Page 15 - Klinika nr 23 (28)/2017

debata środowiskowa

jako taka inna osoba bliska spadkodawcy. Życie bowiem pokazuje, Wymóg wspólnego zamieszkiwania
że nie należą do rzadkości przypadki, gdy byli małżonkowie, cza- Uprawnienie do korzystania z mieszkania i urządzenia domowego
sem nawet wiele lat po rozwodzie, wspólnie mieszkają i wzajemnie w zakresie dotychczasowym w okresie trzech miesięcy od otwar-
się wspierają, funkcjonując razem zgodnie w wielu płaszczyznach cia spadku przyznane zostało małżonkowi spadkodawcy i in-
codziennego życia, albo jedno z nich w obliczu ciężkiej choroby nym osobom bliskim tego spadkodawcy o tyle, o ile do dnia jego
drugiego zamieszkuje z nim i się nim opiekuje, często dłuższy czas, śmierci mieszkały razem z nim. Sporne w literaturze przedmiotu
aż do śmierci chorego byłego współmałżonka. Możliwość skorzy- jest to, czy wymóg ten odczytywać należy w ten sposób, że jest
stania z uprawnienia, o którym mowa w art. 923 KC, przez byłego on spełniony tylko, jeżeli będzie to wspólne mieszkanie o cha-
33
małżonka spadkodawcy (np. po prawomocnym orzeczeniu roz- rakterze trwałym , czy też jest to rygor zbyt daleko idący i wy-
wodu) lub małżonka, w stosunku do którego sądownie orzeczona starczy, że dana osoba mieszcząca się w katalogu uprawnionych
została separacja, na tej podstawie, że jest on inną osobą bliską wskazanym w art. 923 § 1 KC mieszkała ze spadkodawcą przez
spadkodawcy, o której mowa w tym przepisie, jest powszechnie ak- dłuższy czas, choćby z założenia było to z góry limitowane cza-
ceptowana w doktrynie i orzecznictwie sądowym . sowo, np. na okres studiów tej osoby w danej miejscowości . Na-
29
34
leży się przychylić do tego ostatniego zapatrywania, zwłaszcza
Treść uprawnienia że wobec prowizoryczności uprawnienia wynikającego z omawia-
Norma zawarta w art. 923 KC daje małżonkowi spadkodaw- nego przepisu nie wydaje się zasadne zbyt surowe traktowanie
cy i innym osobom bliskim temu spadkodawcy, które mieszkały statuowanych w nim przesłanek . Niemniej jednak trzeba przy
35
z nim do dnia jego śmierci, uprawnienie do korzystania w ciągu tym poczynić zastrzeżenie, że za prawnie relewantne na gruncie
trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia art. 923 § 1 KC można uznać takie wspólne zamieszkanie ze spad-
domowego w takim zakresie, jak czyniły to dotychczas, a więc kodawcą, choćby czasowe, które służyło zaspokojeniu potrzeb
do momentu śmierci spadkodawcy. Wyraźnie więc widać, że usta- mieszkaniowych małżonka spadkodawcy lub innej osoby bliskiej
wodawca, zastrzegając takie uprawnienie, kierował się względami spadkodawcy, a nie wynikające z innych okoliczności, np. odwie-
natury humanitarnej. Taka rola tego przepisu uwidacznia się bo- dzin, chociażby długotrwałych . W tym ostatnim przypadku nie
36
wiem zwłaszcza wtedy, kiedy małżonek spadkodawcy nie dochodzi będzie bowiem zasadne przyznawanie takiemu odwiedzającemu
po nim do dziedziczenia (gdyż np. spadkodawca w testamencie po- ochrony miejsca zamieszkania razem ze spadkodawcą na podsta-
wołał do dziedziczenia po sobie inne osoby) albo nawet dochodzi, wie art. 923 § 1 KC, skoro ma on gdzie mieszkać – ma swoje własne
ale akurat nie otrzyma w spadku tego mieszkania, w którym dotąd miejsce zamieszkania, do którego może po prostu wrócić – a za-
mieszkał ze spadkodawcą (np. z uwagi na to, że ten ostatni roz- tem nie zachodzą względy humanitarne, uzasadniające dawanie
dysponował w drodze zapisu windykacyjnego tym mieszkaniem, mu szczególnej ochrony wynikającej z tego przepisu.
które wchodziło w skład jego majątku osobistego, na rzecz innej W świetle powyższego zwraca jednak uwagę, że w art. 923 KC, od-
osoby), chroniąc małżonka spadkodawcy przed tym, by z dnia miennie niż w art. 939 KC, ustawodawca nie uzależnił przysługi-
na dzień nie został bez miejsca zamieszkania, dając mu trzy mie- wania małżonkowi spadkodawcy uprawnienia od tego, czy pozo-
siące, by znalazł sobie nowe lokum, a w okresie trzymiesięcznego stawał on z tym spadkodawcą we wspólnym pożyciu. Co za tym
zamieszkiwania tam, gdzie dotąd mieszkał ze spadkodawcą, mógł idzie, uznać należy, że dla możliwości skorzystania z uprawnienia
funkcjonować jak dotychczas. Uprawnienie do utrzymania takiego dawanego przez art. 923 § 1 KC wystarczy, że małżonek spadko-
status quo dotyczy pozostania w dotychczasowym, wspólnym do- dawcy mieszkał z tym spadkodawcą do dnia jego śmierci, a już
tąd ze spadkodawcą, miejscu zamieszkania, a także obejmuje moż- nie jest konieczne, by pozostawał z nim we wspólnym pożyciu
37
liwość korzystania z tzw. urządzenia domowego, a zatem sprzętu czy prowadził z nim wspólne gospodarstwo domowe . Co wię-
38
30
RTV i AGD, mebli itp. . cej, nie ma tu znaczenia to, czy po danym spadkodawcy dochodzi
Trzeba jednak mieć na uwadze, że norma art. 923 KC wyraźnie do dziedziczenia ustawowego czy testamentowego , ani nawet to,
39
zakłada utrzymanie (przez trzy miesiące) dotychczasowej sytuacji czy małżonek spadkodawcy w ogóle po nim dziedziczy . Praw-
40
życiowej małżonka spadkodawcy, takiej, jaką miał za życia spad- nie irrelewantny pozostaje tu także małżeński ustrój majątkowy,
kodawcy wspólnie z nim, przynajmniej w codziennych kwestiach jaki za życia spadkodawcy panował pomiędzy nim a jego małżon-
bytowych. Stanowi to więc z tej perspektywy pewne uprawnienie kiem .
41
pochodne od uprawnień spadkodawcy do przedmiotu, którego do-
tyczy. W konsekwencji przyjąć należy, że uprawnienie, o którym Brak wpływu woli spadkodawcy na uprawnienie
mowa w art. 923 § 1 KC, nie będzie przysługiwało małżonko- małżonka
wi spadkodawcy, jeśli sam spadkodawca nie miał uprawnienia Z woli ustawodawcy, wyrażonej w art. 923 § 1 zd. 2 KC, nieważ-
do korzystania z danego mieszkania (np. dlatego, że zajmował ne będą wszelkie ewentualne rozrządzenia spadkodawcy, poprzez
je bez tytułu prawnego do tego) , albo też może się okazać, że czas które ten ostatni chciałby wyłączyć bądź ograniczyć wynikające
31
trwania tego uprawnienia będzie krótszy niż trzy miesiące, o któ- z art. 923 § 1 zd. 1 KC uprawnienie swojego małżonka lub innych
rych jest mowa w art. 923 KC, a to z tej przyczyny, że np. za życia osób sobie bliskich do korzystania w dotychczasowym zakre-
spadkodawcy nastąpiło wypowiedzenie stosunku najmu i okres sie przez okres trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania
wypowiedzenia upływa szybciej niż trzy miesiące od otwarcia
33 Tak np. E. Skowrońska-Bocian, Komentarz..., op. cit., 2011, s. 38.
spadku po tym spadkodawcy . 34 E. Niezbecka, op. cit., s. 42.
32
35 Tak słusznie: J.S. Piątowski, H. Witczak, A. Kawałko, op. cit., s. 136.
29 J.S. Piątowski, H. Witczak, A. Kawałko, [w:] B. Kordasiewicz (red.), System Prawa 36 M. Zelek, op. cit., s. 1149; M. Pazdan, op. cit., s. 1019.
Prywatnego, t. 10, Prawo spadkowe, Warszawa 2015, s. 136; M. Zelek, op. cit., 37 J.S. Piątowski, H. Witczak, A. Kawałko, op. cit., s. 136.
s. 1448; wyr. NSA z 5.11.2010 r., II GSK 945/09, Legalis; wyr. NSA z 10.2.2011 r., 38 E. Niezbecka, op. cit., s. 41.
II GSK 151/10, Legalis. 39 W. Borysiak, op. cit., Komentarz do art. 923 KC.
30 M. Zelek, op. cit., s. 1149. 40 E. Skowrońska-Bocian, Komentarz..., op. cit., 2011, s. 38; J.S. Piątowski, H. Witczak,
31 W. Borysiak, op. cit. A. Kawałko, op. cit., s. 135; M. Pazdan, op. cit., s. 1019.
32 M. Zelek, op. cit., s. 1449. 41 M. Zelek, op. cit., s. 1448.

www.edukacjaprawnicza.pl 1(169) rok akademicki 2017/2018 11

KLINIKA 23(28) 2017.indd 11 06.11.2017 14:49