Page 18 - Klinika nr 22 (27)/2017

debata środowisKowa

vs. USA , to za faktyczny początek funkcjonowania tej teorii uzna- gromadzących materiał dowodowy (good faith exception).
9
je się lata dwudzieste XX w., a ściślej – orzeczenie w sprawie Si- Oznacza to, że ewentualne błędy natury formalnej, doty-
lverthorne Lumber Co. vs. USA . Sprawa ta miała za przedmiot czące dopuszczalności dowodów, które zostały popełnione
10
konfiskatę dokumentów należących do osoby podejrzanej o nad- przez sąd, nie powinny mieć wpływu na legalność podej-
użycia finansowe. Dokonali jej agenci federalni podczas przeszu- mowanych przez policję działań, w przypadku gdy zasto-
kania pomieszczeń prywatnych bez uprzedniego nakazu sądowe- sowano je w dobrej wierze. Granicą dopuszczalności do-
go. Sąd Najwyższy stwierdził wówczas, że wszelkie dokumenty wodów jest więc takie działanie funkcjonariuszy, które nie
oraz inne dowody pozyskane w powyższy sposób, będące wy- powoduje naruszenia prawa wynikającego z nieprawidło-
nikiem analizy nielegalnie zdobytych dokumentów, powinny wego stosowania procedur uzyskania nakazu sądowego,
zostać wykluczone z postępowania dowodowego. Dwadzieścia jak również szacowania prawdopodobieństwa popełnienia
13
cztery lata później – w sprawie Nardonne… – sędziowie orzekli, przestępstwa przez podejrzanego .
że jeżeli jeden z dowodów został uznany za nielegalny, oskarżony
ma prawo dowieść, że znaczna część materiału dowodowego sta- Innymi ograniczeniami doktryny owoców zatrutego drzewa są
nowi owoc zatrutego drzewa. m.in. potwierdzenie przez funkcjonariuszy istnienia innych, nie-
Skutkiem powyższego orzeczenia było ukształtowanie się definicji zależnych i legalnych źródeł, dzięki którym weszli oni w posia-
teorii fruit of the poisonous tree, w której pojęcie „owoce zatrute- danie informacji dotyczących spornego dowodu , jak również
14
go drzewa” odnosi się w sposób metaforyczny do skutków niele- stwierdzenie przez sąd możliwości nieuchronnego odkrycia do-
galnych działań policji gromadzącej w toczącym się postępowaniu wodów przez policję, bez względu na podjęte wcześniej nielegalne
15
karnym materiał dowodowy. „Drzewo” to dowód (tzw. pierwot- działania .
ny, bezpośredni) „zatruwany” niezgodnym z prawem działaniem
funkcjonariuszy, którzy w ten sposób uzyskują dostęp do „owo- Racje zwolenników i przeciwników teorii owoców
ców”, czyli kolejnych dowodów (tzw. wtórnych, pośrednich), które zatrutego drzewa
to nie mogłyby być zgromadzone, gdyby nie bezprawne działanie. Istotnym argumentem, na który powołują się najczęściej zwo-
Formalnie nie powinny być one brane pod uwagę podczas badania lennicy zarówno doktryny wyłączenia dowodów, jak i owoców
materiału dowodowego przez sąd. Jako przykład może posłużyć zatrutego drzewa, jest konieczność zapewnienia sprawiedliwej
sytuacja, gdy policja zakłada nielegalny podsłuch telefoniczny, zaś i uczciwej procedury karnej, zagwarantowanej obywatelom kon-
podsłuchana za jego pośrednictwem rozmowa podlega regule wy- stytucyjnie. Waga takiego postępowania jest szczególnie doniosła
łączenia dowodu, jak również wszelkie dodatkowo ujawnione w jej z racji faktu, że wskutek oceny pozyskanych dowodów państwo
wyniku informacje. Dzieje się tak, ponieważ wszystkie uzyskane jest upoważnione do skazania obywatela na karę pozbawienia wol-
w ten sposób dowody stają się właśnie „owocami”, zaś „zatrutym ności oraz – w najbardziej skrajnych przypadkach – pozbawienia
drzewem” jest owa nielegalnie podsłuchana rozmowa telefoniczna. go życia. Dlatego też nadanie nieograniczonych kompetencji orga-
nom dochodzeniowo-śledczym mogłoby z łatwością doprowadzić
Ograniczenia reguły owoców zatrutego drzewa do istotnych naruszeń podstawowych praw i wolności obywatel-
w amerykańskim systemie prawnym skich, w tym gloryfikowanego wręcz wśród Amerykanów prawa
Warto wspomnieć, że w toku stosowania omawianej reguły do prywatności i ochrony własności.
na przestrzeni lat doszło do pewnej modyfikacji jej dopuszczalno- Kolejnym argumentem przemawiającym za ograniczaniem zakre-
ści. Stało się to wskutek zaostrzenia kontroli społeczeństwa spo- su przeszukań prowadzonych przez policję wyłącznie do tych roz-
wodowanej atakami terrorystycznymi z 11.9.2001 r. Amerykań- sądnych czy uzasadnionych (reasonable) jest fakt powstrzymania
skie władze doprowadziły bowiem do wejścia w życie ustawy USA funkcjonariuszy od nadużywania swoich kompetencji do osądza-
PATRIOT Act , na mocy której federalne organy stosowania prawa nia osób niewinnych. Bez wątpienia wpływa to na umocnienie spo-
11
zyskały więcej kompetencji w zakresie inwigilacji osób podejrza- łecznej kontroli wymiaru sprawiedliwości.
12
nych o działalność terrorystyczną . Amerykanie zostali co prawda Inne zdanie na ten temat mają jednak przeciwnicy wspomnianych
wyposażeni w niezwykle istotną gwarancję zapewniającą niena- teorii. Podnoszą oni przede wszystkim, że dla potrzeb ochrony
ruszalność ich wolności obywatelskich poprzez niedopuszczanie praw oskarżonego nie powinno się rezygnować z realizacji podsta-
gromadzenia przeciwko nim dowodów pozyskanych w sposób wowego celu funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, jakim jest
bezpodstawny. Jednak należy mieć na uwadze również wzmożo- ochrona bezpieczeństwa obywateli. Stawiając na szali bezpieczeń-
ną potrzebę stosowania przez państwo narzędzi skierowanych stwo i wolność obywateli, opowiadają się za tą pierwszą wartością.
na skuteczne ściganie naruszeń prawa karnego. Są oni zdania, że ochrona społeczeństwa przed przestępcami jest
istotniejsza niż realizacja indywidualnego prawa do wolności jed-
Z uwagi na rosnące zagrożenie terroryzmem można obec- nostki. Cel taki przyświecał właśnie autorom nowelizacji polskiego
16
nie zaobserwować nową, nieco odmienną od pierwotnej Kodeksu postępowania karnego .
interpretację reguły owoców zatrutego drzewa przez Sąd
Najwyższy w Stanach Zjednoczonych. Najczęściej wy- Wykorzystanie dowodu uzyskanego za pomocą czynu
mienianym w literaturze odstępstwem od jej stosowania zabronionego w polskim postępowaniu karnym
jest „dobra wiara” organów dochodzeniowo-śledczych Wprowadzony nowelą z 2013 r. (która weszła w życie 1.7.2015 r.)
zakaz dopuszczalności dowodów uzyskanych za pomocą czynu
9 Nardonne vs. Stany Zjednoczone, wyr. SN USA z 11.12.1939 r.
10 Silverthorne Lumber Co. vs. Stany Zjednoczone, wyr. SN USA z 14.1.1963 r. 13 Herring vs. Stany Zjednoczone, wyr. SN USA z 14.1.2009 r.
11 USA PATRIOT ACT: Preserving Life and Liberty (Uniting and Strengthening Ame- 14 Stany Zjednoczone vs. Crews, wyr. SN USA z 25.3.1980 r.
rica by Providing Appropriate Tools Required to Intercept and Obstruct Terrorism) 15 Nix vs. Williams, wyr. SN USA z 11.6.1984 r.
z 26.10.2001 r. 16 Ustawa z 27.9.2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz nie-
12 Iibidem. których innych ustaw, Dz.U. z 2013 r. poz. 1247.

14 KliniKa nr 22 (27)/2017 www.fupp.org.pl

KLINIKA-22(27)-2016.indd 14 24.05.2017 11:05