Page 29 - Klinika nr 26 (31)/2019
P. 29

DEBATA ŚRODOWISKOWA



             być osoba fizyczna, która żyje na dzień otwarcia spadku, a także   instytucji zapisu windykacyjnego, była bowiem wspomniana już
             osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nieposiadająca osobo-  możliwość pokrzywdzenia wierzycieli spadkodawcy oraz osób
             wości prawnej, która posiada zdolność prawną, istniejące na dzień   uprawnionych do zachowku . Zwiększenie swobody testowania
                                                                                      22
             otwarcia spadku. Nasciturus poczęty na dzień otwarcia spadku wy-  testatora mogłoby bowiem utrudnić tym osobom dochodzenie
             posażony jest w warunkową zdolność do bycia zapisobiercą windy-  spełnienia przysługujących im roszczeń albo w ogóle je uniemoż-
             kacyjnym (prawo do nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego   liwić (np. gdyby ustawodawca wyraźnie postanowił, że zapiso-
             nabędzie, o ile urodzi się żywy – art. 927 § 2 KC). Zapis windy-  bierca windykacyjny nie odpowiada za żadne długi spadkowe albo
             kacyjny może otrzymać również fundacja ustanowiona w testa-  że możliwe jest wyczerpanie spadku przez rozrządzenie przed-
             mencie – pod warunkiem że zostanie zarejestrowana w terminie   miotami majątkowymi na rzecz zapisobiercy windykacyjnego, jak
             dwóch lat od dnia ogłoszenia testamentu (art. 927 § 3 KC).  w obecnym stanie prawnym nieuważanego za spadkobiercę, tylko
             Spadkodawca, powołując zapisobiercę, musi oznaczyć go w spo-  za sukcesora syngularnego). Nie można było dopuścić do sytuacji,
             sób niebudzący wątpliwości, tzn. niekoniecznie z imienia i na-  w której zapisobierca windykacyjny otrzymałby czystą korzyść ma-
             zwiska, ale tak, by dokonać jednoznacznej jego indywidualizacji   jątkową (aktywa), a spadkobiercy znaleźliby się w sytuacji, w której
             (czyli możliwe jest dokonanie zapisu windykacyjnego np. na rzecz   byliby wyłącznie odpowiedzialni za wszystkie zobowiązania ciążące
                             17
             „najstarszego syna”) . Nie ma przeszkód, by osoba powołana   na masie spadkowej (pasywa), albo gdy uprawnieni do zachowku
                                                                                              23
             do dziedziczenia była jednocześnie zapisobiercą windykacyjnym.   nie mieliby możliwości jego otrzymania . Z tego powodu do grona
             Niedopuszczalne jest natomiast, by testator w swoim rozrządzeniu   osób odpowiedzialnych za długi spadkowe, w tym za zachowek,
             testamentowym upoważnił oznaczoną osobę do wskazania zapiso-  zaliczono także zapisobiercę windykacyjnego, w szczególny spo-
                               18
             biercy lub zapisobierców .                          sób kształtując jego odpowiedzialność. Zauważyć należy, że pono-
                                                                 szenie odpowiedzialności za długi spadkowe przez zapisobierców
             Odpowiednie stosowanie innych przepisów do zapisu   windykacyjnych jest pożądane , nie jest jednak jasne, czy zapiso-
                                                                                        24
             windykacyjnego                                      biercy windykacyjni są wyłącznie odpowiedzialni za cudzy dług ,
                                                                                                                25
             Do zapisów windykacyjnych odpowiednie zastosowanie znajdują   czy dziedziczą długi spadkowe . Jak zauważa P. Księżak, kwalifi-
                                                                                        26
             przepisy o powołaniu spadkobiercy, o zdolności do dziedziczenia   kacja tego nie ma jednak żadnego znaczenia praktycznego w ob-
                                5
             i o niegodności (art. 981  KC). W sprawach nieuregulowanych   liczu faktu, że de facto zapisobierca windykacyjny jest dłużnikiem
             w przepisach rozdziału dotyczącego zapisu windykacyjnego oraz   spadkowym i spór, czy jest to ich dług w znaczeniu formalnym, czy
             przepisach szczególnych do zapisu windykacyjnego stosuje się od-  materialnym, w praktyce nie ma żadnego znaczenia .
                                                                                                       27
                                                6
             powiednio przepisy o zapisie zwykłym (art. 981  KC).
                                                                 Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego
             Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego        za zachowek – przesłanki odpowiedzialności
             za zachowek                                         Zgodnie z art. 991 § 2 KC uprawnionemu, który nie otrzymał
                                                                 należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spad-
             Swoboda testowania i jej rozszerzenie a instytucja   kodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź
             zachowku                                            w postaci zapisu, przysługuje przeciwko spadkobiercy roszczenie
             Jedną z podstawowych wolności prawa prywatnego, obok swo-  o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo
             body umów i swobody korzystania ze swojego mienia, jest swo-  do jego uzupełnienia. W sytuacji gdy uprawniony do zachowku nie
             boda testowania . Swoboda ta doznaje jednak szeregu ograniczeń   będzie mógł otrzymać należnej mu kwoty od spadkobiercy (spad-
                         19
             – chociażby technicznych (np. wymóg rozporządzania spadkiem   kobierców), zastosowanie znajdzie art. 999  KC, zgodnie z którym
                                                                                                 1
             w określonej formie testamentu). Najbardziej doniosłym praktycz-  odpowiedzialność subsydiarną za spłatę zachowku poniosą zapi-
             nie ograniczeniem swobody testowania jest jednak (dość kontro-  sobiercy windykacyjni, od których uprawniony będzie mógł żądać
             wersyjna, zwłaszcza w odbiorze społecznym) instytucja zachowku,   sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. W wy-
                                             20
             mająca na celu „ochronę trwałości rodziny”  czy „ochronę intere-  padku, w którym uprawniony do zachowku nie będzie mógł go
             sów najbliższej rodziny spadkodawcy” . Na pytanie, czy instytucja   otrzymać od spadkobiercy ani od zapisobiercy windykacyjnego,
                                         21
             ta jest potrzebna, uzasadniona, a także czy w obecnym ustawo-  będzie mógł żądać sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia
             dawstwie przybiera „odpowiedni” kształt, nie sposób odpowiedzieć   zachowku od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę
             jednoznacznie; tym bardziej do podjęcia takiej próby nie wystarczy   doliczoną do spadku (art. 1000 KC; obdarowany będzie przy tym
             jedynie wiedza prawnicza. Nie ulega jednak wątpliwości, że usta-  zobowiązany do zapłaty tej sumy tylko w granicach wzbogacenia
             wodawca instytucję tę reguluje w Kodeksie cywilnym, wyznacza-  będącego skutkiem darowizny).
             jąc m.in. krąg osób uprawnionych do zachowku, sposób określania   Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego wystąpi tylko
             wysokości zachowku, a także krąg osób odpowiedzialnych za za-  wtedy, jeżeli dany stan faktyczny spełniać będzie określone prze-
             chowek (tzn. takich, w stosunku do których osoby uprawnione   słanki. (Oczywiście dotyczy to tylko takiego stanu faktycznego,
             do zachowku uzyskają roszczenie po śmierci spadkodawcy).
             Nowelizacja wymusiła zmianę przepisów dotyczących zachowku.   22  J. Biernat, Z problematyki..., s. 49–50. Także: P. Sobolewski, Opinia prawna..., s. 2–3.
             Jednym z najbardziej poważnych niebezpieczeństw, których oba-  J. Górecki, Zapis windykacyjny..., s. 139–140.
                                                                 23  A. Grebieniow, Zapis..., s. 54.
             wiano się w związku z wprowadzeniem do Kodeksu cywilnego   24  J. Waszczuk-Napiórkowska, Zapis windykacyjny w polskim prawie spadkowym, War-
                                                                  szawa 2014, s. 244.
                                                                 25  P. Księżak, Zapis windykacyjny, Warszawa 2012, s. 176.
             17  J. Górecki, Zapis..., s. 28–29.                 26  Tak np. E. Niezbecka, [w:] E. Niezbecka, A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komen-
             18  H. Witczak, Zmiany..., s. 9.                     tarz. Tom IV. Spadki, Warszawa.
             19  P. Księżak, Zachowek w polskim prawie spadkowym, Warszawa 2012, s. 17.  27  P. Księżak, Zapis..., s. 42. Por.: J. Bieluk, Rozliczenia związane ze spadkiem. Powoła-
             20  A. Siostrzonek-Sergiel, Kilka uwag na temat zakresu konstytucyjnej ochrony rodziny,   nie do spadku, zachowek, odpowiedzialność za długi spadkowe, dział spadku. Ko-
              Monitor Prawniczy 2015, Nr 23, Legalis.             mentarz praktyczny z orzecznictwem. Wzory pism procesowych, Warszawa 2017,
             21  P. Księżak, Zachowek..., s. 23.                  s. 294.

             www.edukacjaprawnicza.pl                                                 3(174) rok akademicki 2018/2019  25



       KLINIKA 26(31) 2018-2019.indd   25                                                                     29.05.2019   19:29
   24   25   26   27   28   29   30   31   32   33   34