Page 15 - Klinika nr 22 (27)/2017

debata środowiskowa

Konsekwencje złożenia oświadczenia uprawnień procesowych pokrzywdzonego w obrębie postępowa-
Najistotniejszą, a zarazem najbardziej podstawową konsekwen- nia odwoławczego .
27
cją złożenia przez pokrzywdzonego oświadczenia, że będzie dzia-
łał jako oskarżyciel posiłkowy, jest uzyskanie przez niego statusu Konkluzje
strony postępowania. Ze statusem tym regulacja KPW wią- Rekapitulując powyższe rozważania, warto zwrócić uwagę na dwie
że szereg, często niebagatelnych, uprawnień procesowych, zarysowujące się współcześnie tendencje. Pierwsza dotyczy spo-
wśród których wymienić należy: strzeżenia, że z zasady demokratycznego państwa prawnego wy-
prawo do uczestniczenia w posiedzeniach sądu w wypadkach nika dyrektywa zakazująca zawężającej wykładni prawa do sądu.
wskazanych w ustawie (art. 33 KPW), Prawo to winno być realizowane w taki sposób, by objąć swoim
w przypadku absencji oskarżyciela posiłkowego prawo do dorę- zasięgiem jak najszerszy zakres spraw – zarówno pod względem
czenia wyroku wydanego na posiedzeniu (art. 35 § 3 KPW), przedmiotowym, jak i podmiotowym. W tym drugim przypadku
możliwość zgłoszenia wniosku o sprostowanie protokołu roz- nie może budzić obecnie wątpliwości, że prawo, o którym mowa,
prawy lub posiedzenia (art. 37 § 10 KPW), dotyczy zarówno sytuacji procesowej oskarżonego (obwinione-
prawo do zapoznania się z zapisem dźwięku albo obrazu go), jak i osoby pokrzywdzonej przestępstwem (wykroczeniem).
i dźwięku z rozprawy (art. 37b § 1 KPW), Postawić można ponadto tezę, że tak jak „prawo do sądu w swym
uprawnienie do zgłaszania wniosków dowodowych (art. 39 § 1 historycznym rozwoju przeszło ewolucję: od prawa do ochrony
KPW), jednostki przed arbitralnością władzy – do prawa do wymiaru spra-
28
możliwość zgłoszenia sprzeciwu wobec wniosku obwinionego wiedliwości” , tak również prawo karne uległo znaczącej transfor-
o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy (art. 63 § 3 KPW) macji: będąc wpierw prawem karnym czynu, stało się obecnie nade
albo bez przeprowadzenia postępowania dowodowego (art. 72 wszystko prawem karnym sprawcy. Nie oznacza to jednak, że ofia-
§ 3 i art. 73 KPW), ra przestępstwa jest dla tego prawa transparentna; wręcz przeciw-
prawo zgłoszenia wniosku o odczytanie protokołów zeznań nie – tendencją, o której coraz częściej mówi się w literaturze ,
29
świadków, jeżeli bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest jest ta, że prawo karne staje się w coraz większym stopniu również
możliwe lub jest utrudnione (art. 75 § 3 KPW), jak również prawo prawem karnym ofiary. Aby jednak pozycja prawna pokrzywdzo-
zgłoszenia wniosku o odczytanie protokołów oględzin, przeszu- nego w postępowaniu karnym (wykroczeniowym) mogła stanowić
kania, zajęcia, zatrzymania przedmiotów, opinii, notatek urzędo- przeciwwagę pozycji oskarżonego (obwinionego), należy w sposób
wych oraz innych dokumentów znajdujących się w aktach sprawy możliwie pełny urzeczywistnić postulat podmiotowego traktowa-
lub przedkładanych przez strony (art. 76 § 1 KPW), nia tego pierwszego.
prawo zadawania pytań obwinionemu, świadkom i biegłym Nie powinna mieć wobec tego racji bytu sytuacja, kiedy osoba
(art. 77 KPW), pokrzywdzona czynem zabronionym traci możliwość uzyskania
możliwość złożenia wniosku o uzupełnienie postępowania do- procesowo-prawnej podmiotowości z przyczyn od własnej woli
wodowego przed zamknięciem przewodu sądowego (art. 405 niezależnych bądź podmiotowość tę wprawdzie nabywa, ale nie
KPK w zw. z art. 81 KPW), ma możliwości artykułowania swoich prawnie chronionych inte-
uprawnienie do składania środków odwoławczych, tj. apelacji, resów w zasadniczej fazie postępowania. Stan taki urąga godności
zażaleń i sprzeciwów od postanowień i zarządzeń referendarzy pokrzywdzonego, a w konsekwencji prowadzi do naruszenia ak-
sądowych (art. 103 § 2–3, 3b KPW), sjologicznych fundamentów procedury karnej i wykroczeniowej,
możliwość zgłoszenia sprzeciwu od wyroku nakazowego wyznaczonych ich wspólnymi celami (art. 2 § 1 pkt 4 KPK w zw.
(art. 506 § 1 KPK w zw. z art. 94 § 1 KPW), z art. 8 KPW). Istotna zdaje się przeto de lege ferenda potrzeba
prawo złożenia wniosku o wznowienie postępowania (art. 542 odpowiedniego, a zatem niewadliwego z punktu widzenia prawa
§ 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KPW). konstytucyjnego i koherentnego systemowo uregulowania kwe-
Jak nietrudno się zorientować, zasadnicza część spośród wymie- stii składania oświadczeń o akcesie uczestnictwa pokrzywdzone-
nionych wyżej uprawnień – przynajmniej w ujęciu modelowym – go do postępowania jako oskarżyciela posiłkowego w postępowa-
znaleźć winna realizację podczas postępowania przed sądem I in- niu karnym i wykroczeniowym; wszak to właśnie to oświadczenie
stancji; wszak to właśnie na tym etapie postępowania koncentruje konstytuuje kluczową dla pokrzywdzonego czynność procesową,
się inicjatywa dowodowa stron, czyniąc tę fazę punktem kulmina- determinującą jego autonomiczną pozycję jako podmiotu-strony
cyjnym całego procesu, i to bez względu na okoliczność, że według procesu.
art. 106a KPW sąd, uznając potrzebę uzupełnienia przewodu są-
dowego, może (fakultatywnie) przeprowadzić dowód na rozprawie
apelacyjnej (pod warunkiem, że przyczyni się to do przyspiesze- 27 Zupełnie na marginesie warto odnotować, że takie ukształtowanie procedu-
nia postępowania, a nie jest zarazem konieczne przeprowadze- ry wykroczeniowej może prowadzić do dość kuriozalnej sytuacji, gdy alokacja
nie od nowa przewodu w całości). Nie ulega przecież wątpliwości, uprawnień procesowych pokrzywdzonego (względnie oskarżyciela posiłkowego)
że rolą sądu odwoławczego jest kontrola instancyjna zapadłego rozciąga się na dwie poniekąd skrajne fazy postępowania – postępowanie odwo-
ławcze (faza końcowa) oraz etap czynności wyjaśniających (faza początkowa),
już orzeczenia sądu I instancji, nie zaś wyręczanie tego sądu w za- podczas których pokrzywdzonemu przysługuje status quasi-strony. M. Zbrojewska,
kresie przeprowadzania postępowania dowodowego. W związku [w:] M. Błaszczyk, W.J. Jankowski, M. Zbrojewska, Prawo i postępowanie w spra-
z tym ukształtowanie procedury wykroczeniowej w taki sposób, wach o wykroczenia, Warszawa 2013, s. 250–251. O uprawnieniach pokrzyw-
dzonego w trakcie czynności wyjaśniających zob. A. Osiński, Uprawnienia po-
że dopuszcza ona sytuację, kiedy oświadczenie pokrzywdzone- krzywdzonego w sprawach o wykroczenia, [w:] I. Nowicka, A. Sadło-Nowak (red.),
go o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego będzie Współczesne problemy wykroczeń. Materialnoprawna i procesowa problematyka
wykroczeń, Szczytno 2016, s. 217 i n.; tymczasem pryncypialna faza postępowa-
mogło zostać złożone po wydaniu wyroku w I instancji – oprócz nia pierwszoinstancyjnego pozostaje poza jego zasięgiem.
tego, że w pewnych warunkach zdaje się naruszać obowiązujące 28 Wyr. TK z 12.5.2003 r., SK 38/02, op. cit. z powołaniem się na D. Szumiło-Kulczyc-
ką, Prawo do sądu, praca doktorska UJ, 2003, s. 17 i n.
normy konstytucyjne – należy ocenić jako wadliwe z punktu wi- 29 M. Smarzewski, Prawo karne sprawcy czy ofiary? Kryzys aksjologiczny i dogma-
dzenia prakseologii z racji kreowania pewnego potencjału alokacji tyczny na gruncie prawa karnego, Rocznik Nauk Prawnych 2012, Nr 1, s. 42–43.

www.edukacjaprawnicza.pl 3(168) rok akademicki 2016/2017 11

KLINIKA-22(27)-2016.indd 11 24.05.2017 11:05