Page 15 - Klinika nr 22 (27)/2017
P. 15

debata środowiskowa


             Konsekwencje złożenia oświadczenia                  uprawnień procesowych pokrzywdzonego w obrębie postępowa-
             Najistotniejszą, a  zarazem najbardziej podstawową konsekwen-  nia odwoławczego .
                                                                              27
             cją złożenia przez pokrzywdzonego oświadczenia, że będzie dzia-
             łał jako oskarżyciel posiłkowy, jest uzyskanie przez niego statusu   Konkluzje
             strony postępowania.  Ze  statusem  tym  regulacja  KPW  wią-  Rekapitulując powyższe rozważania, warto zwrócić uwagę na dwie
             że szereg, często niebagatelnych, uprawnień procesowych,   zarysowujące się współcześnie tendencje. Pierwsza dotyczy spo-
             wśród których wymienić należy:                      strzeżenia, że z zasady demokratycznego państwa prawnego wy-
               prawo do uczestniczenia w posiedzeniach sądu w wypadkach   nika dyrektywa zakazująca zawężającej wykładni prawa do sądu.
               wskazanych w ustawie (art. 33 KPW),               Prawo to winno być realizowane w taki sposób, by objąć swoim
               w  przypadku absencji oskarżyciela posiłkowego prawo do dorę-  zasięgiem jak najszerszy zakres spraw – zarówno pod względem
               czenia wyroku wydanego na posiedzeniu (art. 35 § 3 KPW),  przedmiotowym, jak i podmiotowym. W tym drugim przypadku
               możliwość zgłoszenia wniosku o sprostowanie protokołu roz-  nie może budzić obecnie wątpliwości, że prawo, o którym mowa,
               prawy lub posiedzenia (art. 37 § 10 KPW),         dotyczy zarówno sytuacji procesowej oskarżonego (obwinione-
               prawo do  zapoznania się z  zapisem dźwięku albo obrazu   go), jak i osoby pokrzywdzonej przestępstwem (wykroczeniem).
               i dźwięku z rozprawy (art. 37b § 1 KPW),          Postawić można ponadto tezę, że tak jak „prawo do sądu w swym
               uprawnienie do zgłaszania wniosków dowodowych (art. 39 § 1   historycznym  rozwoju  przeszło  ewolucję: od  prawa  do  ochrony
               KPW),                                             jednostki przed arbitralnością władzy – do prawa do wymiaru spra-
                                                                          28
               możliwość zgłoszenia sprzeciwu wobec wniosku obwinionego   wiedliwości” , tak również prawo karne uległo znaczącej transfor-
               o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy (art. 63 § 3 KPW)   macji: będąc wpierw prawem karnym czynu, stało się obecnie nade
               albo bez przeprowadzenia postępowania dowodowego (art. 72   wszystko prawem karnym sprawcy. Nie oznacza to jednak, że ofia-
               § 3 i art. 73 KPW),                               ra przestępstwa jest dla tego prawa transparentna; wręcz przeciw-
               prawo zgłoszenia wniosku o  odczytanie protokołów zeznań   nie – tendencją, o której coraz częściej mówi się w literaturze ,
                                                                                                                29
               świadków, jeżeli bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest   jest ta, że prawo karne staje się w coraz większym stopniu również
               możliwe lub jest utrudnione (art. 75 § 3 KPW), jak również prawo   prawem karnym ofiary. Aby jednak pozycja prawna pokrzywdzo-
               zgłoszenia wniosku o odczytanie protokołów oględzin, przeszu-  nego w postępowaniu karnym (wykroczeniowym) mogła stanowić
               kania, zajęcia, zatrzymania przedmiotów, opinii, notatek urzędo-  przeciwwagę pozycji oskarżonego (obwinionego), należy w sposób
               wych oraz innych dokumentów znajdujących się w aktach sprawy   możliwie pełny urzeczywistnić postulat podmiotowego traktowa-
               lub przedkładanych przez strony (art. 76 § 1 KPW),  nia tego pierwszego.
               prawo zadawania pytań obwinionemu, świadkom i  biegłym   Nie powinna mieć wobec tego racji bytu sytuacja, kiedy osoba
               (art. 77 KPW),                                    pokrzywdzona czynem zabronionym traci możliwość uzyskania
               możliwość złożenia wniosku o uzupełnienie postępowania do-  procesowo-prawnej podmiotowości z  przyczyn od  własnej woli
               wodowego przed zamknięciem przewodu sądowego (art. 405   niezależnych  bądź  podmiotowość  tę  wprawdzie  nabywa,  ale  nie
               KPK w zw. z art. 81 KPW),                         ma możliwości artykułowania swoich prawnie chronionych inte-
               uprawnienie do składania środków odwoławczych, tj. apelacji,   resów w zasadniczej fazie postępowania. Stan taki urąga godności
               zażaleń i sprzeciwów od postanowień i zarządzeń referendarzy   pokrzywdzonego, a w konsekwencji prowadzi do naruszenia ak-
               sądowych (art. 103 § 2–3, 3b KPW),                sjologicznych fundamentów procedury karnej i wykroczeniowej,
               możliwość zgłoszenia sprzeciwu od  wyroku nakazowego   wyznaczonych ich wspólnymi celami (art. 2 § 1 pkt 4 KPK w zw.
               (art. 506 § 1 KPK w zw. z art. 94 § 1 KPW),       z art. 8 KPW). Istotna zdaje się przeto de lege ferenda potrzeba
               prawo złożenia wniosku o wznowienie postępowania (art. 542   odpowiedniego, a zatem niewadliwego z punktu widzenia prawa
               § 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KPW).                konstytucyjnego i  koherentnego systemowo uregulowania kwe-
             Jak nietrudno się zorientować, zasadnicza część spośród wymie-  stii składania oświadczeń o akcesie uczestnictwa pokrzywdzone-
             nionych wyżej uprawnień – przynajmniej w ujęciu modelowym –   go do postępowania jako oskarżyciela posiłkowego w postępowa-
             znaleźć winna realizację podczas postępowania przed sądem I in-  niu karnym i wykroczeniowym; wszak to właśnie to oświadczenie
             stancji; wszak to właśnie na tym etapie postępowania koncentruje   konstytuuje kluczową dla pokrzywdzonego czynność procesową,
             się inicjatywa dowodowa stron, czyniąc tę fazę punktem kulmina-  determinującą jego autonomiczną pozycję jako podmiotu-strony
             cyjnym całego procesu, i to bez względu na okoliczność, że według   procesu.
             art. 106a KPW sąd, uznając potrzebę uzupełnienia przewodu są-
             dowego, może (fakultatywnie) przeprowadzić dowód na rozprawie
             apelacyjnej (pod warunkiem, że przyczyni się to do przyspiesze-  27  Zupełnie na  marginesie warto odnotować, że  takie ukształtowanie procedu-
             nia postępowania, a  nie jest zarazem konieczne przeprowadze-  ry wykroczeniowej może prowadzić do  dość kuriozalnej sytuacji, gdy alokacja
             nie od nowa przewodu w całości). Nie ulega przecież wątpliwości,   uprawnień procesowych pokrzywdzonego (względnie oskarżyciela posiłkowego)
             że  rolą sądu odwoławczego jest kontrola instancyjna zapadłego   rozciąga się na dwie poniekąd skrajne fazy postępowania – postępowanie odwo-
                                                                  ławcze  (faza  końcowa)  oraz  etap  czynności  wyjaśniających  (faza  początkowa),
             już orzeczenia sądu I instancji, nie zaś wyręczanie tego sądu w za-  podczas których pokrzywdzonemu przysługuje status quasi-strony. M. Zbrojewska,
             kresie  przeprowadzania  postępowania  dowodowego.  W  związku   [w:] M. Błaszczyk, W.J. Jankowski, M. Zbrojewska, Prawo i postępowanie w spra-
             z tym ukształtowanie procedury wykroczeniowej w taki sposób,   wach o  wykroczenia, Warszawa 2013, s.  250–251. O  uprawnieniach  pokrzyw-
                                                                  dzonego w  trakcie czynności wyjaśniających zob.  A. Osiński, Uprawnienia po-
             że  dopuszcza ona sytuację, kiedy oświadczenie pokrzywdzone-  krzywdzonego w sprawach o wykroczenia, [w:] I. Nowicka, A. Sadło-Nowak (red.),
             go  o  działaniu  w  charakterze  oskarżyciela posiłkowego  będzie   Współczesne problemy wykroczeń. Materialnoprawna i procesowa problematyka
                                                                  wykroczeń, Szczytno 2016, s. 217 i n.; tymczasem pryncypialna faza postępowa-
             mogło zostać złożone po wydaniu wyroku w I instancji – oprócz   nia pierwszoinstancyjnego pozostaje poza jego zasięgiem.
             tego, że w pewnych warunkach zdaje się naruszać obowiązujące   28  Wyr. TK z 12.5.2003 r., SK 38/02, op. cit. z powołaniem się na D. Szumiło-Kulczyc-
                                                                  ką, Prawo do sądu, praca doktorska UJ, 2003, s. 17 i n.
             normy konstytucyjne – należy ocenić jako wadliwe z punktu wi-  29  M. Smarzewski, Prawo karne sprawcy czy ofiary? Kryzys aksjologiczny i dogma-
             dzenia prakseologii z racji kreowania pewnego potencjału alokacji   tyczny na gruncie prawa karnego, Rocznik Nauk Prawnych 2012, Nr 1, s. 42–43.


             www.edukacjaprawnicza.pl                                                 3(168) rok akademicki 2016/2017  11



       KLINIKA-22(27)-2016.indd   11                                                                          24.05.2017   11:05
   10   11   12   13   14   15   16   17   18   19   20