Page 22 - Klinika nr 23 (28)/2017

debata środowisKowa

Wady oświadczenia woli − stan wyłączający by ustawodawca zachował się jednolicie na gruncie całego prawa
świadome albo swobodne podjęcie decyzji spadkowego . Tymczasem art. 945 § 1 pkt 1 KC odrębnie wymie-
50
i wyrażenie woli nia stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji
Innym zasługującym na uwagę zagadnieniem, budzącym kon- i wyrażenie woli jako wadę oświadczenia woli skutkującą nieważ-
trowersje w doktrynie oraz będącym przedmiotem rozważań nością sporządzanego pod jej wpływem testamentu. Jednak po-
w orzecznictwie, są poszczególne wady oświadczenia woli, które − mimo że stanowiska wyrażane w doktrynie dotyczące wzajemnej
co oczywiste − mogą wystąpić także przy składaniu oświadczenia relacji między regułami prawa spadkowego a wadą oświadczenia
woli o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. Ponadto ich wystąpienie woli w rozumieniu art. 82 KC są bardzo liczne, w orzecznictwie −
51
może skutkować także brakiem działania ze strony spadkobiercy, jak dotąd − zagadnienie nie było rozważane .
pociągając za sobą, jak była mowa powyżej, odpowiednie skutki Utrwalony w doktrynie jest natomiast pogląd, zgodnie z którym
prawne (art. 1015 § 2 KC). W związku z tym, że krótki, sześcio- w przypadku wystąpienia przesłanek z art. 82 KC oświadczenie
miesięczny termin na złożenie przedmiotowego oświadczenia jako w sprawie przyjęcia bądź odrzucenia spadku jest bezwzględnie
52
termin prawa materialnego nie podlega przywróceniu, wyłączną nieważne . Zwraca tu uwagę szczególny charakter oświadczenia
możliwością uchylenia się od skutków prawnych uchybienia temu o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku w stosunku do pozostałych
terminowi jest właśnie powołanie się na wadę oświadczenia woli. oświadczeń woli, związany z fikcją prawną z art. 1015 § 2 KC.
Jedynym przepisem znajdującym się w tytule V księgi czwartej KC Nieważność oświadczenia spadkobiercy nie oznacza bowiem,
dotyczącym tej materii jest art. 1019. Zawiera on odwołanie do re- że w ogóle nie nastąpią skutki prawne związane z nabyciem spad-
gulacji wad oświadczenia woli w części ogólnej Kodeksu cywilnego, ku, ponieważ prowadzi do sytuacji, w której dany spadkobierca
wprowadzając jednocześnie pewne zmiany. Po pierwsze, odmien- oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie złożył . W ta-
53
nie niż przy innych oświadczeniach woli, w tym przypadku uchy- kim przypadku, zgodnie z art. 1015 § 2 KC, będzie miało miejsce
lenie się od skutków złożenia bądź niezłożenia oświadczenia może przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, zaś w przypadku
nastąpić jedynie przed sądem. Po drugie, spadkobierca, składając spadków otwartych do 18.10.2015 r. nastąpi albo proste przyjęcie
oświadczenie, powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek spadku (art. 1015 § 2 zd. 1 KC w poprzednim brzmieniu), albo
przyjmuje, czy też go odrzuca. Po trzecie wreszcie, uchylenie się przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 zd.
od skutków prawnych wymaga zatwierdzenia przez sąd. W orzecz- 2 KC w poprzednim brzmieniu).
nictwie Sądu Najwyższego podkreślono znaczenie tego ostatnie- Głębsza analiza tej kwestii sprawia, że tym bardziej uzasadniony
go elementu jako potwierdzającego wystąpienie błędu istotnego wydaje się postulat odrębnego uregulowania wpływu stanu wyłą-
po stronie spadkobiercy w rozumieniu art. 1019 § 1 KC i jedno- czającego świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie
cześnie stwierdzającego osiągnięcie skutku prawnego uchylenia się woli na oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Warto
od przyjęcia lub odrzucenia spadku w pierwotnej postaci (art. 88 tu zwrócić uwagę na następujące argumenty podnoszone w dok-
54
§ 2 KC). trynie .
Po pierwsze, zgodnie z ogólnymi założeniami systemowymi pol-
Zdaniem Sądu Najwyższego dopiero prawomocne za- skiego prawa cywilnego, osoba, która złożyła oświadczenie woli
twierdzenie przez sąd uchylenia się od skutków prawnych w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie de-
oświadczenia, powodujące zmianę kręgu osób, co do któ- cyzji i wyrażenie woli, chroniona jest silniej w porównaniu z oso-
rych nabycie spadku zostało już stwierdzone, stanowi sa- bami, które takie oświadczenie złożyły pod wpływem błędu bądź
moistną przesłankę dokonania z urzędu zmiany prawo- groźby. W przypadku przyjęcia bądź odrzucenia spadku sytuacja
mocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku . przedstawia się jednak odwrotnie ze względu na to, że zgodnie
49
z art. 1019 § 1 pkt 2 KC spadkobierca, który działał pod wpływem
W przepisie art. 1019 § 1 KC nie mamy jednak do czynienia z ode- błędu lub groźby, może złożyć wszelkie znane prawu spadkowemu
słaniem o charakterze ogólnym, ponieważ mowa jest tam jedynie oświadczenia, tj. ma pełną swobodę wyboru, czy spadek przyjmuje
o błędzie i groźbie. Pomija się natomiast pozostałe wady oświad- wprost, z dobrodziejstwem inwentarza, czy też go odrzuca. Nato-
czenia woli. O ile pozorność, co jest oczywiste ze względu na jed- miast w przypadku osoby, która powołuje się na stan wyłączają-
nostronny charakter tej czynności prawnej, nie wchodzi w rachubę, cy świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
to jednak nie może budzić wątpliwości, że oświadczenie o przyję- będzie się ona mogła co najwyżej ubiegać o uznanie, że przyjęcie
ciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w stanie wyłączają- spadku nastąpiło z dobrodziejstwem inwentarza − ze względu
cym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. na to, że sąd musi najpierw stwierdzić nieważność takiego oświad-
O tej właśnie wadzie oświadczenia woli będzie mowa w dalszej czę- czenia.
ści opracowania. Po drugie, szczególnie dotkliwe dla spadkobiercy skutki mogą
W różny sposób doktryna ustosunkowuje się do faktu pominię- wystąpić w przypadku spadków otwartych do 17.10.2015 r., bo-
cia w przepisie art. 1019 KC wskazanej wady oświadczenia woli. wiem przesłanki do ubezwłasnowolnienia całkowitego nie po-
Według jednego poglądu, reprezentowanego między innymi przez krywają się z przesłankami uznania oświadczenia woli za nie-
J.S. Piątowskiego, zbędne było ujęcie we wspomnianym przepisie ważne z powodu stanu wyłączającego świadome albo swobodne
także oświadczenia złożonego w stanie wyłączającym świadome
albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, skoro przyję- 50 B. Kordasiewicz, op. cit., s. 553−554.
cie lub odrzucenie spadku w takich okolicznościach dotknięte jest 51 T. Domińczyk, Przyjęcie i odrzucenie spadku, [w:] K. Ślebzak (red.), Studia i analizy
Sądu Najwyższego, tom VII, Warszawa 2014.
bezwzględną nieważnością. Natomiast odmienne stanowisko uza- 52 Por. m.in. J.S. Piątowski, Prawo spadkowe, Warszawa 2002, s. 156; A. Szpunar,
sadniane jest argumentem, że brak odrębnej regulacji tej wady Wady oświadczenia woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, NP 1986, Nr 7−8,
oświadczenia woli mógłby być uzasadniony jedynie wtedy, gdy- s. 23−24.
53 K. Ślebzak, op. cit.
54 B. Kordasiewicz, op. cit., s. 555−556; autor określa brak stosownego uregulowania
49 Por. post. SN z 7.11.2012 r., IV CSK 139/12, Legalis. jako niewątpliwą usterkę legislacyjną.

18 KliniKa nr 23 (28)/2017 www.fupp.org.pl

KLINIKA 23(28) 2017.indd 18 06.11.2017 14:49