Page 11 - Klinika nr 23 (28)/2017

debata środowiskowa

Szczególne uprawnienia

małżonka spadkodawcy

Dr hab. Joanna na tle przepisów KC

Kuźmicka-Sulikowska*

Znaczącą część spraw, w jakich w uniwersyteckich poradniach prawnych udzielane są porady
prawne, stanowią porady dotyczące zagadnień związanych z prawem spadkowym. Bardzo często
zapytania osób zwracających się po poradę dotyczą określenia, kto w danym przypadku dochodzi
do dziedziczenia po zmarłym, a także ewentualnego przysługiwania roszczeń o zachowek bądź
wskazówek dotyczących postępowania w kwestii stwierdzenia nabycia spadku albo działu spad-
ku. Jeśli chodzi o pierwszy z tych obszarów problemowych, praktyka konsultowania projektów
porad przygotowywanych przez studentów pokazuje, że w sytuacjach, gdy po poradę w kwestii
dziedziczenia zwraca się małżonek spadkodawcy, często przygotowywany projekt ograniczony
zostaje do wskazania porządku dziedziczenia i statusu tego małżonka w tym kontekście, nato-
miast brak jest zwrócenia temu małżonkowi uwagi na inne uprawnienia, jakie mu w tej sytuacji
przysługują na tle przepisów prawa spadkowego. Warto natomiast, by o nich wspominać, bowiem
prawnik musi pamiętać, żeby ocenić sytuację klienta pod kątem prawnym, nawet jeśli ten nie za-
dał dokładnie pytania o konkretną instytucję prawną, ponieważ podaje on jedynie stan faktyczny,
a rzeczą prawnika jest prawne jego zakwalifikowanie i wskazanie klientowi przysługujących mu
możliwości. Dlatego też w niniejszym artykule uwaga poświęcona zostanie przedstawieniu tego,
kiedy w grę wchodzą wspomniane uprawnienia małżonka spadkodawcy, a więc normom zawar-
tym w art. 939 i 923 KC.

Wstęp Ustawowy zapis naddziałowy
W przepisach Kodeksu cywilnego dotyczących dziedziczenia usta- Pojęcie
wowego małżonek spadkodawcy potraktowany został przez usta- W zarysowanym zakresie warto bowiem pamiętać o wskaza-
wodawcę w sposób dość uprzywilejowany, bowiem nie dość, że zna- niu na możliwość dochodzenia przez małżonka osoby zmar-
lazł się w pierwszej grupie spadkobierców ustawowych, to jeszcze łej „ustawowego zapisu naddziałowego”, o którym mowa
zastrzeżono mu gwarantowaną wielkość udziału w spadku, który w art. 939 KC. Określenie to, choć dość powszechnie funkcjo-
w żadnym wypadku nie może wynieść mniej niż jedna czwarta ca- nujące w doktrynie prawa cywilnego, zostało ujęte w cudzysłów,
łości spadku (art. 931 § 1 KC). Niemniej, udzielając porady prawnej jest bowiem terminem przyjętym nie przez ustawodawcę, lecz
owdowiałemu małżonkowi, oprócz przedstawienia porządku dzie- w literaturze prawa cywilnego, a nadto do pewnego stopnia
dziczenia w danym przypadku i statusu małżonka w tym kontek- może wprowadzać w błąd, bowiem generalnie zapis (de lege lata–
ście warto także pamiętać o wskazaniu na szczególne uprawnienia zwykły lub windykacyjny) stanowi rodzaj rozrządzenia testa-
małżonka wynikające z art. 939 i 923 KC. mentowego, podczas gdy uprawnienie małżonka, o którym
Oczywiście może się okazać, że spadkodawca sporządził testament, mowa w art. 939 KC, wynika z przepisu ustawy. Z kolei okre-
w którym inaczej, niż wskazuje Kodeks cywilny, ukształtował dzie- ślenie „naddziałowy” jest już bardziej adekwatne, bowiem do-
dziczenie po sobie – wówczas pierwszeństwo będą miały rozrządze- brze oddaje to, że chodzi tu możliwość żądania przez małżonka
nia spadkodawcy w tej kwestii (art. 926 § 2 i 3 KC, naturalnie z za- spadkodawcy czegoś ponad przysługujący mu udział spadkowy.
strzeżeniem, że testament taki jest ważny i skuteczny), a wówczas Jednocześnie wskazanie przez ustawodawcę w art. 939 § 1 KC,
w poradzie uwagę skierować należy na ewentualnie przysługujące że określonych przedmiotów urządzenia domowego małżonek
małżonkowi spadkodawcy roszczenie o zachowek (art. 991 KC). spadkodawcy „może żądać ze spadku ponad swój udział spad-
kowy”, interpretowane jest w ten sposób, iż jeżeli małżonek
* Adiunkt w Zakładzie Prawa Cywilnego i Prawa Międzynarodowego Prywatne- spadkodawcy zrealizuje to roszczenie i pozostali spadkobiercy
go na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego;
opiekun naukowy studenckiego koła naukowego Uniwersytecka Poradnia Prawna przeniosą na niego swoje udziały we współwłasności tych przed-
działającego przy Instytucie Prawa Cywilnego na Wydziale Prawa, Administra- miotów, to nie należy ich zaliczać na poczet przysługującego
cji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego; kierownik Pracowni Klinicznego temu małżonkowi udziału w spadku. Wobec kategorycznego
Nauczania Prawa działającej w ramach Instytutu Prawa Cywilnego na Wydziale
Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. wyrażenia przez ustawodawcę tej reguły upatrywać w niej nale-

www.edukacjaprawnicza.pl 1(169) rok akademicki 2017/2018 7

KLINIKA 23(28) 2017.indd 7 06.11.2017 14:49