Page 24 - Klinika nr 15 (19)/2013

DEBATA ŚRODOWISKOWA

w zakresie ustanawiania obrońców z urzędu, którymi do końca podstawie art. 79 § l i 2 oraz art. 80 KPK, czy też na podstawie
2014 r. pozostają wyłącznie adwokaci. art. 78 § l KPK – jest przede wszystkim rozstrzygnięciem o spo­
Dotychczas wydawane przez sąd postanowienie w przedmiocie sobie korzystania przez oskarżonego z prawa do obrony. Prezes
nieuwzględnienia wniosku o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu sądu właściwego do rozpatrzenia sprawy, działając na podstawie
było niezaskarżalne, gdyż żaden przepis prawa nie przewidywał art. 81 § l KPK, decyduje zatem o realizacji jednego z praw podmio­
możliwości jego zaskarżenia , a w literaturze oraz orzecznictwie towych oskarżonego. W ocenie TK rozstrzygnięcie o przyznaniu
4
3
powszechnie uznawane było, że zarządzenie o odmowie wyzna­ bądź odmowie przyznania obrońcy z urzędu oskarżonemu wystę­
czenia obrońcy z urzędu należy do tej grupy zarządzeń, na któ­ pującemu z wnioskiem w trybie art. 78 § l KPK jest „sprawą” w ro­
5
re nie przysługuje zażalenie . Postanowienie w przedmiocie wy­ zumieniu art. 45 ust. l Konstytucji RP. Decyduje bowiem o pra­
znaczenia obrońcy z urzędu wydawane w trybie art. 78 § 1 KPK wach lub obowiązkach konkretnego podmiotu na podstawie norm
było niezaskarżalne, choć nie oznaczało to, że kwestia ustanowie­ prawnych wynikających z przepisów prawnych. Dokonując oceny
nia obrońcy z urzędu pozostawała poza jakąkolwiek kontrolą in­ wniosku oskarżonego ubiegającego się o przyznanie mu obrońcy
stancyjną. W myśl bowiem dyspozycji art. 447 § 3 KPK zarzuty, z urzędu z uwagi na brak możliwości poniesienia kosztów obrony
które nie mogą stanowić zażalenia, zawsze mogą być podnoszo­ z wyboru, prezes właściwego sądu rozstrzyga o formie korzystania
6
ne w apelacji, o ile strona zdecyduje się na jej wywiedzenie . Po­ z prawa do obrony, a przede wszystkim o tym, jak to prawo będzie
nadto również podczas rozpoznawania zażalenia na zarządzenie realizowane.
o odmowie przyjęcia środka zaskarżenia z uwagi na niedopełnie­ Z powyższych względów rozstrzygnięcie w sprawie wyznaczenia
nie wymogu tzw. przymusu adwokacko-radcowskiego skarżący obrońcy z urzędu powinno, co do zasady, podlegać instancyjnej we­
miał prawo powołać się na bezzasadną odmowę wyznaczenia mu ryfkacji sądowej – zaskarżalności – zgodnie z wymogami art. 45
obrońcy z urzędu, która spowodowała, że nie mógł dopełnić tego ust. l oraz art. 78 Konstytucji RP, a ewentualne odstępstwo od tej
wymogu pisma procesowego, czego konsekwencją było nieprzy­ zasady byłoby możliwe jedynie przy założeniu, że da się je uzasad­
jęcie samego środka, ale wtedy tylko, gdy odmowa nastąpiła po­ nić szczególnymi okolicznościami legitymowanymi konstytucyjnie.
mimo wykazania istnienia warunków do wyznaczenia mu takiego Analizując obowiązujące regulacje, TK nie znalazł jednak okolicz­
obrońcy, wskazanych w art. 78 § 1 KPK, czyli gdy była efektem wa­ ności, które uzasadniałyby odstąpienie od zaskarżalności rozstrzy­
dliwego działania organu procesowego decydującego o wyznacze­ gnięcia o odmowie wyznaczenia obrońcy z urzędu niezamożnemu
niu obrońcy . Brak udziału ustanowionego z urzędu obrońcy oskarżonemu. W ocenie TK nie przemawia za tym ani przesłan­
7
może stanowić również zarzut kasacyjny. W orzecznictwie SN ka ważnego interesu postępowania, ani postulat jego sprawnego
wskazuje się bowiem, że oczywiste jest, iż z punktu widzenia in­ i szybkiego przeprowadzenia. Określenie sposobu, w jaki oskarżo­
teresów oskarżonego i sprawności postępowania obecność obroń­ ny będzie realizował przysługujące mu prawo podmiotowe do obro­
cy będącego adwokatem zawsze jest dla niego korzystna. Jednak, ny, dotyczy bowiem jednej z podstawowych gwarancji wyznaczają­
aby móc konstruować skuteczny zarzut kasacyjny, należy wykazać, cych jego status w ramach postępowania karnego.
że in concreto brak obrońcy w sposób niedający się zaakceptować W konsekwencji TK uznał, że rozstrzygnięcie podejmowane na
w demokratycznym państwie prawa uszczuplił realne możliwości podstawie art. 81 § l w związku z art. 78 § l KPK pozostaje poza
zarówno kwestionowania sprawstwa, jak i wymiaru kary przez zakresem kompetencji sądu w rozumieniu konstytucyjnym. Wy­
oskarżonego. Tenże brak musi być skutkiem rażących uchybień znaczenie obrońcy z urzędu niezamożnemu oskarżonemu leży
sądu oraz mieć istotny (a nie jakikolwiek, abstrakcyjny) wpływ na bowiem w kompetencji prezesa sądu właściwego do rozpoznania
treść wyroku . sprawy, a wydane przez niego rozstrzygnięcie – wskutek braku
8
Trybunał uznał jednak te wypracowane przez judykaturę zasady możliwości jego zaskarżenia – nie podlega kontroli sądu. Analo­
sądowej kontroli decyzji w sprawie odmowy oraz cofnięcia wy­ gicznie sytuacja kształtuje się w nieco odmiennej sytuacji proce­
znaczenia obrońcy z urzędu, które w pewnym zakresie wypełniały sowej, a mianowicie cofnięcia przez sąd wyznaczenia obrońcy
brak wyraźnej regulacji umożliwiającej zaskarżenie niekorzystnego z urzędu, jeśli okaże się, że nie istnieją okoliczności, na podstawie
dla wnioskodawcy rozstrzygnięcia, za niewystarczające i stanął na których go wyznaczono. Ustawodawca również nie przewidział
stanowisku, że istniejącego pominięcia ustawodawczego w tej ma­ weryfkacji tej decyzji procesowej. Zdaniem TK rozstrzygnięcie
terii nie sposób uznać za zgodnego z ustawą zasadniczą. Punktem sądu na podstawie art. 78 § 2 KPK oddziałuje bezpośrednio na tę
wyjścia do oceny konstytucyjności zakwestionowanych przepisów sferę uprawnień oskarżonego, które wynikają z gwarancji ➜
stało się bowiem znaczenie prawa do obrony w procesie karnym,
wynikającego z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP. W ocenie TK sta­
3 Zob.: post. SA w Krakowie z 9.12.2010 r., II AKz 474/10, KZS 2011, z. 2, poz. 49.
nowi ono jedno z podstawowych zasad procesu karnego, a także 4 Zob. J. Grajewski (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa
elementarny standard demokratycznego państwa prawnego, a za­ 2010, s. 302; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego.
Tom l. Komentarz do art. 1–296, Warszawa 2007, s. 434–435.
tem powinno być realne i efektywne, a nie iluzoryczne. W konse­ 5 Zob.: post. SA w Katowicach z 27.1.2010 r., II AKz 29/10, OSA/Kat. 2010, Nr 1,
kwencji wymaga to stworzenia jednostkom warunków, w których poz. 22.
będą mogły z tego prawa skutecznie korzystać dla obrony swoich 6 Zob.: post. SA w Katowicach z 31.3.2010 r., II AKz 185/10, OSA/Kat. 2010, Nr 2,
poz. 16.
interesów. Ponadto wyznaczenie obrońcy z urzędu – niezależnie 7 Zob.: post. SN z 20.3.2013 r., III KZ 13/13, Legalis.
od tego, czy dokonywane jest w ramach obrony obligatoryjnej na 8 Zob.: post. SN z 28.2.2013 r., V KK 336/12, Legalis.

Projekt „Opracowanie kompleksowych i trwałych mechanizmów wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce”
współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego