Page 18 - Klinika nr 23 (28)/2017

debata środowisKowa

5
oznaczało przyjęcie spadku wprost . Rozwiązanie to niosło za sobą Fakt, że oczywistym skutkiem zmiany jest przyjmowanie więk-
pewne zalety − było z pewnością korzystne dla wierzycieli spadku, szości spadków z dobrodziejstwem inwentarza, zrodził potrze-
a ponadto łatwe w stosowaniu, między innymi ze względu na brak bę wprowadzenia nowej instytucji, którą jest wykaz inwentarza
obowiązku sporządzania spisu inwentarza w sytuacji, gdy spadko- spadku (art. 1031 KC). Aktualnie, obok spisu inwentarza spadku,
1
bierca nie złożył żadnego oświadczenia. Co więcej, nieograniczona służy on do ustalania, jakie są aktywa i pasywa spadku oraz ich
odpowiedzialność spadkobierców jest spójna z przyjętą w naszym wartości. Skutkiem tego jest znaczne skomplikowanie zasad doty-
systemie prawnym (art. 922 § 1 KC), mającą rzymskie korzenie, czących ustalania stanu spadku . Ponadto zasada, zgodnie z któ-
11
konstrukcją dziedziczenia jako sukcesji uniwersalnej . Zgodnie rą spadkobiercy od chwili złożenia wykazu inwentarza bądź spisu
6
z tą zasadą wszystkie spośród tych praw i obowiązków spadkodaw- inwentarza odpowiadają za długi spadkowe zgodnie z treścią tych
cy, które tworzą spadek, przechodzą na spadkobiercę . dokumentów, jest prosta jedynie w ujęciu teoretycznym. W prak-
7
Jednak wady poprzedniej regulacji były znacznie liczniejsze. tyce mogą występować liczne warianty, na przykład co do skut-
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na fakt, że jej kon- ków, jakie wywołuje sporządzenie wykazu inwentarza bądź spis
sekwencją było nabycie spadku wprost, a więc bez ograniczenia inwentarza w postępowaniach sądowych z wierzycielami, które
odpowiedzialności za długi spadkowe, przez większość spadko- już są w toku . Oprócz tego kłopotliwy może się okazać dualizm
12
bierców zachowujących się biernie. Rozwiązanie takie budziło prawny, z którym przez jeszcze wiele lat będziemy się stykać. Mil-
u przeciętnego adresata norm prawnych wątpliwości natury aksjo- czeniu spadkobiercy nienależącemu do uprzywilejowanych w po-
logicznej, zwłaszcza że wywołało wiele dotkliwych konsekwencji przednim stanie prawnym kategorii będą bowiem przypisywane
w społeczeństwie, w postaci doprowadzenia do ruiny ekonomicz- odmienne skutki w zależności od tego, czy otwarcie spadku miało
8
nej drogą dziedziczenia . Przeciętny człowiek zazwyczaj nie zdaje miejsce do 17.10.2015 r., czy też po tej dacie. Takie rozstrzygnię-
sobie sprawy, że brak działań z jego strony będzie miał znaczenie cie kwestii intertemporalnych było jednak konieczne ze względu
13
prawne, a tym bardziej że może doprowadzić do znacznego zadłu- na ochronę praw wierzycieli .
9
żenia . Co jednak ważne, w poprzednim stanie prawnym od fikcji
przyjęcia spadku wprost w przypadku „milczenia” spadkobiercy Zaspokajanie wierzycieli spadkowych
były istotne wyjątki. Dotyczyły one osoby niemającej pełnej zdol- Choć wspomniana nowelizacja wprowadziła istotne, omawiane
ności do czynności prawnych, osoby, co do której istniała podsta- powyżej zmiany, należy stwierdzić, że pozostawiła wciąż niejasne
wa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, oraz osoby prawnej. kwestie, co do których postulaty uregulowania wysuwa się w dok-
Podmioty te nabywały spadek z dobrodziejstwem inwentarza. trynie . Pozwoliłoby to na choćby częściowe rozwiązanie proble-
14
Wątpliwości budziło przede wszystkim uprzywilejowanie osób mów, których źródłem jest przede wszystkim złożoność zagad-
prawnych. Kontrowersyjna była także regulacja skreślonego ak- nienia ograniczonej odpowiedzialności spadkobierców. Złożoność
tualnie art. 1016 KC, zgodnie z którym w przypadku, gdy jeden ta wynika z potrzeby zharmonizowania interesów trzech grup
ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, podmiotów: wierzycieli spadkowych, dłużników spadkowych oraz
uważa się, że także spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie wierzycieli osobistych spadkobierców, niebędących wierzycielami
żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwen- spadkowymi, zgodnie z postulatem ekonomicznej neutralności
tarza. Uprzywilejowanie niektórych osób fizycznych w przypadku dziedziczenia . W takim wypadku niezbędne jest wprowadzenie
15
16
zastosowania fikcji przyjętej w tym przepisie także trudno w spo- pewnych rozwiązań kompromisowych , zapewniających ochronę
sób racjonalny uzasadnić. tych interesów.
Wyżej wskazane względy, zwłaszcza że powodowały znacz- Chodzi tu przede wszystkim o kwestię kolejności zaspo-
ne problemy społeczne, skłoniły ustawodawcę do rady- kajania wierzycieli spadkowych przez spadkobiercę pono-
kalnej zmiany regulacji. Tak więc w stosunku do spadków szącego ograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe.
otwartych od 18.10.2015 r. brak oświadczenia spadkobier- Ponieważ w nowym stanie prawnym ograniczona odpo-
cy o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku jest równoznacz- wiedzialność za długi będzie sytuacją dominującą, potrze-
ny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. ba stosownej regulacji jest tym bardziej paląca. Kwestia
Co istotne, dotyczy to wszystkich kategorii spadkobierców. ta aktualizuje się w szczególności wtedy, gdy wartość ak-
Zmianę tę należy z pewnością oceniać pozytywnie, co nie tywów spadku nie pozwala na zaspokojenie w całości rosz-
oznacza jednak, że nie pociągnęła za sobą pewnych nega- czeń wszystkich wierzycieli spadkowych. W takiej sytuacji
tywnych następstw. Nie stanowi ona remedium na wszelkie pojawia się potrzeba zapewnienia spadkobiercy odpowied-
problemy związane z odpowiedzialnością za długi spadko- nich instrumentów prawnych, pozwalających na dokona-
we, bowiem niektóre z nich uwidoczniły się właśnie na sku- nie należytego ustalenia stanu biernego i czynnego spad-
tek omawianej nowelizacji . ku, a następnie odpowiedniego zaspokojenia wierzycieli.
10
Instytucjami, którymi posługują się współczesne systemy prawne,
5 Zasada ta była przewidziana w art. 35 dekretu z 8.10.1946 r. − Prawo spadkowe
(Dz. U. Nr 60, poz. 329) oraz w art. 1015 § 2 KC z 1964 r. w pierwotnym brzmieniu. są zwłaszcza oddzielenie majątku osobistego spadkobiercy i ma-
6 G. Gorczyński, O ograniczonej odpowiedzialności spadkobierców, czyli skoro miało
być tak dobrze, dlaczego jest tak źle?, [w:] M. Załucki (red.), Egzekucja z majątku
spadkowego. Ograniczona i nieograniczona odpowiedzialność za długi spadkowe, 11 B. Kordasiewicz, op. cit., s. 536.
Warszawa 2016, s. 143. 12 Ibidem, s. 537.
7 Ibidem. 13 Ibidem.
8 W praktyce często podaje się przykład, kiedy to osoba nabyła wprost spadek 14 Por. E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński, Komentarz do art. 1032 Kodeksu cywilne-
po swoim małżonku, z którym pozostawała w wieloletniej separacji faktycznej. go, [w:] J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, Warszawa
Por. stan faktyczny w uchwale SN (7) z 22.9.1972 r., III PZP 12/72, OSNCP 1973, 2017.
Nr 2, poz.22. 15 E. Macierzyńska-Franaszczyk, Odpowiedzialność za długi spadkowe, Warszawa
9 B. Kordasiewicz, op. cit., s. 535. 2014, s. 61−62.
10 G. Gorczyński, op. cit., s. 142. 16 Ibidem, s. 62.

14 KliniKa nr 23 (28)/2017 www.fupp.org.pl

KLINIKA 23(28) 2017.indd 14 06.11.2017 14:49