Page 14 - Klinika nr 23 (28)/2017

debata środowisKowa

wania przez małżonka spadkodawcy z roszczeniem na podstawie roszczenia wynikającego z powołanego przepisu (a więc stosuje się
art. 939 § 1 KC . tu ewidentnie wnioskowanie a maiori ad minus), a także odwołuje
15
się tu do braku ustanowienia w tym ostatnim powołanym prze-
Granice czasowe możliwości wystąpienia z żądaniem pisie zakazu pozbawiania małżonka statuowanego w nim upraw-
przez małżonka nienia, w odróżnieniu od art. 923 KC, gdzie już wprowadzono taki
24
W literaturze przedmiotu brak jest jednolitości stanowisk zakaz . Niewątpliwie też nie można odmówić trafności spostrze-
co do tego, w jakim terminie możliwe jest dochodzenie przez mał- żeniu, że spadkodawca, rozrządzając za pomocą zapisu zwykłego
żonka omawianego roszczenia, zarówno jeśli chodzi o wskazanie lub windykacyjnego w testamencie przedmiotami urządzenia do-
momentu początkowego, jak i końcowego do wykonywania tego mowego, o których mowa w art. 939 § 1 KC, na rzecz innej niż
uprawnienia. jego małżonek osoby, może doprowadzić po prostu do faktycznej
W tym kontekście zauważyć można, że sam moment powstania i prawnej niemożliwości zrealizowania roszczenia wynikającego
25
roszczenia z reguły datuje się na otwarcie spadku, co uzasadnia się z tego ostatniego przepisu .
odpowiednim stosowaniem tutaj – z mocy art. 939 § 1 zd. 2 KC
– przepisów o zapisie zwykłym, a w tym konkretnym aspekcie Uprawnienie małżonka do korzystania z mieszkania
przepisu zawartego w art. 981 KC, co skutkować ma także stoso- i urządzenia domowego w okresie trzech miesięcy
waniem pięcioletniego terminu przedawnienia tego roszczenia, li- od śmierci spadkodawcy
czonego począwszy od daty jego wymagalności . Określenie mo-
16
mentu tej wymagalności dokonywane bywa już jednak w sposób Zakres osób uprawnionych
odmienny. Przykładowo wskazać można, że według zwolenników
jednego z zapatrywań na tę kwestię wymagalność ta pojawia się już Dokładna analiza treści art. 923 KC pozwala jednak dojść
17
w momencie otwarcia spadku , a według innych ‒ w sytuacjach, do wniosku, że wyjątkowo mogą zaistnieć sytuacje, w któ-
w których wejdzie w grę zastosowanie jeszcze art. 923 KC (o czym rych dana osoba nie będzie już posiadała statusu małżon-
szerzej poniżej), należy odczekać najpierw trzymiesięczny termin, ka, gdyż np. przed otwarciem spadku pomiędzy małżonka-
ustanowiony w tym ostatnim przepisie, aby mogła wchodzić w grę mi zapadło prawomocne orzeczenie rozwodowe, a jednak
realizacja roszczenia z art. 939 KC . Natomiast według jeszcze in- będzie miała możliwość skorzystania z uprawnienia wyni-
18
nego zapatrywania na tę problematykę o wymagalności roszczenia kającego z powołanego przepisu.
statuowanego w art. 939 § 1 KC może być mowa dopiero wtedy,
gdy ostatni z wchodzących w grę spadkobierców złoży oświadczenie Należy bowiem zwrócić uwagę, że we wskazanym w nim kręgu
o przyjęciu lub odrzuceniu spadku albo też upłynie termin do zło- osób uprawnionych mieści się nie tylko małżonek spadkodawcy,
żenia takiego oświadczenia . Spotkać się można również z zapa- lecz także inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały razem
19
trywaniem, że o wymagalności tego roszczenia może być mowa do- z nim do dnia jego śmierci. Ustawodawca, zakreślając krąg tych
piero wtedy, gdy formalnie ustalony zostanie krąg spadkobierców osób, nie posłużył się więc żadnym kryterium o charakterze for-
po danym spadkodawcy . Jako ostatni moment, w którym rosz- malnoprawnym (np. poprzez określenie, że musi zachodzić więź
20
czenie to może być dochodzone, wskazuje się natomiast możliwość pokrewieństwa, powinowactwa do któregoś stopnia itp.), lecz
wystąpienia z nim w ramach postępowania o dział spadku . ocennym, odwołującym się do faktycznych relacji emocjonalnych
21
panujących pomiędzy określoną osobą a spadkodawcą, naturalnie
Znaczenie woli spadkodawcy za życia tego ostatniego. Oczywiście chodzi tu o osobiste relacje
W zakresie rozważanej problematyki wysoce kontrowersyjne jest o pozytywnym i szczególnie intensywnym charakterze, takie, któ-
zagadnienie, czy spadkodawca może w drodze testamentu pozba- re pozwalają uznać daną osobę za bliską spadkodawcy i – co za tym
wić swojego małżonka uprawnienia przyznawanego temu ostat- idzie – przyjąć za zasadne przydanie jej uprawnienia, o którym
niemu w art. 939 § 1 KC. Według jednego stanowiska z uwagi mowa w art. 923 KC. Jako przykłady takich relacji sprawiających,
na to, że uprawnienie to jest immanentnie powiązane z dziedzi- że daną osobę można uznać za bliską spadkodawcy w rozumieniu
czeniem z ustawy przez małżonka po spadkodawcy, nie wchodzi powołanego przepisu, wskazuje się sytuacje, w których określoną
w grę samo pozbawienie tego uprawnienia, a skutek taki spadko- osobę łączyła ze spadkodawcą miłość lub przyjaźń , bądź pozosta-
26
dawca może osiągnąć jedynie pozbawiając swego małżonka statu- wali ze sobą w konkubinacie , względnie osoba ta była wychowan-
27
22
su spadkobiercy ustawowego po sobie . kiem spadkodawcy .
28
Licznych zwolenników ma jednak także zapatrywanie, w ramach W świetle powyższego uznać należy, że mogą zaistnieć sytuacje,
którego nie widzi się przeszkód prawnych dla dopuszczenia moż- gdy danej osobie co prawda uprawnienie z art. 923 KC nie bę-
liwości pozbawienia przez spadkodawcę w testamencie jego mał- dzie przysługiwało jako małżonkowi spadkodawcy (np. z uwagi
żonka jedynie uprawnienia, o którym mowa w art. 939 § 1 KC . na uprawomocnienie się wyroku rozwodowego przed otwarciem
23
Podnosi się bowiem, że skoro spadkodawca może w ogóle wyłą- spadku; względnie np. dlatego, że uprawomocniło się przed tym
czyć swego małżonka od dziedziczenia po sobie, to tym bardziej momentem orzeczenie o separacji, które wszak nie powoduje utra-
ma kompetencję do pozbawienia go dającego mu mniej uprawnień ty statusu małżonka, jednak w rozważanym zakresie jego konse-
kwencje prawne są z nim tożsame – vide art. 61 § 1 KRO, o którym
4
15 W. Borysiak, Komentarz do art. 939 KC, [w:] K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Ko-
mentarz, Warszawa 2017, Legalis. była już wcześniej mowa), ale już może z niego skorzystać właśnie
16 M. Łączkowska, op. cit., s. 1525.
17 E. Skowrońska-Bocian, Komentarz..., op. cit., 2005, s. 67. 24 E. Niezbecka, op. cit., s. 95; M. Łączkowska, op. cit., s. 1528.
18 E. Niezbecka, op. cit., s. 96. 25 E. Niezbecka, op. cit., s. 95.
19 E. Drozd, op. cit., s. 178. 26 M. Zelek, [w:] M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny, t. II. Komentarz. Art. 450−1088,
20 M. Łączkowska, op. cit., s. 1526. Warszawa 2016, s. 1448.
21 M. Pazdan, op. cit., s. 1062. 27 W. Borysiak, op. cit., Komentarz do art. 923 KC.
22 E. Skowrońska-Bocian, Komentarz..., op. cit., 2005, s. 66. 28 E. Skowrońska-Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki,
23 M. Pazdan, op. cit., s. 1064. Warszawa 2011, s. 38.

10 KliniKa nr 23 (28)/2017 www.fupp.org.pl

KLINIKA 23(28) 2017.indd 10 06.11.2017 14:49