Page 25 - Klinika nr 26 (31)/2019

DEBATA ŚRODOWISKOWA

Oprócz reguł wyrażonych expressis verbis w ustawie ważną rolę zostać uznane za osobę zmarłą, o której mowa w przepisie art. 446
dla tworzenia koncepcji statusu prawnego nasciturusa ode- § 4 KC. Stanowisko to zostało potwierdzone przez Sąd Najwyższy
grało orzecznictwo Sądu Najwyższego. Już w latach 50. XX w. w późniejszym orzecznictwie .
84
sąd ten wskazywał, że „dziecko poczęte winno być przyrów- Sąd Najwyższy, rozpatrując możliwość uznania zmarłego nascitu-
79
nane do dziecka urodzonego” . Należy zwrócić uwagę, że teza rusa za osobę najbliższą, wyraził ważną konstatację, że „od chwili
ta ma charakter ogólny, nie odnosi się wyłącznie do konkretnego poczęcia dziecko nienarodzone może być traktowane przez rodzi-
stanu faktycznego. Podobne stanowisko SN zajął w orzeczeniu ców za ich dziecko, które już mają, co z kolei powoduje wywiązanie
z dnia 4.4.1966 r., stwierdzając, że: „prawidłowa wykładnia prawa się określonych więzi emocjonalnych i uczuć do nienarodzonego
zgodna z duchem humanizmu nakazuje przyjąć, że dziecko po- dziecka”. Jako kryteria oceny tej więzi SN wskazał czas trwania
częte musi być traktowane z punktu widzenia prawa – na równi ciąży matki, a także subiektywne zapatrywanie rodziców na ocze-
80
z dzieckiem już urodzonym” . kiwanie potomka oraz sposób przygotowywania się do narodzin
Orzecznictwo Sądu Najwyższego konsekwentnie potwierdzało dziecka. Zwrócenie uwagi na emocjonalny aspekt więzi rodziciel-
powyższe stanowisko . W związku z wprowadzeniem ustawą skich, co do których istnienia w fazie prenatalnej nie ma wątpli-
81
z 30.5.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych wości, stanowi istotny argument za zrównaniem sytuacji dziecka

innych ustaw regulacji art. 446 § 4 KC dopuszczającej przyzna- poczętego z już narodzonym na kolejnej płaszczyźnie, jaką jest
nie najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiedniej sumy uznanie nasciturusa za osobę najbliższą z prawnymi konsekwen-
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, na nowo otwarta została cjami tego stanu, wynikającymi z treści art. 446 § 4 KC.
dyskusja nad statusem nasciturusa, tym razem z punktu widze-
nia zabezpieczenia praw osób najbliższych nasciuturusowi (rodzi- Podsumowanie
ców, dziadków), którzy na skutek jego śmierci stali się osobami Podsumowując powyższe rozważania, należy zauważyć, że prawna
pośrednio pokrzywdzonymi, do pielęgnowania życia rodzinnego, ochrona nasciturusa stanowi w polskim systemie prawnym proble-
kontynuowania go wraz z dzieckiem, które urodziłoby się, gdyby matyczne zagadnienie. Potrzeba prawnej regulacji statusu dziecka
nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. O wiele bardziej zna- poczętego jest dostrzegana na każdym szczeblu ustawodawstwa.
cząca dla dyskusji nad podmiotowością prawną dziecka poczętego Ponadto łączy się ją z rozwojem możliwości medycyny prenatal-
jest konkluzja, że przyjęcie zasadności żądania zadośćuczynie- nej, która w wielu sytuacjach traktuje dziecko poczęte jako sa-
nia za śmierć dziecka poczętego stanowiłoby zaprzeczenie tezy, modzielnego pacjenta, odrębnego od kobiety ciężarnej. Wspólną
że żywe urodzenie się jest warunkiem koniecznym dla realizo- cechą regulacji statusu nasciturusa w różnych gałęziach prawa jest
wania atrybutów zdolności prawnej w zakresie korzyści dziecka brak jednolitości terminologicznej dla określenia człowieka w fazie
poczętego . przedurodzeniowej. Przepisy prawne nie tylko charakteryzują się
82
W kontekście powyższych uwag zasadne wydawałoby się stwier- wykorzystaniem różnych pojęć na określenie człowieka w tej fa-
dzenie, że skoro koniec zdolności prawnej został przez ustawo- zie jego życia, lecz dodatkowo nie wprowadzają definicji żadnego
dawcę połączony z faktem śmierci człowieka, to uznanie za „zmar- z używanych terminów.
łego” może być odnoszone wyłącznie do podmiotu, który zdolność Pomimo niejednolitości terminologicznej nie budzi obecnie wąt-
tę posiadał. Rozważań dotyczących relacji zdolności prawnej oraz pliwości pogląd o przyznaniu dziecku poczętemu ochrony prawnej
możliwości uznania za „zmarłego”, a także możliwości uznania na gruncie przepisów konstytucyjnych. W oparciu o nadprzyro-
dziecka poczętego, lecz jeszcze nienarodzonego za „osobę najbliż- dzoną godność ludzką, wynikającą z art. 30 Konstytucji RP, uznaje
szą” podjął się Sąd Najwyższy w wyroku z 9.3.2012 r. . W uzasad- się nasciturusa za podmiot prawa. Podmiotowość prawna dziecka
83
nieniu SN stwierdził, że „zmarły”, o którym mowa w treści art. 446 poczętego, mająca znaczenie systemowe, znajduje uszczegółowie-
§ 4 KC, to podmiot, którego nie można utożsamiać z „poszkodowa- nie w przepisach prawa karnego, chroniącego życie i zdrowie na-
nym”, o którym mowa w § 1 tego przepisu, dlatego jego zdolność sciturusa, oraz prawa cywilnego, którego centralnym zagadnieniem
prawna nie podlega w tym kontekście badaniu. Podkreślił również jest kwestia zdolności prawnej dziecka poczętego i jej zakres. Wy-
wagę przesłanki „zdolności samodzielnego funkcjonowania poza daje się, że w obliczu dynamicznego rozwoju nauk medycznych
organizmem matki”, znanej z prawa karnego, jako przesądzającej oraz embriologii dostarczającej coraz bardziej szczegółowych in-
o możliwości uznania, że dziecko poczęte jest „zmarłym”, o któ- formacji dotyczących początkowej fazy życia człowieka nieunik-
rym mowa w analizowanym przepisie. A contrario należy stwier- nione staną się również zmiany w obszarze przepisów prawa,
dzić, że dziecko poczęte niespełniające wymogu zdolności do sa- które będą zmierzać do większej precyzji obowiązujących norm
modzielnego funkcjonowania poza organizmem matki – nie może prawnych.

79 Uzasadnienie orzeczenia SN z 8.9.1952 r., NP 1953, Nr 5, s. 71. Streszczenie
80 Uzasadnienie orzeczenia SN z 4.4.1966 r., OSPiKA 1966, poz. 279, s. 555.
81 Orzeczenia Sądu Najwyższego rozszerzały katalog uprawnień nasciturusa m.in. Ochrona prawna nasciturusa stanowi w polskim systemie prawnym
na takie kategorie, jak prawo do zaskarżenia odrzucenia spadku uczynione w imie- zagadnienie problematyczne. Prawo konstytucyjne, na którym
niu dziecka przed jego urodzeniem się, orzeczenie SN z 7.6.1949 r., KrC 244/49,
PiP 1951, z. 2 s. 336, prawo do renty i odszkodowania po ojcu zmarłym przed uro-
dzeniem się dziecka, wyr. SN 8.10.1952 r., C 756/51, NP 1953, Nr 5, s. 70, zadość- 84 Wyr. SN z 13.5.2015 r., III CSK 284/16, http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/
uczynienie za krzywdę moralną, odszkodowanie za uszkodzenie ciała lub rozstrój orzeczenia3/iii%20csk%20286–14–1.pdf (dostęp: 13.06.2017 r.). Zaakcentowa-
zdrowia, jeśli czyn wywołujący szkodę wyrządzono przed urodzeniem się dziecka, nia wymaga fakt, że choć Sąd Najwyższy przychylił się do istotności kryterium
wyr. SN 8.1.1965 r., II Cr 2/65, OSPiKA 1967, Nr 12, poz. 220, prawo do lokalu rozwojowego – czyli osiągnięcia przez dziecko zdolności do życia poza organizmem
mieszkalnego przyznane poczętemu dziecku funkcjonariusza Służby Więziennej, matki ‒ jako przesądzającego o możliwości uznania go za zmarłego, to jednak do-
wyr. SN z 30.11.2016 r., III PK 17/16, http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orze- strzegł on również, że niezależnie od tego faktu śmierć dziecka poczętego przed
czenia3/III%20PK%2017–16–1.pdf. (dostęp: 22.6.2017 r.). osiągnięciem przez nie tego etapu rozwoju prenatalnego może stanowić podstawę
82 K. Rabka, M. Andrzejewicz, Zadośćuczynienie za śmierć nienarodzonego, wystąpienia z roszczeniem wynikającym z art. 24 w zw. z art. 448 KC, tj. zadość-
Rzeczpospolita 4.3.2017 r., http://www.rp.pl/Rzecz-o-prawie/303049997- uczynienia za naruszenie dobra osobistego w postaci prawa do niezakłóconego
Zadoscuczynienie-za-smierc-nienarodzonego.html#ap- (dostęp: 13.06.2017 r.). życia rodzinnego. Sąd stwierdził, że brak możliwości przypisania dziecku prawnego
83 Wyr. SN z 9.3.2012 r., I CSK 282/11 http://sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia- pojęcia „zmarłego” nie oznacza, że ono nie istniało, i nie może przeczyć zaistnieniu
1/I%20CSK%20282–11–1.pdf (dostęp: 13.06.2017 r.). więzi rodzinnych.

www.edukacjaprawnicza.pl 3(174) rok akademicki 2018/2019 21

KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd 21 29.05.2019 19:29