Page 29 - Klinika nr 26 (31)/2019

DEBATA ŚRODOWISKOWA

być osoba fizyczna, która żyje na dzień otwarcia spadku, a także instytucji zapisu windykacyjnego, była bowiem wspomniana już
osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nieposiadająca osobo- możliwość pokrzywdzenia wierzycieli spadkodawcy oraz osób
wości prawnej, która posiada zdolność prawną, istniejące na dzień uprawnionych do zachowku . Zwiększenie swobody testowania
22
otwarcia spadku. Nasciturus poczęty na dzień otwarcia spadku wy- testatora mogłoby bowiem utrudnić tym osobom dochodzenie
posażony jest w warunkową zdolność do bycia zapisobiercą windy- spełnienia przysługujących im roszczeń albo w ogóle je uniemoż-
kacyjnym (prawo do nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego liwić (np. gdyby ustawodawca wyraźnie postanowił, że zapiso-
nabędzie, o ile urodzi się żywy – art. 927 § 2 KC). Zapis windy- bierca windykacyjny nie odpowiada za żadne długi spadkowe albo
kacyjny może otrzymać również fundacja ustanowiona w testa- że możliwe jest wyczerpanie spadku przez rozrządzenie przed-
mencie – pod warunkiem że zostanie zarejestrowana w terminie miotami majątkowymi na rzecz zapisobiercy windykacyjnego, jak
dwóch lat od dnia ogłoszenia testamentu (art. 927 § 3 KC). w obecnym stanie prawnym nieuważanego za spadkobiercę, tylko
Spadkodawca, powołując zapisobiercę, musi oznaczyć go w spo- za sukcesora syngularnego). Nie można było dopuścić do sytuacji,
sób niebudzący wątpliwości, tzn. niekoniecznie z imienia i na- w której zapisobierca windykacyjny otrzymałby czystą korzyść ma-
zwiska, ale tak, by dokonać jednoznacznej jego indywidualizacji jątkową (aktywa), a spadkobiercy znaleźliby się w sytuacji, w której
(czyli możliwe jest dokonanie zapisu windykacyjnego np. na rzecz byliby wyłącznie odpowiedzialni za wszystkie zobowiązania ciążące
17
„najstarszego syna”) . Nie ma przeszkód, by osoba powołana na masie spadkowej (pasywa), albo gdy uprawnieni do zachowku
23
do dziedziczenia była jednocześnie zapisobiercą windykacyjnym. nie mieliby możliwości jego otrzymania . Z tego powodu do grona
Niedopuszczalne jest natomiast, by testator w swoim rozrządzeniu osób odpowiedzialnych za długi spadkowe, w tym za zachowek,
testamentowym upoważnił oznaczoną osobę do wskazania zapiso- zaliczono także zapisobiercę windykacyjnego, w szczególny spo-
18
biercy lub zapisobierców . sób kształtując jego odpowiedzialność. Zauważyć należy, że pono-
szenie odpowiedzialności za długi spadkowe przez zapisobierców
Odpowiednie stosowanie innych przepisów do zapisu windykacyjnych jest pożądane , nie jest jednak jasne, czy zapiso-
24
windykacyjnego biercy windykacyjni są wyłącznie odpowiedzialni za cudzy dług ,
25
Do zapisów windykacyjnych odpowiednie zastosowanie znajdują czy dziedziczą długi spadkowe . Jak zauważa P. Księżak, kwalifi-
26
przepisy o powołaniu spadkobiercy, o zdolności do dziedziczenia kacja tego nie ma jednak żadnego znaczenia praktycznego w ob-
5
i o niegodności (art. 981 KC). W sprawach nieuregulowanych liczu faktu, że de facto zapisobierca windykacyjny jest dłużnikiem
w przepisach rozdziału dotyczącego zapisu windykacyjnego oraz spadkowym i spór, czy jest to ich dług w znaczeniu formalnym, czy
przepisach szczególnych do zapisu windykacyjnego stosuje się od- materialnym, w praktyce nie ma żadnego znaczenia .
27
6
powiednio przepisy o zapisie zwykłym (art. 981 KC).
Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego
Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego za zachowek – przesłanki odpowiedzialności
za zachowek Zgodnie z art. 991 § 2 KC uprawnionemu, który nie otrzymał
należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spad-
Swoboda testowania i jej rozszerzenie a instytucja kodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź
zachowku w postaci zapisu, przysługuje przeciwko spadkobiercy roszczenie
Jedną z podstawowych wolności prawa prywatnego, obok swo- o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo
body umów i swobody korzystania ze swojego mienia, jest swo- do jego uzupełnienia. W sytuacji gdy uprawniony do zachowku nie
boda testowania . Swoboda ta doznaje jednak szeregu ograniczeń będzie mógł otrzymać należnej mu kwoty od spadkobiercy (spad-
19
– chociażby technicznych (np. wymóg rozporządzania spadkiem kobierców), zastosowanie znajdzie art. 999 KC, zgodnie z którym
1
w określonej formie testamentu). Najbardziej doniosłym praktycz- odpowiedzialność subsydiarną za spłatę zachowku poniosą zapi-
nie ograniczeniem swobody testowania jest jednak (dość kontro- sobiercy windykacyjni, od których uprawniony będzie mógł żądać
wersyjna, zwłaszcza w odbiorze społecznym) instytucja zachowku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. W wy-
20
mająca na celu „ochronę trwałości rodziny” czy „ochronę intere- padku, w którym uprawniony do zachowku nie będzie mógł go
sów najbliższej rodziny spadkodawcy” . Na pytanie, czy instytucja otrzymać od spadkobiercy ani od zapisobiercy windykacyjnego,
21
ta jest potrzebna, uzasadniona, a także czy w obecnym ustawo- będzie mógł żądać sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia
dawstwie przybiera „odpowiedni” kształt, nie sposób odpowiedzieć zachowku od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę
jednoznacznie; tym bardziej do podjęcia takiej próby nie wystarczy doliczoną do spadku (art. 1000 KC; obdarowany będzie przy tym
jedynie wiedza prawnicza. Nie ulega jednak wątpliwości, że usta- zobowiązany do zapłaty tej sumy tylko w granicach wzbogacenia
wodawca instytucję tę reguluje w Kodeksie cywilnym, wyznacza- będącego skutkiem darowizny).
jąc m.in. krąg osób uprawnionych do zachowku, sposób określania Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego wystąpi tylko
wysokości zachowku, a także krąg osób odpowiedzialnych za za- wtedy, jeżeli dany stan faktyczny spełniać będzie określone prze-
chowek (tzn. takich, w stosunku do których osoby uprawnione słanki. (Oczywiście dotyczy to tylko takiego stanu faktycznego,
do zachowku uzyskają roszczenie po śmierci spadkodawcy).
Nowelizacja wymusiła zmianę przepisów dotyczących zachowku. 22 J. Biernat, Z problematyki..., s. 49–50. Także: P. Sobolewski, Opinia prawna..., s. 2–3.
Jednym z najbardziej poważnych niebezpieczeństw, których oba- J. Górecki, Zapis windykacyjny..., s. 139–140.
23 A. Grebieniow, Zapis..., s. 54.
wiano się w związku z wprowadzeniem do Kodeksu cywilnego 24 J. Waszczuk-Napiórkowska, Zapis windykacyjny w polskim prawie spadkowym, War-
szawa 2014, s. 244.
25 P. Księżak, Zapis windykacyjny, Warszawa 2012, s. 176.
17 J. Górecki, Zapis..., s. 28–29. 26 Tak np. E. Niezbecka, [w:] E. Niezbecka, A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komen-
18 H. Witczak, Zmiany..., s. 9. tarz. Tom IV. Spadki, Warszawa.
19 P. Księżak, Zachowek w polskim prawie spadkowym, Warszawa 2012, s. 17. 27 P. Księżak, Zapis..., s. 42. Por.: J. Bieluk, Rozliczenia związane ze spadkiem. Powoła-
20 A. Siostrzonek-Sergiel, Kilka uwag na temat zakresu konstytucyjnej ochrony rodziny, nie do spadku, zachowek, odpowiedzialność za długi spadkowe, dział spadku. Ko-
Monitor Prawniczy 2015, Nr 23, Legalis. mentarz praktyczny z orzecznictwem. Wzory pism procesowych, Warszawa 2017,
21 P. Księżak, Zachowek..., s. 23. s. 294.

www.edukacjaprawnicza.pl 3(174) rok akademicki 2018/2019 25

KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd 25 29.05.2019 19:29