Page 13 - Klinika nr 23 (28)/2017

debata środowiskowa

Również z tego samego względu, to jest z uwagi na to, że upraw- małżeńskim i nie była wobec nich sądownie orzeczona separacja,
nienie, o którym mowa w art. 939 KC, ustawodawca przyznał mał- pozostały przy życiu małżonek nie będzie mógł wystąpić z roszcze-
żonkowi dziedziczącemu z ustawy po spadkodawcy, uznać należy, niem o omawiany „ustawowy zapis naddziałowy”.
że nie przysługuje ono małżonkowi, w stosunku do którego przed W literaturze przyjmuje się z reguły, że o ustaniu wspólnego
otwarciem spadku prawomocnie orzeczona została sądownie se- pożycia małżonków w rozumieniu art. 939 § 2 KC może być
paracja. Wniosek taki daje się wyprowadzić z brzmienia art. 61 4 mowa wówczas, gdy nie łączą ich już więzi emocjonalne, go-
§ 1 KRO, w myśl którego orzeczenie separacji ma takie skutki jak spodarcze i fizyczne. Dla oceny istnienia wspólnego pożycia mał-
rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi żonków nie jest jednak jednoznacznie przesądzający fakt wspólne-
inaczej (i od razu dodać należy, że w rozważanej kwestii inaczej nie go ich zamieszkiwania. Z jednej strony bowiem na tle okoliczności
stanowi), w zestawieniu z art. 935 KC, wyłączającym stosowanie danego przypadku może się okazać, że małżonkowie co prawda
1
przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy do małżonka mieszkają razem, ale jest to np. wymuszone ich sytuacją ekono-
spadkodawcy pozostającego w separacji. miczną, podczas gdy całkowicie i trwale zerwane są już wszystkie
Z uprawnienia wynikającego z art. 939 KC może bowiem skorzy- łączące ich więzi osobiste, w wyniku czego nie można mówić o ich
stać tylko taki małżonek spadkodawcy, który dziedziczy po nim wspólnym pożyciu . Z drugiej strony mogą zaistnieć takie sytuacje,
8
z ustawy, a przy tym – jego dziedziczenie następuje w zbiegu z in- w których pomimo braku wspólnego zamieszkiwania małżonków
nymi spadkobiercami. Nie będzie zatem możliwości wystąpienia uznać będzie trzeba, że pomimo to pozostawali oni we wspólnym
przez małżonka spadkodawcy z przedmiotowym roszczeniem, pożyciu, gdyż np. okoliczność, iż zamieszkiwali osobno, miała cha-
jeśli dziedziczyłby na podstawie testamentu albo nawet w danym rakter czasowy (choćby trwała dłuższy czas) i była uzasadniona
przypadku dochodziłoby do dziedziczenia ustawowego, jednak przez określone przyczyny, np. pracę lub studia jednego z małżon-
małżonek spadkodawcy będzie z niego wykluczony z uwagi na to, ków w innym mieście lub państwie bądź też długotrwały jego po-
9
11
10
że np. został przez spadkodawcę wydziedziczony bądź sąd uznał byt w szpitalu czy sanatorium lub więzieniu .
go za niegodnego dziedziczenia na podstawie art. 928 KC lub wy- W kontekście omawianej problematyki warto także zwrócić uwa-
łączył go od dziedziczenia na mocy art. 940 KC, bądź po prostu gę, że ustanie wspólnego pożycia małżonków wyłącza następnie
małżonek ten spadek odrzucił. pozostałego przy życiu małżonka z możliwości wysuwania rosz-
W tym kontekście jako nieco problematyczna może się jawić sytu- czeń na podstawie art. 939 KC, niezależnie od tego, z jakiej przy-
12
acja, kiedy po danym spadkodawcy w części następowałoby dzie- czyny pożycie to ustało ani z czyjej nastąpiło to winy . W rezulta-
dziczenie z ustawy, a w części z testamentu. Literalne brzmienie cie nawet małżonek niewinny rozkładu pożycia, przy ewidentnej
art. 939 KC daje jednak możliwość przyjęcia, że norma ta może winie w tym zakresie po stronie zmarłego małżonka, pozbawiony
mieć zastosowanie, jeżeli w określonym przypadku spadkobrania będzie de lege lata możności dochodzenia tych roszczeń. Nie może
małżonek spadkodawcy dochodzi do dziedziczenia na podstawie więc dziwić, że nie jest to postrzegane jako rozwiązanie sprawie-
ustawy. Zajęcie takiego stanowiska generuje jednak w konsekwen- dliwe i postulowana jest zmiana stanu prawnego w tym zakresie .
13
cji kolejny problem, taki mianowicie, czy wówczas małżonek ten
może wysuwać na podstawie powołanego unormowania roszcze- Zstępni spadkodawcy, którzy mieszkali razem z nim
nia o przedmioty urządzenia domowego jedynie wobec pozosta- w momencie jego śmierci
łych, dziedziczących w zbiegu z nim spadkobierców ustawowych, Ustawodawca wyraźnie pozbawił także małżonka spadkodaw-
czy jest także uprawniony do kierowania tego typu roszczeń w sto- cy możliwości występowania z roszczeniem, o którym mowa
sunku do spadkobierców testamentowych. W świetle art. 939 KC w art. 939 § 1 KC, jeżeli do dziedziczenia razem z tym małżon-
należy się opowiedzieć za tym, że wspomniane roszczenia mał- kiem dochodzą w danym przypadku zstępni spadkodawcy miesz-
żonek spadkodawcy może kierować zarówno do spadkobierców kający razem z nim w chwili jego śmierci. Tu również uważa się,
ustawowych, jak i testamentowych . W powołanym unormowa- że wymóg wspólnego zamieszkiwania zstępnego należy uznawać
7
niu ustawodawca stanowi bowiem o dziedziczeniu tego małżon- za spełniony nawet wtedy, gdy w danym układzie sytuacyjnym
ka z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, nie ograniczając co prawda generalnie mieszkali oni razem, ale w czasie śmierci
ich kręgu do dziedziczących na określonej podstawie. Uznać zatem spadkodawcy akurat zstępny nie przebywał w tym wspólnym miej-
należy, że wszyscy spadkobiercy, niezależnie od podstawy ich dzie- scu zamieszkania, lecz poza nim, np. dlatego, że studiował w innej
dziczenia (to jest bez względu na to, czy następuje to na podstawie miejscowości .
14
ustawy, czy testamentu), o ile tylko w danym przypadku dochodzą Słusznie także podkreśla się, że kwestii tej nie należy rozpatrywać
do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy (dziedzi- wobec zstępnych spadkodawcy rozumianych en bloc, lecz indy-
czącym z ustawy), mogą stać się adresatami przedmiotowego rosz- widualnie w stosunku do każdego z nich. Jeżeli więc na tle oko-
czenia tego małżonka. liczności danego przypadku jeden zstępny spadkodawcy miesz-
kał z nim, ale nie dochodzi do dziedziczenia po nim, a drugi jego
Wspólne pożycie małżonków zstępny po nim dziedziczy, jednak z nim nie mieszkał, to nie bę-
Zawsze trzeba mieć jednak na uwadze, że omawiane uprawnie- dzie zstępnego, którego istnienie wyłączałoby możliwość występo-
nie do żądania przedmiotów urządzenia domowego ponad udział
spadkowy nie będzie przysługiwało małżonkowi spadkodawcy
8 E. Drozd, op. cit., s. 173; J. Panowicz-Lipska, Skutki prawne separacji faktycznej.
w sytuacji, gdy jeszcze za życia spadkodawcy ustało wspólne poży- Zarys problematyki, RPEiS 1977, z. 2, s. 82.
cie małżonków (art. 939 § 2 KC). Jeśli zatem za życia spadkodawcy 9 E. Niezbecka, op. cit., s. 94.
doszło do faktycznej separacji małżonków, to pomimo że w mo- 10 M. Pazdan, op. cit., s. 1063.
11 M. Łączkowska, op. cit., s. 1523.
mencie śmierci spadkodawcy pozostawali oni formalnie w związku 12 H. Witczak, Wina w rozkładzie pożycia a uprawnienia małżonka spadkodawcy
w dziedziczeniu ustawowym, MoP 2008, Nr 22, s. 1188; J. Panowicz-Lipska, op. cit.,
7 Odmiennie M. Łączkowska, która uważa, że małżonek spadkodawcy może wystę- s. 82.
pować z roszczeniem, o którym stanowi art. 939 KC, tylko w stosunku do spad- 13 E. Drozd, op. cit., s. 173.
kobierców ustawowych (M. Łączkowska, op. cit., s. 1523). 14 M. Łączkowska, op. cit., s. 1524.

www.edukacjaprawnicza.pl 1(169) rok akademicki 2017/2018 9

KLINIKA 23(28) 2017.indd 9 06.11.2017 14:49