Page 20 - Klinika nr 15 (19)/2013
P. 20
DEBATA ŚRODOWISKOWA
W wyniku wprowadzonych zmian legislacyjnych, stanowiących ust. 2 Konstytucji RP stanowią dla ustawodawcy nakaz należytego
konsekwencję orzeczenia TK, w aktualnie obowiązującym stanie ukształtowania sytemu wymiaru sprawiedliwości w wymiarze in
prawnym ubieganie się o ustanowienie radcy prawnego lub stytucjonalnym i proceduralnym oraz zapewnienia jego efektyw
adwokata jest możliwe zarówno w przypadku osób fzycz- nego funkcjonowania, a także zakazują zamykania lub nadmierne
nych, jak i osób prawnych lub innych jednostek organizacyj- go ograniczania dostępu do wymiaru sprawiedliwości. TK zwrócił
nych, którym ustawa przyznaje zdolność sądową. Podmioty również uwagę, że wejście Polski do systemu Europejskiej Kon
te mogą się domagać ustanowienia dla nich profesjonalnego peł wencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności ,
10
nomocnika, jeżeli złożą oświadczenie, z którego wynika, że nie gdzie na tle art. 6 (prawo do sądu) ukształtowało się orzecznictwo
są w stanie ponieść kosztów jego wynagrodzenia bez uszczerbku wyraźnie wiążące naruszenie prawa do sądu z nadmiernym ogra
utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny – w przypadku osób niczeniem prawa do pomocy prawnej i kwestią zakresu zwolnienia
fzycznych (art. 117 § 2 KPC) – bądź jeśli wykażą, że nie mają do od kosztów oraz możliwości przyznania pomocy prawnej z urzę
statecznych środków na poniesienie tych kosztów – w odniesieniu du , wymaga jednak oceny zarówno przesłanek formułowanych
11
do osób prawnych lub innych jednostek organizacyjnych, którym w tej kwestii w ustawodawstwie zwykłym, jak i poglądów wyrażo
ustawa przyznaje zdolność sądową (art. 117 § 3 KPC). nych w dawniejszym orzecznictwie sądowym, z wykorzystaniem
Na uwagę zasługuje wprowadzone przez ustawodawcę rozróżnie acquis ukształtowanego na tle tej Konwencji .
12
nie sprowadzające się do obowiązku osób fzycznych jedynie zło
żenia oświadczenia obejmującego szczegółowe dane o stanie ro Zdaniem TK owe dwa czynniki: zwolnienie od kosztów są
dzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, natomiast dowych i związana z nim możliwość ustanowienia facho
w sytuacji osób prawnych już wykazywania określonych okolicz wego pełnomocnika z urzędu, są newralgicznymi polami
ności. Wprowadzenie wobec osób prawnych wymogu dowodzenia realizacji prawa do sądu, aczkolwiek mogą funkcjonować
okoliczności uzasadniających wniosek o ustanowienie pełnomoc niezależnie od siebie. Dodatkowo w ocenie TK wątpliwe
nika z urzędu powoduje zaostrzenie kryteriów oceny, co nie znaj jest traktowanie możliwości uzyskania pomocy prawnej
duje racjonalnego uzasadnienia. Osoba prawna (jednostka orga z urzędu w kategoriach przywileju (co występuje czasem
nizacyjna) może wykazywać swą sytuację majątkową (fnansową, w werbalizacji problemu w polskim orzecznictwie sądo
ekonomiczną) za pomocą wszelkich środków dowodowych, choć wym), a nie jako prawa podmiotowego. Stąd też posta
podstawowe znaczenie mają dokumenty, np. wyciągi z ksiąg, bi nowienie o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych
lansów, sprawozdań rachunkowych, kont bankowych itp. 9 powinno być wydawane po wyjaśnieniu wszystkich oko
Istniejące zróżnicowanie zdaje się być całkowicie nieuzasadnione liczności dotyczących sytuacji fnansowej wnioskodawcy,
oraz pozbawione merytorycznego uzasadnienia. Wystarczające ponieważ rzutuje ono na możliwość uzyskania – w dalszej
byłoby bowiem składanie analogicznych oświadczeń przez osoby kolejności – pomocy prawnej z urzędu.
prawne, bez potrzeby załączania – jak to ma miejsce obecnie – ich
pełnej dokumentacji bilansoworachunkowej (księgi rachunkowe, Konstytucyjna zasada prawa do sądu powinna skutkować taką wy
sprawozdania fnansowe, deklaracje i zeznania podatkowe, wycią kładnią przepisów postępowania cywilnego, aby w razie wątpliwo
gi z rachunków bankowych), zwłaszcza gdyby tak jak w sytuacji ści sąd orzekał na korzyść podmiotu zwracającego się o zwolnienie
osób fzycznych sporządzony został wzór takiego oświadczenia od kosztów i ustanowienie pełnomocnika. Jak wskazała przy wy
uwzględniającego specyfkę prowadzenia księgowości. Znajdująca kładni art. 6 EKPCz, przepis ten może nałożyć na państwo obo
podstawę w art. 120 § 4 w zw. z art. 163 § 1 KPC sankcja, przewi wiązek zapewnienia pomocy adwokackiej, jeżeli jest niezbędna dla
dziana za podanie świadomie nieprawdziwych okoliczności w celu realizacji skutecznego dostępu do sądu, tak aby prawa gwaranto
uzyskania ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika, w posta wane przez Konwencję nie były tylko teoretyczne i iluzoryczne. Po
ci grzywny w wysokości do 5000 zł, która musiałaby obejmować, przez ustanowienie fachowego pełnomocnika realizuje prawo do
oprócz strony, również osobę podpisującą oświadczenie w imie wysłuchania – rzeczowego przedstawienia swoich racji .
13
niu osoby prawnej, z pewnością stanowiłaby wystarczające zabez Wyznaczone przez TK w przedstawionym orzeczeniu standardy
pieczenie przed próbami nadużyć w tym zakresie. Jednocześnie przyznawania pomocy prawnej z urzędu, które znajdują również
z pewnością wpłynęłoby to na uproszenie, a w konsekwencji skró swoje źródło w systemie konwencyjnym, zdają się być nie do ➜
cenie czasu analizy przez sąd dokumentacji bilansoworachunko
wej przedkładanej przez osoby prawne, które w ten sposób dążą do 9 Zob.: post. SN z 8.11.1976 r., I CZ 96/76, OSPiKA 1977, Nr 10, poz. 165.
wykazania okoliczności, że nie mają dostatecznych środków na po 10 Dz.U. z 1930 r. Nr 61, poz. 284, ze zm., dalej EKPCz lub Konwencja.
11 Zob. wyr. ETPCz z 9.10.1979 r. w sprawie Airey przeciwko Irlandii, skarga
niesienie kosztów wynagrodzenia radcy prawnego lub adwokata. nr 6289/73, Zbiór Orzeczeń ETPCz Seria A, Nr 32, s. 11 i n. oraz Baza Orzecznic
Nie sposób jednak dokonywać dalszego omówienia istniejącego twa ETPCz: hudoc.echr.coe.int .
modelu przyznawania pomocy prawnej z urzędu bez chociażby po 12 Por. wyr. ETPCz z: 15.2.2005 r. Steel i Morris przeciw Zjednoczonemu Królestwu,
skarga nr 68416/01; 19.9.2000 r. w sprawie Glaser przeciwko Zjednoczonemu
bieżnego przytoczenia uzasadnienia przywołanego wyżej orzecze Królestwu, skarga nr 32346/96; 7.5.2002 r. w sprawie Mc Vicar przeciwko Zjed
nia TK. Jego analiza, w aspekcie badanych w kontekście zarzutu noczonemu Królestwu, skarga nr 46311/99, Baza Orzecznictwa ETPCz: hudoc.
echr.coe.int.
niezgodności z ustawą zasadniczą wzorców kontroli konstytucyj 13 P. Pogonowski, Realizacja prawa do sądu w postępowaniu cywilnym, Warszawa
ności, prowadzi do wniosku, że przepisy art. 45 ust. 1 oraz art. 77 2005, s. 92.
Projekt „Opracowanie kompleksowych i trwałych mechanizmów wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce”
współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
