Page 19 - Klinika nr 22 (27)/2017

debata środowiskowa

zabronionego był nowością na gruncie polskiego postępowania zmodyfikował (o czym w dalszej części pracy). W uzasadnieniu
17
karnego . Sama nowelizacja miała na celu przebudowanie mo- projektu zmian ustawodawca argumentował słuszność usunięcia
delu postępowania karnego w kierunku kontradyktoryjności . przepisu. Mimo zmiany treści przepisu (w miejsce planowanego
18
W związku z przesunięciem inicjatywy dowodowej na strony usta- jego wykreślenia) ustawodawca nie uzasadnił przyjętego przez
wodawca wprowadził art. 168a KPK, mający stanowić granice le- siebie działania, nie podał żadnej argumentacji przemawiającej
galności ich działań, zabezpieczenie w związku z rozszerzeniem za przyjęciem takiego kształtu art. 168a KPK, jaki obecnie obowią-
możliwości wprowadzania do postępowania karnego dowodu pry- zuje. Motywy przekształcenia przepisu i obecnego jego brzmienia
watnego (art. 393 § 3 KPK). pozostaną zatem tajemnicą.
Ustawodawca prawdopodobnie wzorował się na rozwiązaniach
powstałych w Stanach Zjednoczonych, jednak rozszerzył zakres Ustawodawca objął ochroną dobra usytuowane na „prze-
podmiotowy regulacji, stosując normę do wszystkich uczestników ciwległym biegunie”: w miejsce ochrony prywatności –
postępowania . Przed wprowadzeniem do KPK omawianej regu- dojście do prawdy materialnej, w miejsce zabezpieczenia
19
lacji w doktrynie i orzecznictwie podnoszono problem dopuszczal- przed łamaniem prawa i ochroną jednostki – bezpieczeń-
ności dowodów uzyskanych w nielegalny sposób . Artykuł 168a stwo społeczeństwa. Zdecydowanie zmniejszyła się ochro-
20
KPK był zatem odpowiedzią na zasygnalizowaną potrzebę, two- na praw oskarżonego, a zwiększyły się kompetencje policji
rząc gwarancję ochrony zagwarantowanych konstytucyjnie praw i organów ścigania. W ocenie przeciwników reformy oby-
jednostki. Był on również narzędziem kontroli działań podejmo- watele pozbawieni zostali możliwości kontroli nad moż-
wanych przez uczestników procesu, stanowił zabezpieczenie przed liwymi nadużyciami ze strony władzy. Nowe brzmienie
łamaniem praw jednostki i nadużyciami ze strony władzy. Wydaje art. 168a KPK zalegalizowało zakazane dotąd owoce zatru-
się, że regulacja ta odzwierciedlała cele przyjęte w USA przy wpro- tego drzewa z wąskim wyjątkiem.
wadzaniu ER i FPT .
21
W ówczesnym brzmieniu przepisu (wprowadzonego nowelizacją Taka zmiana z pewnością budzi kontrowersje i znajduje zarów-
26
z 2013 r.) ustawodawca ograniczył możliwość przeprowadzania no zwolenników, jak i przeciwników. Rozważenia wymaga, czy jest
22
oraz wykorzystania dowodu uzyskanego przez popełnienie czynu to zachowanie pewnego kompromisu między całkowitym wyeli-
zabronionego. W praktyce oznacza to zakaz wprowadzania dowo- minowaniem zakazu (jak w pierwotnym zamyśle ustawodawcy)
du uzyskanego nielegalnie, a także konieczność wyeliminowania a jego zawężeniem. Warto zaznaczyć, że moc rozstrzygania o do-
tego, który został już wprowadzony, ale z naruszeniem zakazu do- puszczalności dowodu ustawodawca powierza sędziemu.
wodowego. Przepis ten zawierał ogólny zakaz korzystania z dowo- Na marginesie warto wskazać, że również w systemie amerykań-
dów uzyskanych nielegalnie. skim ER i FPT doznawały ograniczeń (o których wspomniano
Wątpliwości budził zakres przedmiotowy normy − czy zakaz doty- wcześniej), jednak granicą działania funkcjonariusza nie było ba-
czył wyłącznie konkretnego dowodu, czy również tego, co można lansowanie na granicy prawa. Jak podnosi P. Laidler: „w praktyce
było na podstawie owego dowodu ustalić (nielegalnego pośrednio), [amerykańskiej – przyp. autorów] sądy dopuszczają tylko te dowo-
czyli czy wprowadzono do postępowania karnego doktrynę owo- dy, które są wynikiem legalnych działań organów dochodzeniowo-
ców z zatrutego drzewa . -śledczych i mieszczą się w kategorii reasonable…” (rozsądne, uza-
23
Przeciwnicy tego rozwiązania prawnego podnosili, że ustanowio- sadnione) .
27
ny w art. 168a KPK zakaz rozszerza i tak już szeroki katalog za- Odwrócenie regulacji w stronę częściowego uchylenia zakazu do-
kazów dowodowych, zaś ocena dopuszczalności dowodów odbywa puszczalności nielegalnego dowodu skutkuje tym, że ewentualne
się nie z punktu widzenia przepisów procesowych, a materialno- naruszenie prawa przez uczestników postępowania karnego nie
prawnych. musi stanowić okoliczności wyłączającej uzyskane w ten sposób
We wcześniejszym brzmieniu art. 168a KPK zakres przedmiotowy dowody, a jak można przeczytać na stronie Rzecznika Praw Obywa-
był szerszy od amerykańskiego wzorca. Wyłączenie dotyczyło też telskich – obecne brzmienie przepisu „zmusza” sądy do uwzględ-
dowodów na korzyść oskarżonego. niania dowodów zdobytych nielegalnie (z nielicznymi wyjątkami).
W nowelizacji z 2016 r. ustawodawca początkowo zamierzał Problemy interpretacyjne budzi obecne brzmienie przepisu. Jak
24
uchylić art. 168a KPK, znosząc wprowadzony niespełna rok wcze- zostało wspomniane, amerykańska doktryna FPT mówiła o wy-
śniej zakaz. Spotkało się to jednak z negatywną opinią Krajowej łączeniu „owoców”, czyli dowodów wtórnych, uzyskanych z „za-
Rady Sądownictwa , Sądu Najwyższego i Biura Analiz Sejmo- trutego drzewa” − w wyniku uzyskania innego dowodu. W no-
25
wych. Zamiast wykreślić dawne brzmienie przepisu, znacząco go wym brzmieniu artykułu nie ma mowy o konkretnych dowodach
(w tym wtórnych), co rodzi spore problemy interpretacyjne. Część
przedstawicieli doktryny opowiada się za stanowiskiem, że w bra-
17 Ibidem.
18 Sformułowanie użyte w uzasadnieniu projektu ustawy. ku sprecyzowania nowelizacja dotyczy wyłącznie dowodów bez-
19 P. Laidler, op. cit., s. 1. pośrednich , zaś przeciwnicy tego zawężenia opowiadają się
28
20 B.T. Bieńkowska, H. Gajewska-Kraczkowska, M. Rogacka-Rzewnicka, Uwagi na temat
dopuszczalności dowodów na tle regulacji art. 168a KPK z perspektywy pozycji
procesowej oskarżonego [w:] Wokół gwarancji współczesnego procesu karnego.
Księga jubileuszowa profesora Piotra Kruszyńskiego, Warszawa 2015, s. 1.
21 P. Laidler, op. cit., s. 9. 26 Co pokazuje m.in. skierowanie przez RPO A. Bodnara wniosku do Trybunału Kon-
22 Ustawa z 27.9.2013 r. o zmianie ustawy − Kodeks postępowania karnego oraz nie- stytucyjnego o zbadanie zgodności treści przepisu z Konstytucją RP, krytyczny
których innych ustaw, Dz.U. z 2013 r. poz. 1247. odzew przedstawicieli doktryny, m.in. P. Laidlera, D. Świeckiego, B. Bieńskowskiej,
23 A. Bojańczyk, Jaki jest zakres nowego zakazu dowodowego obejmującego dowody H. Gajewskiej-Kraczkowskiej i innych.
uzyskane za pomocą czynu zabronionego, Palestra 2014, Nr 10, s. 105. 27 P. Laidler, op. cit., s. 2.
24 Ustawa z 11.3.2016 r. o zmianie ustawy − Kodeks postępowania karnego oraz nie- 28 Tak m.in.: K. Zgryzek, Opinia do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks po-
których innych ustaw, Dz.U. z 2016 r. poz. 437. stępowania karnego, ustawy Kodeks karny i niektórych innych ustaw z projektami
25 Stanowisko Prezydium Krajowej Rady Sądownictwa z 8.2.2016 r. dotyczące pro- aktów wykonawczych, druk sejmowy Sejmu VII kadencji Nr 870 z 8.11.2012 r.;
jektu zmiany ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych K. Federowicz, Zakaz dowodowy z art. 168a Kodeksu postępowania karnego
ustaw (druk sejmowy Nr 207 z 27.1.2016 r.). (część I), PS 2015, Nr 7–8, s. 46–52.

www.edukacjaprawnicza.pl 3(168) rok akademicki 2016/2017 15

KLINIKA-22(27)-2016.indd 15 24.05.2017 11:05