Page 24 - Klinika nr 15 (19)/2013
P. 24
DEBATA ŚRODOWISKOWA
w zakresie ustanawiania obrońców z urzędu, którymi do końca podstawie art. 79 § l i 2 oraz art. 80 KPK, czy też na podstawie
2014 r. pozostają wyłącznie adwokaci. art. 78 § l KPK – jest przede wszystkim rozstrzygnięciem o spo
Dotychczas wydawane przez sąd postanowienie w przedmiocie sobie korzystania przez oskarżonego z prawa do obrony. Prezes
nieuwzględnienia wniosku o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu sądu właściwego do rozpatrzenia sprawy, działając na podstawie
było niezaskarżalne, gdyż żaden przepis prawa nie przewidywał art. 81 § l KPK, decyduje zatem o realizacji jednego z praw podmio
możliwości jego zaskarżenia , a w literaturze oraz orzecznictwie towych oskarżonego. W ocenie TK rozstrzygnięcie o przyznaniu
4
3
powszechnie uznawane było, że zarządzenie o odmowie wyzna bądź odmowie przyznania obrońcy z urzędu oskarżonemu wystę
czenia obrońcy z urzędu należy do tej grupy zarządzeń, na któ pującemu z wnioskiem w trybie art. 78 § l KPK jest „sprawą” w ro
5
re nie przysługuje zażalenie . Postanowienie w przedmiocie wy zumieniu art. 45 ust. l Konstytucji RP. Decyduje bowiem o pra
znaczenia obrońcy z urzędu wydawane w trybie art. 78 § 1 KPK wach lub obowiązkach konkretnego podmiotu na podstawie norm
było niezaskarżalne, choć nie oznaczało to, że kwestia ustanowie prawnych wynikających z przepisów prawnych. Dokonując oceny
nia obrońcy z urzędu pozostawała poza jakąkolwiek kontrolą in wniosku oskarżonego ubiegającego się o przyznanie mu obrońcy
stancyjną. W myśl bowiem dyspozycji art. 447 § 3 KPK zarzuty, z urzędu z uwagi na brak możliwości poniesienia kosztów obrony
które nie mogą stanowić zażalenia, zawsze mogą być podnoszo z wyboru, prezes właściwego sądu rozstrzyga o formie korzystania
6
ne w apelacji, o ile strona zdecyduje się na jej wywiedzenie . Po z prawa do obrony, a przede wszystkim o tym, jak to prawo będzie
nadto również podczas rozpoznawania zażalenia na zarządzenie realizowane.
o odmowie przyjęcia środka zaskarżenia z uwagi na niedopełnie Z powyższych względów rozstrzygnięcie w sprawie wyznaczenia
nie wymogu tzw. przymusu adwokacko-radcowskiego skarżący obrońcy z urzędu powinno, co do zasady, podlegać instancyjnej we
miał prawo powołać się na bezzasadną odmowę wyznaczenia mu ryfkacji sądowej – zaskarżalności – zgodnie z wymogami art. 45
obrońcy z urzędu, która spowodowała, że nie mógł dopełnić tego ust. l oraz art. 78 Konstytucji RP, a ewentualne odstępstwo od tej
wymogu pisma procesowego, czego konsekwencją było nieprzy zasady byłoby możliwe jedynie przy założeniu, że da się je uzasad
jęcie samego środka, ale wtedy tylko, gdy odmowa nastąpiła po nić szczególnymi okolicznościami legitymowanymi konstytucyjnie.
mimo wykazania istnienia warunków do wyznaczenia mu takiego Analizując obowiązujące regulacje, TK nie znalazł jednak okolicz
obrońcy, wskazanych w art. 78 § 1 KPK, czyli gdy była efektem wa ności, które uzasadniałyby odstąpienie od zaskarżalności rozstrzy
dliwego działania organu procesowego decydującego o wyznacze gnięcia o odmowie wyznaczenia obrońcy z urzędu niezamożnemu
niu obrońcy . Brak udziału ustanowionego z urzędu obrońcy oskarżonemu. W ocenie TK nie przemawia za tym ani przesłan
7
może stanowić również zarzut kasacyjny. W orzecznictwie SN ka ważnego interesu postępowania, ani postulat jego sprawnego
wskazuje się bowiem, że oczywiste jest, iż z punktu widzenia in i szybkiego przeprowadzenia. Określenie sposobu, w jaki oskarżo
teresów oskarżonego i sprawności postępowania obecność obroń ny będzie realizował przysługujące mu prawo podmiotowe do obro
cy będącego adwokatem zawsze jest dla niego korzystna. Jednak, ny, dotyczy bowiem jednej z podstawowych gwarancji wyznaczają
aby móc konstruować skuteczny zarzut kasacyjny, należy wykazać, cych jego status w ramach postępowania karnego.
że in concreto brak obrońcy w sposób niedający się zaakceptować W konsekwencji TK uznał, że rozstrzygnięcie podejmowane na
w demokratycznym państwie prawa uszczuplił realne możliwości podstawie art. 81 § l w związku z art. 78 § l KPK pozostaje poza
zarówno kwestionowania sprawstwa, jak i wymiaru kary przez zakresem kompetencji sądu w rozumieniu konstytucyjnym. Wy
oskarżonego. Tenże brak musi być skutkiem rażących uchybień znaczenie obrońcy z urzędu niezamożnemu oskarżonemu leży
sądu oraz mieć istotny (a nie jakikolwiek, abstrakcyjny) wpływ na bowiem w kompetencji prezesa sądu właściwego do rozpoznania
treść wyroku . sprawy, a wydane przez niego rozstrzygnięcie – wskutek braku
8
Trybunał uznał jednak te wypracowane przez judykaturę zasady możliwości jego zaskarżenia – nie podlega kontroli sądu. Analo
sądowej kontroli decyzji w sprawie odmowy oraz cofnięcia wy gicznie sytuacja kształtuje się w nieco odmiennej sytuacji proce
znaczenia obrońcy z urzędu, które w pewnym zakresie wypełniały sowej, a mianowicie cofnięcia przez sąd wyznaczenia obrońcy
brak wyraźnej regulacji umożliwiającej zaskarżenie niekorzystnego z urzędu, jeśli okaże się, że nie istnieją okoliczności, na podstawie
dla wnioskodawcy rozstrzygnięcia, za niewystarczające i stanął na których go wyznaczono. Ustawodawca również nie przewidział
stanowisku, że istniejącego pominięcia ustawodawczego w tej ma weryfkacji tej decyzji procesowej. Zdaniem TK rozstrzygnięcie
terii nie sposób uznać za zgodnego z ustawą zasadniczą. Punktem sądu na podstawie art. 78 § 2 KPK oddziałuje bezpośrednio na tę
wyjścia do oceny konstytucyjności zakwestionowanych przepisów sferę uprawnień oskarżonego, które wynikają z gwarancji ➜
stało się bowiem znaczenie prawa do obrony w procesie karnym,
wynikającego z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP. W ocenie TK sta
3 Zob.: post. SA w Krakowie z 9.12.2010 r., II AKz 474/10, KZS 2011, z. 2, poz. 49.
nowi ono jedno z podstawowych zasad procesu karnego, a także 4 Zob. J. Grajewski (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa
elementarny standard demokratycznego państwa prawnego, a za 2010, s. 302; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego.
Tom l. Komentarz do art. 1–296, Warszawa 2007, s. 434–435.
tem powinno być realne i efektywne, a nie iluzoryczne. W konse 5 Zob.: post. SA w Katowicach z 27.1.2010 r., II AKz 29/10, OSA/Kat. 2010, Nr 1,
kwencji wymaga to stworzenia jednostkom warunków, w których poz. 22.
będą mogły z tego prawa skutecznie korzystać dla obrony swoich 6 Zob.: post. SA w Katowicach z 31.3.2010 r., II AKz 185/10, OSA/Kat. 2010, Nr 2,
poz. 16.
interesów. Ponadto wyznaczenie obrońcy z urzędu – niezależnie 7 Zob.: post. SN z 20.3.2013 r., III KZ 13/13, Legalis.
od tego, czy dokonywane jest w ramach obrony obligatoryjnej na 8 Zob.: post. SN z 28.2.2013 r., V KK 336/12, Legalis.
Projekt „Opracowanie kompleksowych i trwałych mechanizmów wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce”
współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego