Page 17 - Klinika nr 24 (29)/2018

DEBATA ŚRODOWISKOWA

Alienacja rodzicielska

jako forma przemocy

emocjonalnej wobec dziecka

Malwina Dubas*

Niejednokrotnie w ramach uniwersyteckich poradni prawnych udzielane są porady z zakresu pra-
wa rodzinnego. Wówczas, w szczególności w sprawach rozwodowych, studenci mogą się spotkać
ze skomplikowanymi stanami faktycznymi, w których dzieci uwikłane są w postępujący rozpad ro-
dziny, a rodzice nie są w stanie porozumieć się co do ich indywidualnego udziału w życiu dzieci.
W takich przypadkach istotne jest odróżnienie sytuacji dziecka rozwodzących się rodziców od sy-
tuacji samych małżonków, którzy zazwyczaj są silnie skonfliktowani. Nie można bowiem zapo-
minać, że pomimo rozwodu małżonków dzieci nadal potrzebują kontaktu z obojgiem rodziców.
Ograniczenia kontaktów rodzica z dzieckiem może dokonać sąd opiekuńczy jedynie wówczas,
gdy wymaga tego dobro dziecka, np. rodzic zagraża bezpieczeństwu dziecka lub jego prawidło-
wemu rozwojowi. Z uwagi na powyższe w niniejszym artykule został przedstawiony problem
alienacji rodzicielskiej, czyli wykluczania jednego rodzica z życia dziecka przez drugiego rodzica
i nastawiania dziecka przeciw niemu. Opisane zachowanie może doprowadzić do całkowitego
zerwania więzi pomiędzy dzieckiem a wyalienowanym rodzicem, a nadto powodować poważne
zaburzenia w psychice dziecka. W ramach alienacji rodzicielskiej może dochodzić do utrudniania
kontaktów z dzieckiem, dlatego też w tekście wskazane zostaną regulacje prawne, z jakich może
skorzystać rodzic, którego kontakty z dzieckiem są utrudniane lub całkowicie udaremniane przez
drugiego rodzica. Alienacji rodzicielskiej może przeciwdziałać instytucja opieki naprzemiennej,
dlatego i ona została poddana analizie.

Zespół alienacji rodzicielskiej – charakterystyka R.A. Gardnera budzi liczne kontrowersje i ma wielu przeciwników,
i konsekwencje to nie można mu odmówić, że poruszył bardzo istotny problem,
Parental Alienation Syndrome, w skrócie PAS, czyli tzw. zespół od- który wymaga raczej gruntownej i rzetelnej analizy niż pochopne-
dzielenia od drugoplanowego opiekuna, po raz pierwszy został go odrzucenia.
opisany przez R.A. Gardnera w 1985 r. . Według naukowca PAS sta- Mając na uwadze powyższe, trzeba wskazać, że specjalistom zaj-
1
nowi zespół objawów powstających u dziecka w zasadzie wyłącz- mującym się kwestiami rodzinnymi znane jest zjawisko wikłania
nie w sytuacji spraw rozwodowych o przyznanie opieki nad dziec- dziecka w konflikt między rodzicami, a nadto wzbudzania u niego
kiem. Zespół alienacji rodzicielskiej R.A. Gardner definiował jako konfliktu lojalności i indukowania mu negatywnych postaw wobec
4
zaburzenia występujące u dziecka, które w kontekście rozwodu drugiego rodzica . Przybliżając zatem tę tematykę, należy wska-
rodziców jest zaangażowane w deprecjonowanie i krytykowanie zać, że wśród objawów zespołu alienacji rodzicielskiej R.A. Gardner
jednego z rodziców, przy czym tego typu oczernianie jest nieuza- wymieniał m.in. aktywne oczernianie drugiego rodzica, tzw. dru-
sadnione i/lub przesadzone . goplanowego, brak ambiwalencji: jednoznacznie wrogi stosunek
2
Choć koncepcja R.A. Gardnera powstała jeszcze w latach 80. XX w., do opiekuna, trzymanie strony rodzica oddzielającego dziecko
dopiero w ostatnim czasie została nagłośniona w Polsce , a to głów- od drugiego rodzica, obecność tzw. pożyczonych scenariuszy –
3
nie za sprawą stron procesowych, tj. rodziców uwikłanych w kon- dziecko przytacza te same argumenty i opisuje te same sytuacje,
flikt o uregulowanie opieki, u których rozpoznano indukowanie a nawet używa tych samych słów co rodzic wiodący ‒ zjawisko
dziecku wrogości wobec drugiego rodzica lub którzy zaobserwo- „niezależnego myślenia” – przekonanie dziecka, że wypowia-
wali takie działania u swojego współmałżonka. Mimo że koncepcja da ono własne sądy i przekonania . Jednocześnie podkreślał on,
5
że „doprowadzenie przez jednego z rodziców do alienacji drugiego
* Radca prawny, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Opol-
skiego. 4 A. Czardecka, Potrzeba profesjonalnej dyskusji na temat PAS, Psychiatria Polska
1 R.A. Gardner, The Boys and Girls Book About Divorce: For Children and Their 2010, tom XLIV, Nr 1, s. 14.
Divorced Parents -The Essential Book, Bantam. 5 I. Namysłowska, Ekspertyza wykonana na zlecenie Biura Rzecznika Praw Dziecka
2 R.A. Gardner, The Parental Alienation Syndrome: A Guide for Mental Health and dotycząca syndromu Gardnera jako wyodrębnionej jednostki chorobowej oraz
Legal Professionals, 1998. jego przydatności w orzecznictwie sądów rodzinnych, http://web.archive.org/
3 Petycja „Stop alienacji rodzicielskiej”, http://petycja.eu/stop-alienacji-rodziciel- web/20110812171706/http://www.brpd.gov.pl/uploadfiles/publikacje/eksperty-
skiej-petycja/, dostęp: 14.4.2018 r. za_gardner.pdf, dostęp: 14.4.2018 r.

www.edukacjaprawnicza.pl 2(170) rok akademicki 2017/2018 15

KLINIKA 24(29) 2018.indd 15 16.05.2018 11:05