Page 19 - Klinika nr 26 (31)/2019
P. 19

DEBATA ŚRODOWISKOWA



             zawartych w przepisie art. 68 ust. 2 i 3 Konstytucji nakazuje   się . Argumentem wynikającym z założenia spójności systemu
                                                                   19
             przyjmować, że w kręgu beneficjentów konstytucyjnej ochrony   prawa przemawiającym za objęciem nasciturusa ramami konsty-
             zdrowia znajdują się kobiety ciężarne. Nie wydaje się jednak za-  tucyjnego pojęcia „dziecko”, o którym mowa w art. 72 ust. 1, jest
             sadne poprzestanie na tej interpretacji, ograniczającej uwagę   fakt, że ustawa zasadnicza przewiduje w art. 72 ust. 4 powołanie
             ustawodawcy wyłącznie do stanu zdrowia matki. Za słuszną   specjalnego organu stojącego na straży ochrony i wykonywania
             należy przyjąć koncepcję, zgodnie z którą ochrona zdrowia ko-  praw dziecka w postaci Rzecznika Praw Dziecka. W rozwinięciu
             biety ciężarnej wiąże się z jej szczególnym stanem fizjologicz-  konstytucyjnej delegacji dla powołania tego organu w art. 2 ust. 1
                                                                                                      20
             nym, mającym na celu doprowadzenie do urodzenia zdrowego   ustawy z 6.1.2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka  zawarto usta-
                  15
             dziecka . Pogląd taki aprobują przedstawiciele doktryny, którzy   wową definicję dziecka, stanowiąc wprost, że jest nim każda istota
             twierdzą, że na gruncie Konstytucji RP za „człowieka” należy   ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności.
             uznać każdą istotę ludzką od chwili poczęcia . Uznanie życia
                                                 16
             i zdrowia dziecka poczętego za wartość konstytucyjną skutkuje   Ochrona dziecka poczętego w polskim prawie
             koniecznością ograniczenia niektórych praw kobiety ciężar-  karnym
             nej, wynikających z całkowitego uzależnienia rozwoju dziecka   Rozważania dotyczące zakresu ochrony udzielonej dziecku poczę-
             od ciała kobiety. Dyskusyjny i wciąż nierozstrzygnięty jest zakres   temu w ramach prawa karnego należy skoncentrować na kwestiach
             dopuszczalnych ograniczeń wobec praw i wolności matki, stoso-  związanych z prawną dopuszczalnością aborcji oraz przepisami Ko-
             wanych dla zapewnienia skutecznej realizacji dobra dziecka. Do-  deksu karnego penalizującymi naruszenia tych regulacji. Oprócz
             tyczy to zwłaszcza sytuacji dwojakiego rodzaju: ochrony dziecka   przepisów Kodeksu karnego  analizy wymagają w tym wzglę-
                                                                                       21
             przed ryzykownymi, z medycznego punktu widzenia, zachowa-  dzie przepisy ustaw szczególnych: ustawy o planowaniu rodziny,
             niami podejmowanymi świadomie przez matkę oraz odmowy   ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywa-
             wyrażenia przez kobietę w ciąży zgody na zabieg medyczny ra-  nia ciąży , ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty  oraz
                                                                        22
                                                                                                             23
                                                                                        24
             tujący dziecko. W doktrynie coraz częściej zgłaszane są zastrze-  ustawy o leczeniu niepłodności .
             żenia co do normatywnego rozstrzygnięcia tego problemu po-
             przez przyznanie prymatu autonomii woli matki oraz sposobu   Przedmiot ochrony
             rozstrzygania zaistniałej kolizji dóbr między zdrowiem i prawem   Charakterystyczny dla regulacji analizowanej problematyki w pra-
             do samostanowienia matki oraz prawem do ochrony życia i zdro-  wie karnym jest brak jednoznacznego rozstrzygnięcia, czy podmio-
             wia nasciturusa poprzez zastosowanie wynikającej z art. 31 ust. 3   tem chronionym przez normy karnoprawne jest ciąża kobiety jako
             Konstytucji zasady proporcjonalności .              jej szczególny stan fizjologiczny, czy też dziecko poczęte jako samo-
                                          17
                                                                 istny podmiot. Z problemem tym nauka prawa zetknęła się wcze-
             Zastosowanie konstytucyjnej ochrony praw dziecka    śniej na gruncie nieobowiązującej już ustawy z 27.4.1956 r. o wa-
             do dziecka poczętego                                runkach dopuszczalności przerywania ciąży . Preambuła ustawy
                                                                                                  25
             Normą bezpośrednio poświęconą ochronie dziecka w polskim   z 1956 r. wskazywała wprost, że „celem jej jest ochrona zdrowia
             porządku prawnym jest przepis art. 72 ust. 1 Konstytucji, stano-  kobiet przed ujemnymi skutkami zabiegów przerywania ciąży do-
             wiący w swym pierwszym zdaniu, że „Rzeczpospolita zapewnia   konywanymi w nieodpowiednich warunkach lub przez osoby nie-
             ochronę praw dziecka”. Przepis ten jest podstawą konstytucyjnej   będące lekarzami” .
                                                                              26
             zasady dobra dziecka, która stanowi klauzulę generalną wymaga-  Wykładnia językowa aktualnie obowiązujących przepisów poświę-
             jącą interpretacji przez „odwołanie się do aksjologii Konstytucji   conych tej tematyce nie daje jednoznacznej odpowiedzi na pytanie,
                                       18
             i ogólnych założeń systemowych” . Omawiany przepis, tak jak   czy przedmiotem ich ochrony jest ciąża jako stan fizjologiczny ko-
             cała Konstytucja RP, nie zawiera jednak definicji pojęcia „dziecko”.   biety, kobieta ciężarna czy samo dziecko poczęte. Przepisy art. 152,
             W związku z tym ustalenie, czy zakres normowania art. 72 ust. 1   153 i 154 KK oraz art. 4a PlanRodzU w swym literalnym brzmie-
             Konstytucji obejmuje również dziecko poczęte, wymaga odwołania   niu nakazują przyjąć, że podmiotem objętym ochroną jest kobieta
             się do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 28.5.1997 r., K 26/96,   ciężarna. Ustawodawca obejmuje w nich ochroną prawidłowy
             o którym była mowa, obejmującego płód w łonie matki pojęciem   przebieg ciąży, a nie dziecko poczęte. Ponadto przepisy Kodeksu
             „dziecka”. Z poglądem tym zgadza się również część przedstawicieli
             doktryny. Powtarzanym przez oponentów szerokiego ujmowania   19  G. Kowalski, Założenia prawa rodzinnego w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej
             ochrony życia ludzkiego w Konstytucji uzasadnieniem ich stano-  Polskiej, [w:] P. Kasprzyk, P. Wiśniewski, Prawo rodzinne w dobie przemian, Lu-
             wiska jest użycie w treści przepisu pojęcia „człowiek”, a nie „istota   blin 2009, s. 44 i n. Również w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego poja-
                                                                  wił się pogląd przeciwny, wyrażony w orzeczeniu z dnia 11.10.2011 r., w którym
             ludzka”, które ma świadczyć o objęciu ochroną życia po urodzeniu   pojęcie dziecka zostało ograniczone do „osób fizycznych od momentu urodzenia
                                                                  się do ukończenia osiemnastego roku życia” (wyr. TK z 11.10.2011 r., K 16/10,
                                                                  OTK-A 2011, Nr 8, poz. 80). Komentatorzy tego rozstrzygnięcia zwrócili uwagę
                                                                  na brak argumentacji dla przyjęcia takiego poglądu, zwłaszcza że sprawa, na kan-
                                                                  wie której ono zapadło, wymagała analizy przepisów Konwencji o prawach dziecka
                                                                  – por. W. Borysiak, [w:] M. Safian, L. Bosek (red.) Konstytucja RP, tom 1, komentarz
             15  J. Haberko, Cywilnoprawna ochrona dziecka poczętego a stosowanie procedur me-  do art. 1‒86, Warszawa 2016, s. 1660.
              dycznych, Warszawa 2010, s. 24‒25                  20  Ustawa z 6.1.2004 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (tekst jedn Dz.U. z 2017 r. poz. 922
             16  M. Dercz, Konstytucyjne prawo dziecka do szczególnej opieki zdrowotnej, War-  ze zm.).
              szawa 2016, s. 37; J. Haberko, Cywilnoprawna..., s. 49; K. Wiak, Ochrona dziecka   21  Ustawa z 6.6.1997 r. ‒ Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1600 ze zm.).
              poczętego w polskim prawie karnym, Lublin 2001, s. 125‒126; O. Nawrot, Niena-  22  Ustawa z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach do-
              rodzony na ławie oskarżonych, Toruń 2007, s. 295 i n.   puszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.), dalej jako: PlanRodzU.
             17  Tak: M. Banyk, Status prawny dziecka poczętego na tle jego prawa do ochrony życia   23  Ustawa z 5.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2019 r.
              i zdrowia, wynagradzania szkód doznanych przed urodzeniem się oraz dóbr oso-  poz. 537 ze zm.).
              bistych matki, Zeszyt Studencki Kół Naukowych Wydziału Prawa i Administracji   24  Ustawa z 25.6.2015 r. o leczeniu niepłodności (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 865 ze zm.).
              UAM 2014, Nr 4, s. 33; J. Haberko, Cywilnoprawna ochrona…, s. 397 i n.; K. Ku-  25  Ustawa z 27.4.1956 r. o warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U.
              rosz, Środki ochrony nasciturusa przed ryzykownymi zachowaniami matki w okre-  Nr 12, poz. 61 ze zm.).
              sie ciąży, część 1, Metryka 2016, Nr 2, s. 71‒75.  26  J. Mazurkiewicz, Nasciturus w prawie cywilnym i karnym, Palestra 1973, Nr 11,
             18  Wyr. TK z 28.4.2003 r., K 18/02, OTK-A 2003, Nr 4, poz. 32.   s. 40.

             www.edukacjaprawnicza.pl                                                 3(174) rok akademicki 2018/2019  15



       KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd   15                                                                     29.05.2019   19:29
   14   15   16   17   18   19   20   21   22   23   24