Page 17 - Klinika nr 22 (27)/2017

debata środowiskowa

Teoria owoców zatrutego

drzewa. Dowód sprzeczny

Marta Jankowska* z prawem

Kiedy rozpoczyna się rozważania na temat doktryny owoców zatrutego drzewa (ang. fruit of
the poisonous tree, FPT), nie sposób pominąć reguły wyłączenia dowodów (ang. exclusionary
rule, ER), ponieważ obie są ze sobą ściśle skorelowane, równocześnie wywodząc się z amerykań-
skiego prawa procesowego. Wspomniana doktryna FPT jest pochodną reguły wyłączenia dowo-
dów. W przeciwieństwie do większości instytucji prawa oraz postępowania karnego, które zostały
recypowane do amerykańskiego porządku jurysdykcyjnego z angielskiej rzeczywistości, zasady
Dominika te nie miały swojego pierwowzoru w prawie europejskim. Skutkuje to tym, że w swojej pier-
Nowakowska**
wotnej, klasycznej wersji funkcjonują one wyłącznie w Stanach Zjednoczonych. Stosowanie ich
w prawie europejskim opiera się na nieco zmodyfikowanej wersji, aczkolwiek w znacznym stop-
niu zbliżonej do pierwowzoru. Biorąc pod uwagę sferę polskiego postępowania karnego, w ostat-
nim czasie doszło do dość znaczącej zmiany na gruncie przepisów odnoszących się do dowodów
pozyskanych z naruszeniem prawa. Znowelizowano bowiem art. 168a KPK w kierunku dopuszcze-
nia owoców zatrutego drzewa. Interpretacja przepisu budzi wątpliwości, głównie co do jego kon-
stytucyjności. Efektem literalnego odczytywania przepisu może być naruszenie podstawowych
praw jednostki i podważenie sprawiedliwości procesu karnego. Jest to zatem temat bardzo ważny
dla wszystkich obywateli Polski, w tym klientek i klientów kliniki prawa.

Geneza teorii wyłączenia dowodów liwych na podstawie prawa federalnego. Skutkiem tego był fakt,
Wspomniana reguła wyłączenia dowodów − ER – ma swoje ko- że przez kilka kolejnych dekad reguła wyłączenia dowodów obo-
rzenie w amerykańskiej konstytucji, a dokładniej w IV poprawce . wiązywała tylko w poszczególnych stanach, nie znajdując zastoso-
1
Zakazuje ona działań polegających na dopuszczaniu w sprawie do- wania w innych.
wodów pozyskanych przez policję w wyniku nielegalnego przeszu- Istotny przełom stanowiło orzeczenie sądu w sprawie Mapp vs.
kania . W skrócie działania te zdefiniowane zostały jako unreasona- Ohio z 1961 r., w której policja dokonała rewizji domu bez uprzed-
2
6
ble searches and seizures, co sugeruje, że kluczowe słowo określające niego uzyskania nakazu sądowego. Uniemożliwiła tym samym wej-
granicę dopuszczalności dowodów z przeszukań stanowi pojęcie ście do wspomnianego domu adwokatowi, ponieważ nie został on
reasonable, tj. rozsądne, uzasadnione . należycie poinformowany o przeszukaniu. Orzeczenie to usank-
3
Tak zdefiniowana reguła ewoluowała w XX w., by ostatecznie na- cjonowało regułę wyłączenia dowodów na szczeblu stanowym.
brać konstytucyjnego kształtu w latach sześćdziesiątych, stając się Skutkowało to znacznym zawężeniem kompetencji stanowej po-
4
dominującą gwarancją oskarżonego w procesie karnym . Sąd Naj- licji, która utraciła uprawnienie do dokonywania rewizji pomiesz-
wyższy Stanów Zjednoczonych wprowadził ją do amerykańskiego czeń przed uzyskaniem stosownego nakazu przeszukania. Jednak
porządku konstytucyjnego już w 1914 r., nadając jej jednak dość nie tylko bezprawne rewizje objęte zostały rygorem wyłączania
ograniczony charakter. Stało się to za sprawą słynnego orzeczenia pozyskanych w ten sposób dowodów. Rozciągnięto go stopniowo
w sprawie Weeks vs. USA , w którym sędziowie zainicjowali nowy również na nielegalne podsłuchy , identyfikację oskarżonego z na-
7
5
sposób interpretacji IV poprawki. Ograniczyli bowiem wykonywa- ruszeniem istotnych reguł przeprowadzania takiej czynności czy
8
nie nieuzasadnionych rewizji i konfiskat wyłącznie do tych moż- przesłuchanie podejrzanego przez policję bez zagwarantowania mu
prawa do powzięcia wiadomości o zarzucanym mu czynie.
* Studentka Wydziału Prawa i Administracji, rok IV.
** Studentka Wydziału Prawa i Administracji, rok III.
1 IV Poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych, uchwalona w ramach Karty Wykształcenie się doktryny owoców zatrutego
Praw Stanów Zjednoczonych Ameryki, weszła w życie 15.12.1791 r. drzewa
2 „Nie wolno naruszać prawa, które przysługuje ludziom w związku z bezpieczeń- Pomimo że po raz pierwszy pojęcia fruit of the poisonous tree w od-
stwem osób, domostw, mienia i dokumentów, poprzez nieuzasadnione rewizje
i konfiskaty (…)”. niesieniu do prawa karnego użyto w 1939 r. w sprawie Nardonne
3 P. Laidler, Trujące owoce zatrutego drzewa, Instytut Obywatelski 2016, Nr 10,
s. 1−7. 6 Mapp vs. Ohio, wyr. SN USA z 19.6.1961 r.
4 Ibidem. 7 Katz vs. United States, wyr. SN USA z 18.12.1967 r.
5 Weeks vs. Stany Zjednoczone, wyr. SN USA z 24.2.1914 r. 8 Stany Zjednoczone vs. Wade, wyr. SN USA z 12.6.1967 r.

www.edukacjaprawnicza.pl 3(168) rok akademicki 2016/2017 13

KLINIKA-22(27)-2016.indd 13 24.05.2017 11:05