Page 12 - Klinika nr 23 (28)/2017

debata środowisKowa

ży przepisu o charakterze bezwzględnie wiążącym, a co za tym dziczenia po nim. Aby w ogóle zasadnie mówić o możliwości wy-
idzie ‒ jako niedopuszczalne postrzegać trzeba rozrządzenia suwania roszczeń na podstawie art. 939 KC, niezbędne jest zatem,
spadkodawcy, poprzez które próbowałby jednak nałożyć obo- aby dana osoba w momencie otwarcia spadku (a więc śmierci spad-
wiązek dokonania takiego zaliczenia . kodawcy) posiadała status jego małżonka, to znaczy pozostawała
1
z nim w ważnym związku małżeńskim (i nie została w stosunku
Zakres i przedmiot żądania do nich orzeczona separacja, o czym poniżej). Co za tym idzie,
Przepis art. 939 KC pozwala bowiem małżonkowi spadkodaw- wykluczone jest występowanie ze wspomnianym roszczeniem
cy zażądać ze spadku ponad jego udział spadkowy przedmiotów przez osobę, która co prawda wcześniej zawarła związek mał-
urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał żeński ze spadkodawcą, jednak przed otwarciem spadku upra-
wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Jako takie przedmioty urzą- womocniło się orzeczenie sądowe w przedmiocie stwierdzenia
dzenia domowego kwalifikuje się zazwyczaj rzeczy typowo zwią- nieistnienia albo nieważności tego małżeństwa bądź orzeczenie
zane z prowadzeniem gospodarstwa domowego, jak sprzęt RTV rozwodowe. Co więcej, trzeba mieć także na uwadze, że istnieją
i AGD bądź meble. Wyklucza się już jednak możliwość odnoszenia przypadki, w których orzeczenie zapadłe już po otwarciu spad-
uprawnienia wynikającego z powołanego przepisu do samocho- ku pozbawić może daną osobę statusu małżonka spadkodawcy
2
dów czy wyposażenia warsztatu rzemieślniczego , a także do rze- ze skutkiem wstecznym. Co prawda bowiem co do zasady w myśl
czy o znaczniejszej wartości majątkowej, traktowanych przez spad- art. 18 KRO nie jest dopuszczalne unieważnienie małżeństwa
kodawcę jako forma lokaty kapitału . po jego ustaniu, jednak ustawodawca przewidział od tego odstęp-
3
stwa wówczas, gdy chodzi o unieważnienie małżeństwa ze wzglę-
Co należy podkreślić, literalne brzmienie art. 939 KC po- du na pokrewieństwo między małżonkami bądź z uwagi na pozo-
zwala uznać, że wysuwane na jego podstawie żądanie po- stawanie przez jedno z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa
zostałego przy życiu małżonka spadkodawcy może doty- w innym zawartym poprzednio związku małżeńskim.
czyć tylko takich przedmiotów urządzenia domowego, Jeśli chodzi o kwestie proceduralne, w przypadkach, w których
z których jeszcze za życia spadkodawcy albo oboje mał- do wytoczenia powództwa o unieważnienie małżeństwa doszło
żonkowie korzystali wspólnie, albo korzystał z nich w tym jeszcze za życia małżonków i jedno z nich – będące powodem ‒
czasie wyłącznie małżonek pozostały przy życiu; omawia- zmarło dopiero w trakcie tego postępowania, postępowanie to ule-
ne roszczenie nie obejmuje natomiast takich przedmiotów ga zawieszeniu (art. 450 § 1 KPC). Wówczas zstępni małżonka,
urządzenia domowego, z których jedynie spadkodawca ko- który wytoczył powództwo, mają sześć miesięcy od wydania po-
4
rzystał za swojego życia . stanowienia o zawieszeniu postępowania na zgłoszenie wniosku
o podjęcie postępowania; jeśli tego nie uczynią, postępowanie
To roszczenie małżonka pozostałego przy życiu z punktu widzenia o unieważnienie małżeństwa zostanie umorzone (art. 450 § 2
kwalifikacji prawnej stanowić będzie roszczenie kierowane do każ- KPC, art. 19 § 2 KRO). Jeżeli natomiast w toku sprawy o unieważ-
dego z pozostałych spadkobierców, aby ci przenieśli na niego przy- nienie małżeństwa umrze małżonek pozwany albo jeśli pozwany-
sługujące im udziały we współwłasności przedmiotów urządzenia mi byli oboje małżonkowie, a umrze jedno z nich, to postępowanie
domowego, o których mowa w art. 939 KC, oraz w następstwie zostaje podjęte po ustanowieniu przez sąd orzekający na posiedze-
zawarcia odpowiedniej umowy przenoszącej te udziały wydali mu niu niejawnym kuratora, który wstąpi w miejsce zmarłego małżon-
te przedmioty. Stosowne żądanie małżonka musi tu być kierowa- ka (art. 450 § 3 KPC, art. 19 § 1 KRO).
ne osobno do każdego ze współspadkobierców; ustawodawca nie Gdyby natomiast doszło do wytoczenia powództwa o unieważnie-
przewidział w tym przypadku ich odpowiedzialności solidarnej . nie małżeństwa po śmierci jednego z małżonków w przypadkach,
5
Oczywiście małżonek spadkodawcy nie jest zobowiązany do wy- w których jest to dopuszczalne (art. 18 zd. 2 KRO), w jego miejsce
stępowania z tego typu roszczeniem, a jedynie ma taką możliwość. sąd ustanawia kuratora, a jeśli zmarli oboje małżonkowie, ustana-
Jeśli nawet zdecyduje się z niej skorzystać, niekoniecznie musi wia się kuratora za każdego z nich (art. 447 § 1 KPC); w sytuacji gdy
obejmować swoimi żądaniami wszystkie przedmioty urządzenia powództwo wytacza prokurator (a ma do tego uprawnienie na mocy
domowego (z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie art. 22 KRO), jeśli któryś z pozywanych małżonków nie żyje, sąd
z nim lub wyłącznie sam), lecz może się ograniczyć do wybranych ustanawia kuratora na miejsce zmarłego (art. 448 § 1 KPC).
z nich (np. potrzebnych mu obecnie).
Prawomocny wyrok stwierdzający nieistnienie małżeństwa
Status małżonka albo je unieważniający wywołuje skutki z mocą wsteczną,
Ustawodawca przyznaje możliwość wystąpienia z omawianym powodując utratę przez małżonka prawa do dziedziczenia
roszczeniem małżonkowi spadkodawcy dochodzącemu do dzie- z ustawy po zmarłym z mocą wsteczną, a więc osobę tę na-
leży wówczas traktować tak, jakby nie uzyskała żadnych
6
1 E. Skowrońska-Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, praw w ramach dziedziczenia ustawowego , a co za tym
Warszawa 2005, s. 67; M. Łączkowska, [w:] M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Ko- idzie – nie jest już małżonkiem dziedziczącym z ustawy,
mentarz, t. II, Art. 450−1088, Warszawa 2016, s. 1525; odmiennie: E. Niezbecka,
[w:] A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, tom IV. Spadki, Warszawa 2012, czyli przestaje mieścić się w zakresie podmiotowym regu-
s. 96. lacji zawartej w art. 939 KC, co oznacza brak możliwości
2 E. Drozd, Uprawnienie małżonka spadkodawcy z art. 939 § 1 KC, [w:] B. Kordasie-
wicz, E. Łętowska, Prace z prawa cywilnego wydane dla uczczenia pracy naukowej występowania przez nią z żądaniami na podstawie tego
profesora Józefa Stanisława Piątowskiego, Warszawa 1985, s. 174; E. Niezbecka, ostatniego przepisu.
op. cit., s. 93.
3 M. Pazdan, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. II, komentarz
do art. 450−1088, Warszawa 2011, s. 1063.
4 Odmiennie M. Pazdan, twierdząc, że chodzi o przedmioty, z których albo oboje
małżonkowie korzystali razem, albo którekolwiek z nich samo (M. Pazdan, op. cit.,
s. 1062). 6 A. Wach, Skutki unieważnienia małżeństwa, NP 1987, Nr 9, s. 39; M. Łączkowska,
5 M. Łączkowska, op. cit., s. 1524; E. Niezbecka, op. cit., s. 94. op. cit., s. 1491.

8 KliniKa nr 23 (28)/2017 www.fupp.org.pl

KLINIKA 23(28) 2017.indd 8 06.11.2017 14:49