Page 23 - Klinika nr 26 (31)/2019

DEBATA ŚRODOWISKOWA

Zakres zdolności prawnej dziecka poczętego rzeczywiste życie dziecka” . Brak tożsamości między problemem
62
Wśród przedstawicieli doktryny uznających zasadność koncep- podmiotowości prawnej nasciturusa a treścią zasady nasciturus pro
cji o warunkowej zdolności prawnej nasciturusa brak było również iam nato habetur… nie może świadczyć o ich całkowitej odrębności
jednolitego stanowiska co do jej zakresu. Zwolennikiem szerokiego i braku zależności. Potrzeba traktowania dziecka jako niezależnego
ujmowania zdolności prawnej dziecka poczętego jest niewątpliwie podmiotu prawa, nawet w ograniczonym zakresie, jest przez J. Ma-
B. Walaszek, który w swych rozważaniach odnoszących się do ogra- zurkiewicza eksponowana niezależnie od normatywnej konstrukcji
niczenia zakresu podmiotowości prawnej nasciturusa do praw z wy- jego podmiotowości .
63
łączeniem obowiązków, względnie tylko do niektórych, stwierdza Różnice między oboma zagadnieniami dostrzega także B. Walaszek,
brak podstaw do eliminowania podmiotowości nasciturusa ze sfery który zwraca uwagę na powiązanie między zasadą nasciturus pro
obowiązków. Ograniczeń zakresu zdolności prawnej nasciturusa upa- iam nato habetur a podmiotowością prawną nasciturusa w tym sen-
truje w fakcie, że nasciturus nie może mieć tych wszystkich praw, sie, że akceptacja i stosowanie tej zasady może mieć wpływ na roz-
które ze względu na swój charakter i przeznaczenie przysługują tylko strzygnięcie kwestii podmiotowości. Staje on również na stanowi-
człowiekowi, a także wskazuje na brak możliwości samodzielnego sku, że dla zaakceptowania tej zasady w danym systemie prawnym
wykonywania swych praw. Jako rozwiązanie tej sytuacji postuluje nie jest konieczne jej wyraźne ujęcie w treści przepisu prawnego .
64
powołanie kuratora, o którym mowa w treści art. 182 KRO, będą- Autorzy opowiadający się za przyjęciem w polskim systemie praw-
cego przedstawicielem ustawowym dziecka poczętego, przy czym nym ogólnej zasady nasciturus pro iam nato habetur… uzasadniają
rolę kuratora, którą przepis ustawy określa, również w obecnym jego swoje stanowisko szerokim jej zastosowaniem nie tylko w przy-
brzmieniu, jako „strzeżenie przyszłych praw”, autor interpretuje jako padku spadkobrania i zapisobrania, ale także w związku z prawną
57
synonimiczne dla określenia „strzeżenie praw warunkowych” . regulacją uznania dziecka poczętego, możliwością ustanowienia
Słuszność poglądów B. Walaszka de lege ferenda dostrzega S. Che- dla niego kuratora. Choć poglądy te wyrażone zostały w latach 70.
rempiński. Opowiadając się za koncepcją, zgodnie z którą zdolność XX w., nie tracą na aktualności.
prawna przysługuje dziecku dopiero od chwili urodzenia, a w okre- Późniejsze zmiany ustawodawcze, takie jak wprowadzenie do Ko-
sie prenatalnym jedynie przyznano mu poszczególne prawa, deksu cywilnego art. 446 , potwierdziły fakt rozszerzania sytu-
1
stwierdza, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie acji, w których ochroną obejmowane jest dziecko poczęte przed
podkreślano potrzebę ochrony praw dziecka poczętego. Rozpatru- jego urodzeniem. Przepis ten dopuszcza możliwość żądania przez
jąc ten problem z punktu widzenia praw i obowiązków majątko- dziecko z chwilą urodzenia naprawienia szkód doznanych przed
wych jako głównego przedmiotu zainteresowania prawa cywilnego, urodzeniem. W związku z brakiem jednolitego stanowiska doktryny
S. Cherempiński za zasadną uznaje tezę, zgodnie z którą warunek wobec statusu prawnego nasciturusa wprowadzenie tej regulacji
żywego urodzenia stanowi warunek rozwiązujący w tym zakresie, do systemu prawnego stało się przyczyną dyskusji nad sposobem
a także przedstawia własną propozycję brzmienia przepisu normu- realizacji tych uprawnień przez osoby uprawione do reprezento-
jącego problematykę zdolności prawnej dziecka poczętego poprzez wania dziecka poczętego, określeniem wymagalności oraz terminu
przyjęcie formuły: „Zdolność prawną ma również dziecko poczęte, przedawnienia roszczeń wynikających ze szkody doznanej przed
jednakże prawa i zobowiązania majątkowe uzyskuje ono z tym za- urodzeniem. Na uwagę zasługuje w tym miejscu stanowisko wyra-
strzeżeniem, że urodzi się żywe” . żone przez J. Kuźmicką-Sulikowską, której zdaniem najbardziej od-
58
Na gruncie zaprezentowanych stanowisk na uwagę zasługuje rów- powiadające praktycznemu zastosowaniu tego przepisu jest przy-
nież pogląd wyrażony przez J. Mazurkiewicza . Zgodnie z nim jęcie, że szkoda następuje w okresie życia płodowego, i wówczas
59
znaczenie zasady nasciturus pro iam nato habetur quotiens de com- spełnione są wszystkie przesłanki odpowiedzialności deliktowej,
modis eius agitur dla określenia podmiotowości prawnej dziecka a jedynie możliwość realizacji roszczeń z niej wynikających, na pod-
1
65
poczętego ma charakter marginalny. Zdaniem tego autora zasada stawie art. 446 , zachodzi dopiero z chwilą urodzenia się dziecka .
ta stanowi element rodzinnoprawnej zasady dobra dziecka. Po- Przepis art. 927 § 2 KC wymieniany jest jako podstawowy argu-
dobnie jak B. Walaszek J. Mazurkiewicz reprezentuje stanowisko, ment za zastosowaniem w polskim systemie prawnym koncepcji
60
zgodnie z którym zasada traktowania dziecka poczętego jak już ograniczającej warunkowo zdolność prawną dziecka poczętego.
urodzonego, ilekroć chodzi o jego korzyść, jest w polskim syste- Przewiduje on w swej treści możność bycia spadkobiercą przez
mie przyjęta i stosowana. Obaj autorzy odróżniają od siebie kwe- dziecko poczęte, jeśli urodzi się żywe. Warunek żywego urodzenia
stię podmiotowości prawnej nasciturusa i zasadę nasciturus pro iam nie powinien być przy tym rozumiany jako możliwość przyznania
nato habetur… i podkreślają brak synonimiczności tych pojęć. Ar- ochrony dziecku poczętemu ex post. Za przyznaniem tej ochrony
gumentu za ich odrębnością należy ich zdaniem poszukiwać już ex ante, w okresie życia prenatalnego, przemawia instytucja o wie-
u źródeł rzymskiej zasady. Mimo jej obowiązywania w prawie lowiekowej tradycji, przewidywana przepisem art. 182 KRO – ku-
rzymskim nasciturus stanowił część ciała matki i nie był traktowany ratela ventris nominae.
jako odrębny od niej podmiot prawa . J. Mazurkiewicz za K.F. Savi- Aktualny kształt tej instytucji stanowi kontynuację myśli praw-
61
66
gny podkreśla, że zasada ta w swej istocie „wyraża troskę o przyszłe, niczej XIX i XX w. . Status kuratora dziecka poczętego również
wzbudza kontrowersje wśród przedstawicieli doktryny. Zgodnie
z poglądem wyrażonym przez J. Mazurkiewicza kurator, o którym
57 B. Walaszek, Nasciturus w prawie cywilnym, PiP 1956, z. 7, s. 128. Tak również
J. Mazurkiewicz, Cywilnoprawna ochrona dziecka poczętego w świetle kodeksu 62 J. Mazurkiewicz, Zasada…, s. 100.
rodzinnego i opiekuńczego, Acta Universitatis Wratislaviensis No. 483, Wrocław 63 Tamże, s. 101.
1985, s. 88. 64 B. Walaszek, Dobro dziecka…, s. 285‒286.
58 S. Cherempiński, Czy dziecko poczęte winno być uznane za podmiot prawa?, NP 65 J. Kuźmicka-Sulikowska, Problematyka biegu przedawnienia roszczeń w kontekście
1958, z. 2, s. 83‒89. sytuacji nasciturusa i małoletniego dziecka w razie doznania przez nich szkód w wy-
59 J. Mazurkiewicz, Zasada nasciturus pro iam nato habetur… w polskim prawie cywil- niku czynów niedozwolonych, Transformacje Prawa Prywatnego 2016, Nr 1, s. 40.
nym, PPiA, 1974, tom 5, s. 97‒107. Szerzej na temat wpływu przyjmowanej koncepcji zdolności prawnej dziecka po-
60 B. Walaszek, Dobro dziecka jako przesłanka niektórych uregulowań kodeksu ro- czętego na realizację roszczeń, o których mowa w art. 446 KC, tamże, s. 29‒38.
1
dzinnego i opiekuńczego PRL, SP 1970, Nr 26‒27, s. 287 i n. 66 J. Mazurkiewicz, Kuratela ventris nominae na ziemiach polskich w XIX i XX w., Cza-
61 W. Litewski, Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 1999, s. 114. sopismo Prawno-Historyczne 1976, tom XXVIII, z. 2, s. 59 i n.

www.edukacjaprawnicza.pl 3(174) rok akademicki 2018/2019 19

KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd 19 29.05.2019 19:29