Page 17 - Klinika nr 23 (28)/2017

debata środowiskowa

Przyjęcie i odrzucenie

spadku

– zagadnienia wybrane

Hanna Matyja*

Nowelizacja Kodeksu cywilnego, a wraz z nią Kodeksu postępowania cywilnego z 20.3.2015 r. ,
1
zmieniająca przepisy regulujące przyjęcie i odrzucenie spadku, wprowadziła wiele znaczących
modyfikacji w kształcie tej instytucji. Bezpośrednią tego konsekwencją były także zmiany w prze-
pisach dotyczących odpowiedzialności za długi spadkowe. Wspomniana nowelizacja, przede
wszystkim poprzez zmianę skutków biernego zachowania spadkobiercy, z pewnością zbliżyła roz-
wiązania ustawowe do powszechnego poczucia prawnego społeczeństwa. Wciąż jednak można
wskazać na pewne braki oraz nieścisłości w tych regulacjach. Rodzą one spory w doktrynie oraz
rozbieżności w orzecznictwie, a także liczne komplikacje w praktyce. Niektóre z tych problemów
dają się także zauważyć w stanach faktycznych, z którymi stykają się studenci działający w uni-
wersyteckich poradniach prawnych Przedmiotem analizy w niniejszym artykule będą zagadnienia
sporne, wybrane z uwagi na ich powszechność oraz doniosłe skutki społeczne, które wywołują.

Wprowadzenie w przypadku, gdy dane regulacje dla większości społeczeństwa nie
Generalnie prawo spadkowe jest dziedziną immanentnie związaną są intuicyjne. Zatem obok zmian legislacyjnych oraz wypracowy-
z ludzkim życiem − każdy z nas prędzej czy później staje wobec wania stosownej linii orzeczniczej zadowalające efekty może przy-
szeroko pojętej kwestii dziedziczenia. W obliczu tego faktu nie dzi- nieść także aktywność związana z klinicznym nauczaniem prawa.
wi częstotliwość, z jaką problemy związane z przyjęciem i odrzuce-
niem spadku pojawiają się wśród klientów uniwersyteckich porad- Skutki biernego zachowania spadkobiercy − zmiany
ni prawnych, zwłaszcza że przedmiotowa instytucja ma szczególny i ich konsekwencje
wpływ na ukształtowanie praw i obowiązków spadkobiercy. Wiąże Jak wspomniano wyżej, spadkobierca ma prawo do złożenia
się ona bowiem ściśle z jedną z podstawowych zasad prawa cy- określonego oświadczenia w wyznaczonym przez ustawę ter-
wilnego, a mianowicie zasadą autonomii woli. Jej konsekwencją minie. System, w którym byłoby to obligatoryjne, cechowałby się
jest to, że żadnych praw i obowiązków nie nabywa się wbrew woli niefunkcjonalnością oraz wiązałby się z niepotrzebnymi kosztami.
podmiotu zainteresowanego . Tak więc pomimo że spadkobier- Stąd generalnie przyjmowana jest koncepcja odmienna, której isto-
2
ca zgodnie z art. 925 KC w zw. z art. 924 KC nabywa spadek ta polega na przypisaniu określonego znaczenia także biernemu
z mocy prawa z chwilą śmierci spadkodawcy, nie jest to naby- zachowaniu spadkobiercy. Wychodząc z założenia, że odrzucenie
cie o charakterze definitywnym . Spadkobierca może bowiem spadku ma w praktyce miejsce znacznie rzadziej aniżeli jego przy-
3
złożyć w określonym terminie oświadczenie o charakterze praw- jęcie, naturalnym rozwiązaniem legislacyjnym jest łączenie bierne-
nokształtującym co do spadku, które zgodnie z art. 1012 KC przy- go zachowania spadkobiercy z fikcją przyjęcia spadku. Ustawodaw-
biera postać przyjęcia spadku wprost (bez ograniczenia odpowie- ca ma tu przede wszystkim na względzie urzeczywistnienie stanu,
dzialności za długi spadkowe − art. 1031 § 1 KC), przyjęcia spadku w którym ryzyko powstania sytuacji niezgodnej z wolą spadkobiercy
4
z dobrodziejstwem inwentarza (z ograniczeniem odpowiedzialno- jest możliwie najmniejsze . Dlatego też generalną zasadą wyrażoną
ści do wartości stanu czynnego spadku − art. 1031 § 2 KC), a tak- w Kodeksie cywilnym jest poczytywanie braku złożenia oświadcze-
że odrzucenia spadku (wówczas spadkobierca traktowany jest tak, nia w ustawowo przewidzianym terminie za przyjęcie spadku.
jakby nie dożył otwarcia spadku − art. 1020 KC). Jednak to właśnie uszczegółowienie wskazanej zasady, a zatem to,
Dodatkowo należy pamiętać, że aspekty prawne związane ze śmier- jaki rodzaj przyjęcia spadku w takiej sytuacji następuje, ma kluczo-
cią osoby bliskiej występują zazwyczaj obok wielu emocji i przeżyć we znaczenie zarówno dla spadkobierców, jak i wierzycieli spad-
natury osobistej. W takich okolicznościach istnieje dodatkowe ry- kowych. Wiąże się ono bowiem bezpośrednio z kwestią odpo-
zyko zaniedbań po stronie adresatów norm prawnych, zwłaszcza wiedzialności za długi spadkowe oraz jej zakresem. Stąd zmianę
wprowadzoną ustawą z 20.3.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks
cywilny oraz niektórych innych ustaw należy uznać za rewolu-
* Studentka IV roku prawa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
1 Ustawa z 20.3.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych cyjną. Przez kilkadziesiąt lat polskie prawo spadkowe opierało
ustaw, Dz.U. z 2015 r. poz. 539. się na zasadzie, zgodnie z którą bierne zachowanie spadkobiercy
2 B. Kordasiewicz, [w:] B. Kordasiewicz (red.), System Prawa Prywatnego. Tom X.
Prawo spadkowe, Warszawa 2015, s. 504.
3 E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, Warszawa 2016, s. 133. 4 B. Kordasiewicz, op. cit., s. 505.

www.edukacjaprawnicza.pl 1(169) rok akademicki 2017/2018 13

KLINIKA 23(28) 2017.indd 13 06.11.2017 14:49