Page 20 - Klinika nr 23 (28)/2017

debata środowisKowa

Generalnie ratio legis ustanowienia przez ustawodawcę tak krótkie- Problem ten był przedmiotem analiz w orzecznictwie, którego
go terminu wynika z potrzeby możliwie szybkiego, definitywnego stanowisko, zwłaszcza w ostatnim czasie, przeszło znamienną
rozstrzygnięcia co do kręgu spadkobierców oraz wierzycieli spadku. ewolucję. Początkowo bowiem także do tej kwestii Sąd Najwyższy
Należy on do terminów zawitych prawa materialnego. W orzecz- podchodził rygorystycznie. Powołując się na literalne brzmienie
nictwie wyraźnie podkreślone zostały konsekwencje z tym zwią- przepisu, wykluczył możliwość zachowania terminu wskazanego
zane, takie jak wygaśnięcie uprawnień do skorzystania z prawa w art. 1015 § 1 KC w przypadku, gdy przed jego upływem rodzice
podmiotowego i brak wywołania jakichkolwiek skutków prawnych małoletniego wystąpili do sądu opiekuńczego o zezwolenie na zło-
w przypadku złożenia oświadczenia po jego upływie, uwzględnia- żenie oświadczenia o odrzuceniu spadku, podkreślając, że podsta-
nie upływu terminu z urzędu, a także brak jakichkolwiek możliwo- wą odrzucenia spadku może być dopiero prawomocne zezwolenie
ści jego przedłużenia . uzyskane od właściwego sądu . Sąd Najwyższy nie przewidywał
25
30
Jednak w przypadku osób niemających pełnej zdolności do czyn- zatem dla osób o niepełnej zdolności do czynności prawnych ja-
ności prawnych złożenie odpowiedniego oświadczenia w termi- kichkolwiek odstępstw od generalnych zasad związanych z bie-
nie sprawia dodatkowe trudności. Dzieje się tak z uwagi na fakt, giem terminu zawitego, w tym analogicznego stosowania do jego
że na odrzucenie spadku oraz przyjęcie go wprost przedstawiciel biegu przepisów o przedawnieniu roszczeń. W związku z tym
ustawowy osoby niemającej pełnej zdolności do czynności praw- w doktrynie wysuwano różne możliwe rozwiązania.
nych musi uzyskać zgodę sądu opiekuńczego, gdyż jest to czyn- Wśród nich można znaleźć koncepcję analogicznego stosowania
ność przekraczająca zakres zwykłego zarządu . Niestety przy- rozwiązania z art. 1019 KC, a więc możliwości uchylenia się
26
czyna braku złożenia oświadczenia w wymaganym terminie tkwi od skutków niezłożenia oświadczenia w terminie z powo-
31
często w przewlekłości postępowań sądowych w Polsce. Sprawia du błędu lub groźby . Wadą tego stanowiska jest konieczność
ona, że przedstawiciel ustawowy nie jest w stanie dokonać obu uchylenia się od skutków niezłożenia oświadczenia przed sądem,
wymaganych dla osiągnięcia zamierzonego efektu − odrzucenia co stanowi dla zainteresowanego pewną uciążliwość, a do tego po-
spadku − czynności, tj. uzyskania zgody sądu opiekuńczego na od- woduje niepotrzebne, dodatkowe zaangażowanie wymiaru spra-
rzucenie spadku, a następnie złożenia odpowiedniego oświadcze- wiedliwości. Według innego, konkurencyjnego poglądu zezwole-
nia. Sam okres pomiędzy złożeniem wniosku a wydaniem przez nie sądu opiekuńczego mogłoby mieć charakter następczy, a więc
sąd opiekuńczy postanowienia w przedmiocie zezwolenia zwy- podobnie jak zgoda osoby trzeciej do dokonania czynności praw-
32
kle będzie wynosił kilka miesięcy. Ponadto mogą też wystąpić nej, przewidziana w art. 63 KC . Sąd Najwyższy wyraził jednak
dodatkowe okoliczności powodujące − z natury rzeczy − wydłu- w sposób jednoznaczny pogląd odrzucający dopuszczalność zgody
żenie postępowania. Z taką sytuacją mamy do czynienia między udzielanej ex post w przypadku jednostronnych czynności praw-
innymi w przypadku, gdy tylko jeden rodzic składa przedmioto- nych . Przyjęcie lub odrzucenie spadku jest czynnością prawną
33
wy wniosek, co zazwyczaj ma miejsce, gdy rodzice dziecka żyją jednostronną, zatem jej dokonanie bez uprzedniego zezwolenia
w rozłączeniu. Wówczas sąd ma obowiązek wysłuchania drugiego sądu jest nieważne i nie może być konwalidowane. Zezwolenie
z rodziców. Co więcej, do uzyskania zezwolenia sądu na przyjęcie to stanowi conditio iuris dla ważności takiej czynności. Jeszcze inną
spadku wprost bądź jego odrzucenie wymagane jest odpowiednie koncepcją jest możliwość stosowania per analogiam art. 209 KC
uzasadnienie wniosku poprzez wykazanie zgodności takiej czyn- do sytuacji, w których podjęta przez rodziców czynność przekracza
34
ność z interesem majątkowym dziecka, co wiąże się z konieczno- zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka . Przepis ten stano-
ścią zgromadzenia informacji o składzie spadku . W niektórych wi o możliwości podejmowania przez współwłaścicieli tzw. czyn-
27
przypadkach może to być bardzo utrudnione, w szczególności wte- ności zachowawczych, a więc podejmowania wszelkich czynności
dy, gdy spadek przypadnie osobie, która nie utrzymywała bliskich i dochodzenia wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania
28
stosunków ze spadkodawcą . Taka sytuacja, zwłaszcza w przypad- wspólnego prawa. W omawianej sytuacji analogia z art. 209 KC
ku spadków pasywnych, zdarza się w praktyce częściej od czasu pozwalałaby rodzicom na dokonanie czynności przekraczającej
29
nowelizacji poszerzającej krąg spadkobierców ustawowych . W jej zakres zwykłego zarządu bez zezwolenia sądu. Za tym poglądem
wyniku do dziedziczenia mogą dojść wszystkie osoby, dla których przemawiają − wspomniane wyżej − uciążliwości, z jakimi może
wspólnych wstępnym był dziadek spadkodawcy. się wiązać przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, przed
którymi to małoletni powinien być szczególnie chroniony. Jed-
Ponadto trzeba wziąć pod uwagę nie tylko sytuacje, gdy ro- nak przyjęcie takiej konstrukcji także nie chroni interesów dziec-
dzice dziecka podejmują właściwe działania niezwłocznie, ka w sposób wystarczający. Kwestia zachowawczego charakteru
lecz również takie, gdy rozpoczną je z pewnym opóźnie- odrzucenia spadku ma bowiem charakter ocenny. Nie jest zatem
niem. Przyczyną tego może być − wspomniany na począt- wykluczone, że ocena dokonywana ex post, np. przez sąd prowa-
ku − brak świadomości przeciętnego adresata norm praw- dzący postępowanie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, bę-
nych o przypisaniu konsekwencji prawnych jego biernemu dzie inna, niż przyjęli rodzice, decydując się na odrzucenie spadku
zachowaniu. W związku z tym aktywne działania ze stro- bez zezwolenia sądu . Prowadziłoby to do takich samych efektów,
35
ny rodziców mogą być podjęte dopiero po pewnym czasie, jakie niesie za sobą bierne zachowanie rodziców. Nieważność od-
co dodatkowo zmniejszy szanse na zrealizowanie przewi- rzucenia przez nich spadku w przypadku, gdy działali oni na pod-
dzianych prawem czynności w wymaganym przez ustawę stawie art. 209 KC, skutkowałaby przyjęciem przez małoletniego
terminie. spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

30 Por. post. SN z 25.5.2012 r., I CSK 414/11, Legalis.
31 Por. B. Konińska, Upływ terminu do odrzucenia spadku w imieniu małoletniego,
25 Por. post. SN z 25.2.2015 r., IV CSK 304/14, Legalis. Rej. 2014, Nr 9, s. 70 i n.
26 Por. uzasadnienie post. SN z 5.2.1999 r., III CKN 1202/98, Legalis. 32 B. Swaczyna, op. cit.
27 B. Swaczyna, op. cit. 33 Por. uchw. SN z 24.6.1961 r., I CO 16/61, OSNC 1963, Nr 9, poz. 187.
28 Ibidem. 34 B. Swaczyna, op. cit.
29 Ustawa z 2.4.2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, Dz.U. Nr 79, poz. 662. 35 Ibidem.

16 KliniKa nr 23 (28)/2017 www.fupp.org.pl

KLINIKA 23(28) 2017.indd 16 06.11.2017 14:49