Page 12 - Klinika nr 22 (27)/2017

debata środowisKowa

Mając już chociażby powyższe na względzie, oświadczenie o działa- Zgoła odmienną opinię w omawianej kwestii wyraził Trybunał
6
niu w charakterze oskarżyciela posiłkowego można chyba bez żadnej w późniejszych wyrokach . Dostrzegł on, że szerokie ujęcie spra-
przesady uznać za jedną z bardziej kluczowych, jeżeli nie najważniej- wy w rozumieniu art. 45 Konstytucji, a w przeciwieństwie do sfor-
szą czynność procesową z perspektywy pokrzywdzonego. mułowania art. 6 ust. 1 EKPCz, pozwala uznać, iż co do zasady
ochroną prawa do sądu został objęty także pokrzywdzony prze-
7
Oświadczenie, o którym mowa, warunkując jego status stro- stępstwem . Od razu jednak ostrożnie zastrzeżono, że sytuacja
ny postępowania, stanowi bowiem emanację konstytucyjnie pokrzywdzonego realizującego swoje interesy w postępowaniu
gwarantowanego prawa jednostki do sądu (art. 45 ust. 1 karnym kształtuje się w sposób odmienny niż sytuacja sprawcy;
Konstytucji RP) – prawa, na które zgodnie z orzecznictwem standard prawa do sądu w ramach procedury karnej nie może być
Trybunału Konstytucyjnego składają się trzy elementy: bowiem urzeczywistniany jednakowo wobec sprawcy i osoby po-
1) prawo dostępu do sądu, czyli prawo do uruchomienia krzywdzonej jego czynem . W tym też sensie niepodobna mówić
8
procedury sądowej przed organem o określonej charak- o „egalitaryzacji statusu pokrzywdzonego i sprawcy w ramach po-
terystyce (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym), stępowania toczącego się przed sądem karnym”, zwłaszcza że po-
2) prawo do odpowiedniego ukształtowania tej procedury, krzywdzony może dochodzić swoich praw w postępowaniu przed
zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności, oraz sądem cywilnym. Zdecydowanie bardziej odważne stanowisko za-
9
3) prawo do wyroku sądowego, oznaczające uprawnienie jął Trybunał w sprawie SK 38/03 . Powołując się na uzasadnienie
do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy wyroku o sygnaturze K 21/99, eksplikował, że „rozstrzyganie
10
2
przez sąd . w sprawie odpowiedzialności karnej za wykroczenie w zakre-
sie, w jakim dotyczy czynu naruszającego dobro prawne po-
W konsekwencji stwierdzić należy, że złożenie oświadczenia krzywdzonego, jest jednocześnie rozstrzygnięciem w sprawie
o działaniu jako oskarżyciel posiłkowy odnosi co najmniej podwój- interesów prawnych pokrzywdzonego, a więc mieści się w za-
ny skutek. Po pierwsze, staje się istotnym ogniwem w zakresie kresie pojęcia sprawy [w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji
urzeczywistnienia autonomii strukturalnej pokrzywdzonego jako – przyp. i podkr. aut.]. Udział pokrzywdzonego w postępowaniu
uczestnika postępowania wykroczeniowego, gdyż wyznacza jego zapewnia mu możliwość reprezentowania własnych interesów
procesowo-prawną podmiotowość. Po wtóre zaś, złożenie przed- prawnych, a także procesową równość uczestników postępowania
miotowego oświadczenia kształtuje zakres autonomii funkcjonal- – sprawcy i pokrzywdzonego – która jest podstawowym elemen-
nej pokrzywdzonego w ramach procedury wykroczeniowej, gdyż tem rzetelnego postępowania i realizacji prawa do sądu”. Nadto
oddaje do jego dyspozycji szereg instrumentów procesowych po- Trybunał słusznie zauważył, że: „Pokrzywdzony w procesie kar-
zwalających mu aktywnie współkształtować przebieg postępowa- nym, poza chęcią uzyskania materialnej rekompensaty poniesionej
nia jurysdykcyjnego. szkody majątkowej lub niemajątkowej, poszukuje też zadośćuczy-
nienia w znaczeniu niematerialnym (niematerialnej kompensacji),
Konstytucyjne prawo pokrzywdzonego do sądu którego nie może zastąpić ochrona realizowana za pośrednictwem
w orzecznictwie TK środków postępowania cywilnego. Istnienie tego typu interesów
Poczynione wyżej uwagi opierają się na pewnej presupozycji, za- pokrzywdzonego ma charakter prawnie relewantny, co potwier-
kładającej, że konstytucyjne uregulowanie prawa do sądu w art. 45 dza system prawny, zapewniając pokrzywdzonemu określony sta-
ust. 1 obejmuje swoim zakresem podmiotowym pokrzywdzonego tus procesowy w postępowaniu karnym oraz wykroczeniowym.
w sprawach karnych, a także wykroczeniowych. Wokół postawio- Brak możliwości realizacji wskazanych interesów pokrzywdzonego
nej tezy narastały jednak przez lata liczne kontrowersje, do któ- w konkretnym postępowaniu powinien w konsekwencji podlegać
rych przyczyniło się m.in. niejednolite orzecznictwo Trybunału ocenie z punktu widzenia gwarancji wyrażanych w art. 45 Konsty-
Konstytucyjnego. W swoich wcześniejszych judykatach organ ten tucji. Nie można też pomijać faktu, że wynik postępowania karne-
3
niejednokrotnie negował m.in. prawo pokrzywdzonego do zaini- go, w którym pokrzywdzony nie może wziąć udziału, będzie rzuto-
cjowania postępowania karnego. Trybunał podniósł m.in., że treść wał na przebieg i rozstrzygnięcie w postępowaniu cywilnym […]”.
art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, inspirowana poglądami doktryny Jak można się więc zorientować, konstytucyjne prawo pokrzyw-
i brzmieniem art. 6 ust. 1 EKPCz , nie dotyczy prawa pokrzyw- dzonego do sądu przeszło znaczącą ewolucję w orzecznictwie TK
4
dzonego do wszczęcia postępowania karnego. Argumentując swo- – od niemal całkowitej negacji aż po jego ograniczoną afirmację.
je stanowisko, sąd konstytucyjny odwoływał się do orzecznictwa Ograniczenie, o którym tu mowa, wiąże się wszelako z konsta-
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, z którego wywodził, tacją, że: „Dla pokrzywdzonego, w sprawie z oskarżenia publicz-
że na gwarancyjny charakter art. 6 ust. 1 EKPCz (a w ślad nego, sprawa karna staje się […] sprawą w rozumieniu art. 45
za nim art. 45 ust. 1 Konstytucji RP) może się powoływać je- ust. 1 Konstytucji dopiero po wszczęciu postępowania przed
dynie oskarżony, a więc nie osoba pokrzywdzona . sądem przez uprawnionego oskarżyciela”. Nie obejmuje ono na-
5
tomiast prawa pokrzywdzonego do zainicjowania postępowania
2 Wyr. TK z 16.3.1999 r., SK 19/98, OTK 1999, Nr 3, poz. 36 oraz powołane tam:
orz. TK z 8.4.1997 r., K 14/96, OTK 1997, Nr 2, poz. 16; wyr. TK z 9.6.1998 r., karnego, gdy proces o czyn zabroniony popełniony przez oskar-
11
K 28/97, OTK 1998, Nr 4, poz. 50; wyr. TK z 8.12.1998 r., K 41/97, OTK 1998, żonego toczy się w trybie publicznoskargowym , choć i w tym
Nr 7, poz. 117. Zob. też L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu,
Warszawa 2012, s. 355–356, oraz B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa
2012, s. 396–397. 6 Wyr. TK z 12.5.2003 r., S 38/02, OTK 2003, Nr 5A, poz. 38; wyr. TK
3 Wyr. TK z 2.4.2001 r., SK 10/00, OTK 2001, Nr 3, poz. 52; wyr. TK z 15.6.2004 r., z 15.5.2004 r., SK 38/03,
OTK 2004, Nr 6A, poz. 58. 7 Wyr. TK z 12.5.2003 r., S 38/02, OTK 2003, Nr 5A, poz. 38.
4 Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, 8 Por. P. Wiliński, [w:] P. Wiliński (red.), Rzetelny proces karny w orzecznictwie sądów
Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm., dalej jako: EKPCz. polskich i międzynarodowych, Warszawa 2009, s. 318–319.
5 Decyzja z 16.5.1985 r., Wallen v. Szwecja, skarga Nr 10877/84, DR 43/184; decy- 9 Wyr. TK z 18.5.2004 r., SK 38/03, OTK 2004, Nr 5A, poz. 45. Por. też wyr. TK
zja z 4.10.1976 r., X v. Niemcy, skarga Nr 7116/75, DR 7/91. Zob. M.A. Nowicki, z 30.9.2014 r., SK 22/13, OTK 2014, Nr 8A, poz. 96.
Europejska Konwencja Praw Człowieka. Wybór orzecznictwa, Warszawa 1999, 10 Wyr. TK z 10.5.2000 r., K 21/99, OTK 2000, Nr 4, poz. 109.
s. 170 (teza 617), 192 (teza 665). 11 Wyr. TK z 25.9.2012 r., SK 28/10, OTK 2012, Nr 8A, poz. 96.

8 KliniKa nr 22 (27)/2017 www.fupp.org.pl

KLINIKA-22(27)-2016.indd 8 24.05.2017 11:05