Page 12 - Klinika nr 22 (27)/2017
P. 12

debata środowisKowa



            Mając już chociażby powyższe na względzie, oświadczenie o działa-  Zgoła odmienną opinię w  omawianej kwestii wyraził Trybunał
                                                                                   6
            niu w charakterze oskarżyciela posiłkowego można chyba bez żadnej   w późniejszych wyrokach . Dostrzegł on, że szerokie ujęcie spra-
            przesady uznać za jedną z bardziej kluczowych, jeżeli nie najważniej-  wy w rozumieniu art. 45 Konstytucji, a w przeciwieństwie do sfor-
            szą czynność procesową z perspektywy pokrzywdzonego.   mułowania art. 6 ust. 1 EKPCz, pozwala uznać, iż co do zasady
                                                                ochroną prawa do sądu został objęty także pokrzywdzony prze-
                                                                        7
               Oświadczenie, o którym mowa, warunkując jego status stro-  stępstwem . Od  razu jednak ostrożnie zastrzeżono, że  sytuacja
               ny postępowania, stanowi bowiem emanację konstytucyjnie   pokrzywdzonego  realizującego  swoje  interesy  w  postępowaniu
               gwarantowanego prawa jednostki do  sądu (art.  45 ust.  1   karnym kształtuje się w sposób odmienny niż sytuacja sprawcy;
               Konstytucji RP) – prawa, na które zgodnie z orzecznictwem   standard prawa do sądu w ramach procedury karnej nie może być
               Trybunału Konstytucyjnego składają się trzy elementy:   bowiem urzeczywistniany jednakowo wobec sprawcy i osoby po-
               1)  prawo dostępu do sądu, czyli prawo do uruchomienia   krzywdzonej jego czynem . W tym też sensie niepodobna mówić
                                                                                    8
                 procedury sądowej przed organem o określonej charak-  o „egalitaryzacji statusu pokrzywdzonego i sprawcy w ramach po-
                 terystyce (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym),   stępowania toczącego się przed sądem karnym”, zwłaszcza że po-
               2)  prawo do odpowiedniego ukształtowania tej procedury,   krzywdzony może dochodzić swoich praw w postępowaniu przed
                 zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności, oraz   sądem cywilnym. Zdecydowanie bardziej odważne stanowisko za-
                                                                                         9
               3)  prawo do wyroku sądowego, oznaczające uprawnienie   jął Trybunał w sprawie SK 38/03 . Powołując się na uzasadnienie
                 do  uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy   wyroku  o sygnaturze K 21/99, eksplikował, że „rozstrzyganie
                                                                      10
                        2
                 przez sąd .                                    w sprawie odpowiedzialności karnej za wykroczenie w zakre-
                                                                sie, w jakim dotyczy czynu naruszającego dobro prawne po-
            W  konsekwencji stwierdzić należy, że  złożenie oświadczenia   krzywdzonego, jest jednocześnie rozstrzygnięciem w sprawie
            o działaniu jako oskarżyciel posiłkowy odnosi co najmniej podwój-  interesów prawnych pokrzywdzonego, a więc mieści się w za-
            ny  skutek.  Po  pierwsze,  staje  się  istotnym ogniwem w  zakresie   kresie pojęcia sprawy [w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji
            urzeczywistnienia autonomii strukturalnej pokrzywdzonego jako   – przyp. i podkr. aut.]. Udział pokrzywdzonego w postępowaniu
            uczestnika postępowania wykroczeniowego, gdyż wyznacza jego   zapewnia mu możliwość reprezentowania własnych interesów
            procesowo-prawną podmiotowość. Po wtóre zaś, złożenie przed-  prawnych, a także procesową równość uczestników postępowania
            miotowego oświadczenia kształtuje zakres autonomii funkcjonal-  – sprawcy i pokrzywdzonego – która jest podstawowym elemen-
            nej pokrzywdzonego w ramach procedury wykroczeniowej, gdyż   tem rzetelnego postępowania i realizacji prawa do sądu”. Nadto
            oddaje do jego dyspozycji szereg instrumentów procesowych po-  Trybunał słusznie zauważył, że: „Pokrzywdzony w procesie kar-
            zwalających mu aktywnie współkształtować przebieg postępowa-  nym, poza chęcią uzyskania materialnej rekompensaty poniesionej
            nia jurysdykcyjnego.                                szkody majątkowej lub niemajątkowej, poszukuje też zadośćuczy-
                                                                nienia w znaczeniu niematerialnym (niematerialnej kompensacji),
            Konstytucyjne prawo pokrzywdzonego do sądu          którego nie może zastąpić ochrona realizowana za pośrednictwem
            w orzecznictwie TK                                  środków postępowania cywilnego. Istnienie tego typu interesów
            Poczynione wyżej uwagi opierają się na pewnej presupozycji, za-  pokrzywdzonego ma  charakter prawnie relewantny, co  potwier-
            kładającej, że konstytucyjne uregulowanie prawa do sądu w art. 45   dza system prawny, zapewniając pokrzywdzonemu określony sta-
            ust. 1 obejmuje swoim zakresem podmiotowym pokrzywdzonego   tus procesowy w  postępowaniu karnym oraz wykroczeniowym.
            w sprawach karnych, a także wykroczeniowych. Wokół postawio-  Brak możliwości realizacji wskazanych interesów pokrzywdzonego
            nej tezy narastały jednak przez lata liczne kontrowersje, do któ-  w konkretnym postępowaniu powinien w konsekwencji podlegać
            rych przyczyniło się  m.in. niejednolite orzecznictwo Trybunału   ocenie z punktu widzenia gwarancji wyrażanych w art. 45 Konsty-
            Konstytucyjnego. W swoich wcześniejszych judykatach  organ ten   tucji. Nie można też pomijać faktu, że wynik postępowania karne-
                                                     3
            niejednokrotnie negował m.in. prawo pokrzywdzonego do zaini-  go, w którym pokrzywdzony nie może wziąć udziału, będzie rzuto-
            cjowania postępowania karnego. Trybunał podniósł m.in., że treść   wał na przebieg i rozstrzygnięcie w postępowaniu cywilnym […]”.
            art.  45 ust.  1 Konstytucji RP, inspirowana poglądami doktryny   Jak można się więc zorientować, konstytucyjne prawo pokrzyw-
            i brzmieniem art. 6 ust. 1 EKPCz , nie dotyczy prawa pokrzyw-  dzonego do sądu przeszło znaczącą ewolucję w orzecznictwie TK
                                      4
            dzonego do wszczęcia postępowania karnego. Argumentując swo-  – od niemal całkowitej negacji aż po jego ograniczoną afirmację.
            je stanowisko, sąd konstytucyjny odwoływał się do orzecznictwa   Ograniczenie, o którym tu mowa, wiąże się wszelako z konsta-
            Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, z  którego wywodził,   tacją, że: „Dla pokrzywdzonego, w sprawie z oskarżenia publicz-
            że na gwarancyjny charakter art. 6 ust. 1 EKPCz (a w ślad   nego, sprawa karna staje się […] sprawą w rozumieniu art. 45
            za nim art. 45 ust. 1 Konstytucji RP) może się powoływać je-  ust.  1 Konstytucji dopiero po  wszczęciu postępowania przed
            dynie oskarżony, a więc nie osoba pokrzywdzona .    sądem przez uprawnionego oskarżyciela”. Nie obejmuje ono na-
                                                  5
                                                                tomiast prawa pokrzywdzonego do zainicjowania postępowania
            2   Wyr. TK z 16.3.1999 r., SK 19/98, OTK 1999, Nr 3, poz. 36 oraz powołane tam:
             orz. TK z 8.4.1997 r., K 14/96, OTK 1997, Nr 2, poz. 16; wyr. TK z 9.6.1998 r.,   karnego, gdy proces o czyn zabroniony popełniony przez oskar-
                                                                                                     11
             K 28/97, OTK 1998, Nr 4, poz. 50; wyr. TK z 8.12.1998 r., K 41/97, OTK 1998,   żonego toczy się w trybie publicznoskargowym , choć i w tym
             Nr 7, poz. 117. Zob. też L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu,
             Warszawa 2012, s. 355–356, oraz B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa
             2012, s. 396–397.                                  6   Wyr. TK z  12.5.2003  r., S 38/02, OTK 2003, Nr  5A, poz.  38; wyr. TK
            3   Wyr. TK z 2.4.2001 r., SK 10/00, OTK 2001, Nr 3, poz. 52; wyr. TK z 15.6.2004 r.,   z 15.5.2004 r., SK 38/03,
             OTK 2004, Nr 6A, poz. 58.                          7   Wyr. TK z 12.5.2003 r., S 38/02, OTK 2003, Nr 5A, poz. 38.
            4   Europejska Konwencja o  Ochronie Praw Człowieka i  Podstawowych Wolności,   8   Por. P. Wiliński, [w:] P. Wiliński (red.), Rzetelny proces karny w orzecznictwie sądów
             Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm., dalej jako: EKPCz.  polskich i międzynarodowych, Warszawa 2009, s. 318–319.
            5   Decyzja z 16.5.1985 r., Wallen v. Szwecja, skarga Nr 10877/84, DR 43/184; decy-  9   Wyr. TK z 18.5.2004 r., SK 38/03, OTK 2004, Nr 5A, poz. 45. Por. też wyr. TK
             zja z 4.10.1976 r., X v. Niemcy, skarga Nr 7116/75, DR 7/91. Zob. M.A. Nowicki,   z 30.9.2014 r., SK 22/13, OTK 2014, Nr 8A, poz. 96.
             Europejska Konwencja Praw Człowieka. Wybór orzecznictwa, Warszawa 1999,   10  Wyr. TK z 10.5.2000 r., K 21/99, OTK 2000, Nr 4, poz. 109.
             s. 170 (teza 617), 192 (teza 665).                 11  Wyr. TK z 25.9.2012 r., SK 28/10, OTK 2012, Nr 8A, poz. 96.

             8  KliniKa nr 22 (27)/2017                                                           www.fupp.org.pl



       KLINIKA-22(27)-2016.indd   8                                                                           24.05.2017   11:05
   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16   17