Page 29 - Klinika nr 29-30 (34-35)/2020-2021

DEBATA ŚRODOWISKOWA

do ustalenia winy i odpowiedzialności oskarżonego, lecz do wyko- a niewątpliwie stanowi modyfikację orzeczonej kary i formę reali-
nania wobec skazanego kar i środków karnych orzeczonych w pra- zacji prawa do obrony.
womocnym wyroku skazującym. Warto zwrócić uwagę, że w tym
ujęciu osoba skazanego staje się obiektem oddziaływań peniten- Materialny aspekt prawa do obrony
cjarnych i resocjalizacyjnych. Z drugiej jednak strony ustawodawca Tradycyjnie już prawo do obrony ujmuje się w dwóch aspektach:
wyposaża skazanego w szereg praw (art. 5 § 1 KKW ), które po- formalnym i materialnym. Prawo do obrony w sensie materialnym
8
zwalają mu modyfikować (w ustawowych granicach) proces wyko- obejmuje obrończą aktywność oskarżonego, a więc całokształt
nywania wobec niego orzeczonych kar i środków karnych, czyniąc uprawnień, które umożliwiają mu odpieranie zarzutów i przed-
go jednocześnie podmiotem tego postępowania . Konsekwencją stawianie własnych racji . Z kolei przez obronę formalną należy
13
9
tej dwoistej natury skazanego w postępowaniu wykonawczym jest rozumieć działalność profesjonalnego obrońcy lub pełnomocnika.
fakt, że jest on zobowiązany stosować się do poleceń zmierzają- Jak wskazał SN, oba te elementy muszą się wzajemnie przenikać
cych do wykonania orzeczenia, wydanych przez właściwe organy i uzupełniać, by można było mówić, że prawo do obrony jest czymś
14
(art. 5 § 2 KKW), z tym zastrzeżeniem, że mogą one działać wy- realnym i rzeczywistym .
łącznie w sposób humanitarny oraz z poszanowaniem jego godno- Kodeks karny wykonawczy jedynie w art. 8 odwołuje się bezpo-
ści osobistej. Skazany przez cały proces wykonywania kary zacho- średnio do prawa do obrony w postępowaniu wykonawczym. Nie
wuje także swoje prawa i wolności obywatelskie, a ich ograniczenie wyczerpuje on jednak omawianej problematyki, bowiem KKW
może wynikać wyłącznie z ustawy lub wydanego na jej podstawie w kwestiach nieuregulowanych odsyła odpowiednio do przepisów
15
prawomocnego orzeczenia (art. 4 § 2 KKW). Godzi się zauważyć, KPK (art. 1 § 2 KKW). W kontekście prawa do obrony wskazać
że zaakcentowanie podmiotowości skazanego w toku postępowa- należy przede wszystkim art. 6 KPK, który stanowi, że oskarżo-
nia karnego wykonawczego zdecydowanie lepiej koreluje z jego nemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzysta-
nadrzędnym celem, którym jest umożliwienie osadzonym po- nia z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć. W praktyce
wrotu do społeczeństwa, prawidłowego funkcjonowania w nim odesłanie dotyczyć będzie także rozdziałów 8 i 9 działu III KPK,
oraz przeciwdziałanie recydywie. Jak słusznie podnosi K. Postulski, z wyłączeniem przepisów, których ratio legis wyklucza ich zasto-
bez świadomego współuczestniczenia skazanego w realizacji tego sowanie w postępowaniu wykonawczym, czego przykładem jest
celu trudno spodziewać się pozytywnych rezultatów . art. 80 KPK. Stanowi on, że w postępowaniu przed sądem okręgo-
10
Skazanemu przysługuje więc prawo przeciwstawiania się działa- wym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli zarzucono mu zbrodnię.
niom organów wykonawczych odstępujących od ustawowych stan- Z oczywistych przyczyn zastosowanie tego przepisu w postępowa-
dardów oraz prawo ingerencji, w kierunku dla siebie korzystnym, niu wykonawczym należy uznać za wykluczone.
w proces realizacji tych orzeczeń . Zatem celem prawa do obrony Przepis art. 8 KKW w przeważającej mierze normuje formalne
11
w postępowaniu wykonawczym będzie przede wszystkim modyfi- prawo do obrony, stanowi bowiem o ustanowieniu obrońcy w po-
kowanie i zmniejszenie dolegliwości kary, ochrona przed dowolno- stępowaniu wykonawczym. Wskazanie materii ustawowej regulu-
ścią organów postępowania wykonawczego, zwłaszcza władz za- jącej materialny aspekt prawa do obrony może się okazać znacz-
kładu karnego i organów egzekucyjnych, oraz zapewnienie wpływu nie trudniejsze. Należałoby wymienić w tym miejscu wszystkie
12
na przebieg tego postępowania . Krzysztof Lachowski zgłasza jed- przepisy KKW oraz KPK (przez odesłanie z art. 1 § 2 KKW), które
nak wątpliwości, czy słusznie uznaje się zmniejszanie dolegliwo- przyznają skazanemu uprawnienia realizujące wskazane powyżej
ści kary i jej modyfikację za jeden z celów prawa do obrony, skoro cele prawa do obrony, a więc pozwalające przeciwdziałać niezgod-
może on kolidować z głównym celem postępowania wykonaw- nym z prawem działaniom organów postępowania wykonawczego
czego, którym jest realizacja wykonalnego orzeczenia. Podnosi, oraz stwarzające możliwość wpływania na tok wykonywanej kary,
że podstawowym celem prawa do obrony jest stworzenie możli- w szczególności dające skazanemu prawo do inicjowania postę-
wości czuwania nad prawidłowością przebiegu postępowania kar- powań incydentalnych, zaskarżenia lub uruchomienia kontroli
nego wykonawczego oraz legalnością rozstrzygnięć podejmowa- instancyjnej wydawanych wobec niego postanowień i decyzji,
nych przez właściwe organy. Nie można jednak w pełni zgodzić składania skarg i wniosków (art. 6 KKW), a także przepisy, które
się ze stanowiskiem zajmowanym przez przywołanego autora. zobowiązują organy tego postępowania do wysłuchania skazanego
Ustawodawca przyznaje wszak prymat zasadzie elastycznej mody- przed podjęciem wobec niego rozstrzygnięcia. W szerszym ujęciu
fikacji treści wykonywanej kary poprzez wprowadzanie rozwiązań trzeba by wskazać także przepisy, które pozwalają skazanemu po-
pozwalających na jej dostosowanie do właściwości i warunków oso- dejmować działania w celu modyfikacji treści wykonywanej kary,
bistych, a także potrzeb resocjalizacyjnych konkretnego skazanego. jak choćby prawo do wykonania kary pozbawienia wolności w sys-
W efekcie korzystanie przez skazanego z uprawnień przyznanych temie dozoru elektronicznego (art. 49la KKW), prawo do złożenia
mu na gruncie ustawy, np. poprzez złożenie wniosku o odbycie wniosku o rozłożenie grzywny na raty, jeżeli jej natychmiastowe
kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego wykonanie pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt
(art. 43la KKW) czy złożenie wniosku o rozłożenie grzywny na raty ciężkie skutki (art. 49 KKW), czy prawo wnioskowania o rozlicze-
(art. 49 KKW), w żadnym przypadku nie powinno zostać uznane nie godzin nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne
za działanie sprzeczne z celem postępowania wykonawczego, w innych okresach niż miesięczny (art. 63b KKW).
Prawo do obrony, zarówno w postępowaniu wykonawczym, jak
8 Ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 53
ze zm.). i w każdym innym postępowaniu, musi mieć gwarancje realno-
9 T. Grzegorczyk, Obrońca w postępowaniu karnym wykonawczym, Palestra 1989, ści, by nie pozostawać jedynie martwym przepisem. Ustawodawca
Nr 33/3, s. 51.
10 K. Postulski, Status skazanego w postępowaniu przed sądem, PiP 2010, z. 1–2,
s. 203. 13 Z. Hołda, [w:] Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz,
11 T. Grzegorczyk, Obrońca, s. 51. Gdańsk 2007, s. 89.
12 J. Deszyńska, Kilka uwag o prawie do obrony formalnej w postępowaniu karnym 14 Wyrok SN z 1.12.1997 r., III KKN 168/97, Prok. i Pr. 1998, Nr 4, poz. 7.
wykonawczym i jej ograniczeniach, Przegląd Więziennictwa Polskiego 2009, 15 Ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 30
Nr 64–65, s. 171. ze zm.).

www.edukacjaprawnicza.pl 2(176) rok akademicki 2020/2021 25

14.06.2021 13:08
Klinika 29-30(34-35) 2020-2021.indd 25 14.06.2021 13:08
Klinika 29-30(34-35) 2020-2021.indd 25