Page 19 - Klinika nr 26 (31)/2019

DEBATA ŚRODOWISKOWA

zawartych w przepisie art. 68 ust. 2 i 3 Konstytucji nakazuje się . Argumentem wynikającym z założenia spójności systemu
19
przyjmować, że w kręgu beneficjentów konstytucyjnej ochrony prawa przemawiającym za objęciem nasciturusa ramami konsty-
zdrowia znajdują się kobiety ciężarne. Nie wydaje się jednak za- tucyjnego pojęcia „dziecko”, o którym mowa w art. 72 ust. 1, jest
sadne poprzestanie na tej interpretacji, ograniczającej uwagę fakt, że ustawa zasadnicza przewiduje w art. 72 ust. 4 powołanie
ustawodawcy wyłącznie do stanu zdrowia matki. Za słuszną specjalnego organu stojącego na straży ochrony i wykonywania
należy przyjąć koncepcję, zgodnie z którą ochrona zdrowia ko- praw dziecka w postaci Rzecznika Praw Dziecka. W rozwinięciu
biety ciężarnej wiąże się z jej szczególnym stanem fizjologicz- konstytucyjnej delegacji dla powołania tego organu w art. 2 ust. 1
20
nym, mającym na celu doprowadzenie do urodzenia zdrowego ustawy z 6.1.2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka zawarto usta-
15
dziecka . Pogląd taki aprobują przedstawiciele doktryny, którzy wową definicję dziecka, stanowiąc wprost, że jest nim każda istota
twierdzą, że na gruncie Konstytucji RP za „człowieka” należy ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności.
uznać każdą istotę ludzką od chwili poczęcia . Uznanie życia
16
i zdrowia dziecka poczętego za wartość konstytucyjną skutkuje Ochrona dziecka poczętego w polskim prawie
koniecznością ograniczenia niektórych praw kobiety ciężar- karnym
nej, wynikających z całkowitego uzależnienia rozwoju dziecka Rozważania dotyczące zakresu ochrony udzielonej dziecku poczę-
od ciała kobiety. Dyskusyjny i wciąż nierozstrzygnięty jest zakres temu w ramach prawa karnego należy skoncentrować na kwestiach
dopuszczalnych ograniczeń wobec praw i wolności matki, stoso- związanych z prawną dopuszczalnością aborcji oraz przepisami Ko-
wanych dla zapewnienia skutecznej realizacji dobra dziecka. Do- deksu karnego penalizującymi naruszenia tych regulacji. Oprócz
tyczy to zwłaszcza sytuacji dwojakiego rodzaju: ochrony dziecka przepisów Kodeksu karnego analizy wymagają w tym wzglę-
21
przed ryzykownymi, z medycznego punktu widzenia, zachowa- dzie przepisy ustaw szczególnych: ustawy o planowaniu rodziny,
niami podejmowanymi świadomie przez matkę oraz odmowy ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywa-
wyrażenia przez kobietę w ciąży zgody na zabieg medyczny ra- nia ciąży , ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz
22
23
24
tujący dziecko. W doktrynie coraz częściej zgłaszane są zastrze- ustawy o leczeniu niepłodności .
żenia co do normatywnego rozstrzygnięcia tego problemu po-
przez przyznanie prymatu autonomii woli matki oraz sposobu Przedmiot ochrony
rozstrzygania zaistniałej kolizji dóbr między zdrowiem i prawem Charakterystyczny dla regulacji analizowanej problematyki w pra-
do samostanowienia matki oraz prawem do ochrony życia i zdro- wie karnym jest brak jednoznacznego rozstrzygnięcia, czy podmio-
wia nasciturusa poprzez zastosowanie wynikającej z art. 31 ust. 3 tem chronionym przez normy karnoprawne jest ciąża kobiety jako
Konstytucji zasady proporcjonalności . jej szczególny stan fizjologiczny, czy też dziecko poczęte jako samo-
17
istny podmiot. Z problemem tym nauka prawa zetknęła się wcze-
Zastosowanie konstytucyjnej ochrony praw dziecka śniej na gruncie nieobowiązującej już ustawy z 27.4.1956 r. o wa-
do dziecka poczętego runkach dopuszczalności przerywania ciąży . Preambuła ustawy
25
Normą bezpośrednio poświęconą ochronie dziecka w polskim z 1956 r. wskazywała wprost, że „celem jej jest ochrona zdrowia
porządku prawnym jest przepis art. 72 ust. 1 Konstytucji, stano- kobiet przed ujemnymi skutkami zabiegów przerywania ciąży do-
wiący w swym pierwszym zdaniu, że „Rzeczpospolita zapewnia konywanymi w nieodpowiednich warunkach lub przez osoby nie-
ochronę praw dziecka”. Przepis ten jest podstawą konstytucyjnej będące lekarzami” .
26
zasady dobra dziecka, która stanowi klauzulę generalną wymaga- Wykładnia językowa aktualnie obowiązujących przepisów poświę-
jącą interpretacji przez „odwołanie się do aksjologii Konstytucji conych tej tematyce nie daje jednoznacznej odpowiedzi na pytanie,
18
i ogólnych założeń systemowych” . Omawiany przepis, tak jak czy przedmiotem ich ochrony jest ciąża jako stan fizjologiczny ko-
cała Konstytucja RP, nie zawiera jednak definicji pojęcia „dziecko”. biety, kobieta ciężarna czy samo dziecko poczęte. Przepisy art. 152,
W związku z tym ustalenie, czy zakres normowania art. 72 ust. 1 153 i 154 KK oraz art. 4a PlanRodzU w swym literalnym brzmie-
Konstytucji obejmuje również dziecko poczęte, wymaga odwołania niu nakazują przyjąć, że podmiotem objętym ochroną jest kobieta
się do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 28.5.1997 r., K 26/96, ciężarna. Ustawodawca obejmuje w nich ochroną prawidłowy
o którym była mowa, obejmującego płód w łonie matki pojęciem przebieg ciąży, a nie dziecko poczęte. Ponadto przepisy Kodeksu
„dziecka”. Z poglądem tym zgadza się również część przedstawicieli
doktryny. Powtarzanym przez oponentów szerokiego ujmowania 19 G. Kowalski, Założenia prawa rodzinnego w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej
ochrony życia ludzkiego w Konstytucji uzasadnieniem ich stano- Polskiej, [w:] P. Kasprzyk, P. Wiśniewski, Prawo rodzinne w dobie przemian, Lu-
wiska jest użycie w treści przepisu pojęcia „człowiek”, a nie „istota blin 2009, s. 44 i n. Również w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego poja-
wił się pogląd przeciwny, wyrażony w orzeczeniu z dnia 11.10.2011 r., w którym
ludzka”, które ma świadczyć o objęciu ochroną życia po urodzeniu pojęcie dziecka zostało ograniczone do „osób fizycznych od momentu urodzenia
się do ukończenia osiemnastego roku życia” (wyr. TK z 11.10.2011 r., K 16/10,
OTK-A 2011, Nr 8, poz. 80). Komentatorzy tego rozstrzygnięcia zwrócili uwagę
na brak argumentacji dla przyjęcia takiego poglądu, zwłaszcza że sprawa, na kan-
wie której ono zapadło, wymagała analizy przepisów Konwencji o prawach dziecka
– por. W. Borysiak, [w:] M. Safian, L. Bosek (red.) Konstytucja RP, tom 1, komentarz
15 J. Haberko, Cywilnoprawna ochrona dziecka poczętego a stosowanie procedur me- do art. 1‒86, Warszawa 2016, s. 1660.
dycznych, Warszawa 2010, s. 24‒25 20 Ustawa z 6.1.2004 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (tekst jedn Dz.U. z 2017 r. poz. 922
16 M. Dercz, Konstytucyjne prawo dziecka do szczególnej opieki zdrowotnej, War- ze zm.).
szawa 2016, s. 37; J. Haberko, Cywilnoprawna..., s. 49; K. Wiak, Ochrona dziecka 21 Ustawa z 6.6.1997 r. ‒ Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1600 ze zm.).
poczętego w polskim prawie karnym, Lublin 2001, s. 125‒126; O. Nawrot, Niena- 22 Ustawa z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach do-
rodzony na ławie oskarżonych, Toruń 2007, s. 295 i n. puszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.), dalej jako: PlanRodzU.
17 Tak: M. Banyk, Status prawny dziecka poczętego na tle jego prawa do ochrony życia 23 Ustawa z 5.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2019 r.
i zdrowia, wynagradzania szkód doznanych przed urodzeniem się oraz dóbr oso- poz. 537 ze zm.).
bistych matki, Zeszyt Studencki Kół Naukowych Wydziału Prawa i Administracji 24 Ustawa z 25.6.2015 r. o leczeniu niepłodności (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 865 ze zm.).
UAM 2014, Nr 4, s. 33; J. Haberko, Cywilnoprawna ochrona…, s. 397 i n.; K. Ku- 25 Ustawa z 27.4.1956 r. o warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U.
rosz, Środki ochrony nasciturusa przed ryzykownymi zachowaniami matki w okre- Nr 12, poz. 61 ze zm.).
sie ciąży, część 1, Metryka 2016, Nr 2, s. 71‒75. 26 J. Mazurkiewicz, Nasciturus w prawie cywilnym i karnym, Palestra 1973, Nr 11,
18 Wyr. TK z 28.4.2003 r., K 18/02, OTK-A 2003, Nr 4, poz. 32. s. 40.

www.edukacjaprawnicza.pl 3(174) rok akademicki 2018/2019 15

KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd 15 29.05.2019 19:29