Page 22 - Klinika nr 23 (28)/2017
P. 22

debata środowisKowa


            Wady oświadczenia woli − stan wyłączający           by ustawodawca zachował się jednolicie na gruncie całego prawa
            świadome albo swobodne podjęcie decyzji             spadkowego . Tymczasem art. 945 § 1 pkt 1 KC odrębnie wymie-
                                                                         50
            i wyrażenie woli                                    nia stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji
            Innym zasługującym na  uwagę zagadnieniem, budzącym kon-  i wyrażenie woli jako wadę oświadczenia woli skutkującą nieważ-
            trowersje  w  doktrynie  oraz  będącym  przedmiotem  rozważań   nością sporządzanego pod jej wpływem testamentu. Jednak po-
            w orzecznictwie, są poszczególne wady oświadczenia woli, które −   mimo że stanowiska wyrażane w doktrynie dotyczące wzajemnej
            co oczywiste − mogą wystąpić także przy składaniu oświadczenia   relacji między regułami prawa spadkowego a wadą oświadczenia
            woli o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. Ponadto ich wystąpienie   woli w rozumieniu art. 82 KC są bardzo liczne, w orzecznictwie −
                                                                                                 51
            może skutkować także brakiem działania ze strony spadkobiercy,   jak dotąd − zagadnienie nie było rozważane .
            pociągając za sobą, jak była mowa powyżej, odpowiednie skutki   Utrwalony w doktrynie jest natomiast pogląd, zgodnie z którym
            prawne (art. 1015 § 2 KC). W związku z tym, że krótki, sześcio-  w przypadku wystąpienia przesłanek z art. 82 KC oświadczenie
            miesięczny termin na złożenie przedmiotowego oświadczenia jako   w  sprawie przyjęcia bądź odrzucenia spadku jest bezwzględnie
                                                                       52
            termin prawa materialnego nie podlega przywróceniu, wyłączną   nieważne . Zwraca tu uwagę szczególny charakter oświadczenia
            możliwością uchylenia się od skutków prawnych uchybienia temu   o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku w stosunku do pozostałych
            terminowi jest właśnie powołanie się na wadę oświadczenia woli.   oświadczeń woli, związany z  fikcją prawną z  art.  1015 §  2  KC.
            Jedynym przepisem znajdującym się w tytule V księgi czwartej KC   Nieważność oświadczenia spadkobiercy nie oznacza bowiem,
            dotyczącym tej materii jest art. 1019. Zawiera on odwołanie do re-  że w ogóle nie nastąpią skutki prawne związane z nabyciem spad-
            gulacji wad oświadczenia woli w części ogólnej Kodeksu cywilnego,   ku, ponieważ prowadzi do  sytuacji, w  której dany spadkobierca
            wprowadzając jednocześnie pewne zmiany. Po pierwsze, odmien-  oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie złożył . W ta-
                                                                                                           53
            nie niż przy innych oświadczeniach woli, w tym przypadku uchy-  kim przypadku, zgodnie z art. 1015 § 2 KC, będzie miało miejsce
            lenie się od skutków złożenia bądź niezłożenia oświadczenia może   przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, zaś w przypadku
            nastąpić jedynie przed sądem. Po drugie, spadkobierca, składając   spadków otwartych do 18.10.2015 r. nastąpi albo proste przyjęcie
            oświadczenie, powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek   spadku (art. 1015 § 2 zd. 1 KC w poprzednim brzmieniu), albo
            przyjmuje, czy też go odrzuca. Po trzecie wreszcie, uchylenie się   przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 zd.
            od skutków prawnych wymaga zatwierdzenia przez sąd. W orzecz-  2 KC w poprzednim brzmieniu).
            nictwie Sądu Najwyższego podkreślono znaczenie tego ostatnie-  Głębsza analiza tej kwestii sprawia, że tym bardziej uzasadniony
            go elementu jako potwierdzającego wystąpienie błędu istotnego   wydaje się postulat odrębnego uregulowania wpływu stanu wyłą-
            po stronie spadkobiercy w rozumieniu art. 1019 § 1 KC i jedno-  czającego świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie
            cześnie stwierdzającego osiągnięcie skutku prawnego uchylenia się   woli na oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Warto
            od przyjęcia lub odrzucenia spadku w pierwotnej postaci (art. 88   tu zwrócić uwagę na następujące argumenty podnoszone w dok-
                                                                     54
            § 2 KC).                                            trynie .
                                                                Po pierwsze, zgodnie z ogólnymi założeniami systemowymi pol-
               Zdaniem  Sądu  Najwyższego  dopiero  prawomocne za-  skiego prawa  cywilnego,  osoba,  która  złożyła  oświadczenie  woli
               twierdzenie przez sąd uchylenia się od skutków prawnych   w  stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie de-
               oświadczenia, powodujące zmianę kręgu osób, co do któ-  cyzji i wyrażenie woli, chroniona jest silniej w porównaniu z oso-
               rych nabycie spadku zostało już stwierdzone, stanowi sa-  bami, które takie oświadczenie złożyły pod wpływem błędu bądź
               moistną  przesłankę  dokonania  z  urzędu  zmiany  prawo-  groźby. W przypadku przyjęcia bądź odrzucenia spadku sytuacja
               mocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku .   przedstawia się jednak odwrotnie ze  względu na  to, że  zgodnie
                                                        49
                                                                z art. 1019 § 1 pkt 2 KC spadkobierca, który działał pod wpływem
            W przepisie art. 1019 § 1 KC nie mamy jednak do czynienia z ode-  błędu lub groźby, może złożyć wszelkie znane prawu spadkowemu
            słaniem o charakterze ogólnym, ponieważ mowa jest tam jedynie   oświadczenia, tj. ma pełną swobodę wyboru, czy spadek przyjmuje
            o błędzie i groźbie. Pomija się natomiast pozostałe wady oświad-  wprost, z dobrodziejstwem inwentarza, czy też go odrzuca. Nato-
            czenia woli. O ile pozorność, co jest oczywiste ze względu na jed-  miast w przypadku osoby, która powołuje się na stan wyłączają-
            nostronny charakter tej czynności prawnej, nie wchodzi w rachubę,   cy świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
            to jednak nie może budzić wątpliwości, że oświadczenie o przyję-  będzie się ona mogła co najwyżej ubiegać o uznanie, że przyjęcie
            ciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w stanie wyłączają-  spadku nastąpiło z  dobrodziejstwem inwentarza − ze  względu
            cym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.   na to, że sąd musi najpierw stwierdzić nieważność takiego oświad-
            O tej właśnie wadzie oświadczenia woli będzie mowa w dalszej czę-  czenia.
            ści opracowania.                                    Po  drugie, szczególnie dotkliwe  dla  spadkobiercy skutki mogą
            W różny sposób doktryna ustosunkowuje się do faktu pominię-  wystąpić w przypadku spadków otwartych do 17.10.2015 r., bo-
            cia w przepisie art. 1019 KC wskazanej wady oświadczenia woli.   wiem  przesłanki  do  ubezwłasnowolnienia  całkowitego  nie  po-
            Według jednego poglądu, reprezentowanego między innymi przez   krywają się z  przesłankami uznania oświadczenia woli za  nie-
            J.S. Piątowskiego, zbędne było ujęcie we wspomnianym przepisie   ważne z powodu stanu wyłączającego świadome albo swobodne
            także oświadczenia złożonego w stanie wyłączającym świadome
            albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, skoro przyję-  50  B. Kordasiewicz, op. cit., s. 553−554.
            cie lub odrzucenie spadku w takich okolicznościach dotknięte jest   51  T. Domińczyk, Przyjęcie i odrzucenie spadku, [w:] K. Ślebzak (red.), Studia i analizy
                                                                 Sądu Najwyższego, tom VII, Warszawa 2014.
            bezwzględną nieważnością. Natomiast odmienne stanowisko uza-  52  Por.  m.in. J.S. Piątowski, Prawo spadkowe, Warszawa 2002, s.  156;  A. Szpunar,
            sadniane jest argumentem, że  brak odrębnej regulacji tej wady   Wady oświadczenia woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, NP 1986, Nr 7−8,
            oświadczenia woli mógłby  być uzasadniony  jedynie  wtedy,  gdy-  s. 23−24.
                                                                53  K. Ślebzak, op. cit.
                                                                54  B. Kordasiewicz, op. cit., s. 555−556; autor określa brak stosownego uregulowania
            49  Por. post. SN z 7.11.2012 r., IV CSK 139/12, Legalis.  jako niewątpliwą usterkę legislacyjną.

            18 KliniKa nr 23 (28)/2017                                                            www.fupp.org.pl



       KLINIKA 23(28) 2017.indd   18                                                                          06.11.2017   14:49
   17   18   19   20   21   22   23   24   25   26   27