, odnosząca się do umożliwienia 74 Wyrok SN z 8.1.1965 r., II CR 2/65, OSPiKA 1967, z. 9, poz. 220 z glosą A. Szpu-
1
nara.
67 Tak. J. Mazurkiewicz, O ochronę praw i życia dziecka poczętego, [w:] PPiA, tom 75 Podstawą dla wydania tego orzeczenia był stan faktyczny, w którym dziecko uro-
XXVII, 1991, s. 153; K. Korzan, Zastępstwo strony przez kuratora w postępowaniu dziło się z rozszczepem podniebienia oraz szczęki oraz wargi górnej. Sąd uznał,
cywilnym, NP 1964, Nr 5, s. 501, 503, 507. że przyczyną defektu była niewłaściwie przeprowadzona aborcja, w przypadku któ-
68 W. Lang, W sprawie prawnego statusu nasciturusa, PiP 1983, z. 6, s. 103. rej lekarz nie rozpoznał ciąży mnogiej i usunął jeden płód, powodując uszkodzenie
69 Tamże, s. 104. drugiego.
70 W. Lang, W sprawie prawnego statusu…, PiP 1983, z. 6, s. 103. 76 A. Szpunar, Szkoda wyrządzona przed urodzeniem się dziecka, S.C. 1969, t. XIII‒XIV,
71 K. Kurosz, Środki ochrony nasciturusa przed ryzykownymi zachowaniami matki s. 373.
w okresie ciąży, http://www.repozytorium.uni.wroc.pl/Content/78990/09_Kuro- 77 Uchwała SN z 30.11.1987 r., III PZP 36/87, PiP 1989, z. 1, s. 145‒149.
sz_K_Srodki_ochrony_nasciturusa_przed_ryzykowanymi_zachowaniami_matki- 78 J. Mazurkiewicz, Cywilnoprawna ochrona dziecka poczętego, Rzym‒Lublin 1998,
_w_okresie_ciazy.pdf (dostęp: 20.06.2017 r.). s. 86.

20 KLINIKA Nr 26 (31)/2019 www.fupp.org.pl

KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd 20 29.05.2019 19:29