Page 16 - KLINIKA-16-20-2014
P. 16
DEBATA ŚRODOWISKOWA
oznacza to, że na rodzicach, nawet w przypadku pozbawienia, z nimi – na dezaprobatę. Jednym z najczęstszych przy kła dów podej-
ograniczenia czy zawieszenia ich władzy rodzicielskiej względem mowanych w doktrynie odnośnie do naruszenia zasad współżycia
dziecka, ciąży obowiązek alimentacyjny. Analogiczna sytuacja ma społecznego jest roszczenie alimentacyjne pełnolet nich dzieci, które
miejsce w przypadku dorosłych dzieci, wobec których władza ro- mimo możliwości podjęcia zatrudnienia i usamodzielnienia się nie
49
dzicielska wygasa z chwilą osiągnięcia pełnoletniości, a obowiązek korzystają z tej szansy . Nadto na zasady współżycia społeczne-
alimentacyjny – w zależności od stanu faktycznego – może istnieć. go mogą się powołać rodzice dorosłych dzieci, które studiują, lecz
Wydaje się jednak, że rodzice, którzy nie posiadają już władzy ro- nie dokonują postępów w nauce ani nie czynią starań o właściwe
dzicielskiej względem dorosłego dziecka, powinni mieć prawo do ukończenie studiów w terminie. Wydaje się zatem, że alimentacja
uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego w razie, gdy nie mają w takich przypadkach kłóciłaby się ze społecznym poczuciem spra-
41
wpływu na postępowanie dziecka. Oczywiście należy mieć na wiedliwości i ratio legis przepisów dotyczących obowiązku alimen-
uwadze wyłącznie naganne zachowanie charakteryzujące się nie- tacyjnego. Słuszne więc jest stanowisko E. Budnej, która podnosi, że
rozsądnymi decyzjami życiowymi, wbrew poglądom rodziców, do- przy ocenie wymienionych sytuacji celowe jest odwołanie do zasad
tyczącymi dalszego kształcenia, wykonywania pracy i sposobu pro- współżycia społecznego, zaś ocena zachowań osób uprawnionych
wadzenia się. Co więcej, dodany przepis wzmocnił sytuację prawną powinna nastąpić w kontekście nadużycia przysługującego im pra-
rodzica nie tylko pod względem materialnym, ale także w aspekcie wa podmiotowego .
50
wychowawczym. Otóż w dobie konsumpcjonizmu i materializmu Na marginesie warto zauważyć, że w odwrotnej sytuacji, czyli
oddziaływanie wychowawcze poprzez argumentację ekonomiczną w przy padku ubiegania się o alimenty, roszczenie uprawnionego
bywa niekiedy jedynym skutecznym środkiem . nie może opierać się wyłącznie na zasadach współżycia społeczne-
42
1
go, gdyż zarówno przepis art. 5 KC, jak i art. 144 KRO nie mogą
Niemniej jednak należy zaznaczyć, że w dotychczasowym stanowić podstawy roszczeń i samodzielnej podstawy powództwa.
porządku prawnym rodzice mogli żądać ograniczenia lub Nawet ewentualne postępowanie pozwanych sprzeczne z zasa-
zniesienia obowiązku alimentacyjnego, powołując się na dami współżycia społecznego nie może dawać powodowi upraw-
51
przepis art. 138 KRO. Odpowiednia argumentacja, w któ- nień o charakterze trwałym . Odbiegając od głównego tematu,
rej rodzic powoływał się na asertywnąpostawę dziecka warto podkreślić, że w stosunku do małoletniego dziecka rodzice
i tym samym brak wpływu na dalsze jego postępowanie, nie mogą uchylić się od obowiązku łożenia na jego utrzymanie na
dawała możliwość uchylenia się od obowiązku alimentacyj- podstawie sprzeczności roszczenia z zasadami współżycia społecz-
nego względem dzieci, na których nieodpowiednie zacho- nego. Nawet w sytuacji, gdy postępowanie dziecka jest moralnie
43
wanie nie mógł już skutecznie zareagować . naganne czy też zawiera w sobie sygnały znacznej demoralizacji,
rodzice zobowiązani są utrzymywać małoletnie dziecko. Źródłem
W toku analizy okoliczności umożliwiających uchylenie się od tego jest szczególny wyraz troski ustawodawcy o zapewnienie ma-
obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletnich dzieci należy łoletniemu środków utrzymania i wychowania .
52
zwrócić uwagę na literalne brzmienie przepisu art. 133 § 3 KRO. Zagadnienie majątku dziecka nie jest kwestią stricte związaną
Zgodnie z jego treścią: „rodzice mogą uchylić się od świadczeń ali- z możliwością uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego, ale po-
mentacyjnych, (…) jeśli są one połączone z nadmiernym dla nich niekąd łączy się z tym tematem poprzez problem skutku niełożenia
uszczerbkiem”. Na kanwie niniejszego przepisu można wysnuć na dziecko. Otóż zgodnie z treścią art. 133 § 1 KRO rodzice nie są
wniosek, że rodzice mający niskie dochody, zabezpieczający wła- zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych, jeśli „dochody z mająt-
sne potrzeby w skromnym zakresie nie mają obowiązku alimen- ku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wy-
44
53
tacji dorosłego dziecka . Warto w ramach dygresji podkreślić, że chowania” . Należy podnieść, że przy interpretacji powyższego
trudna sytuacja materialna rodziców musi być wiarygodna i przez fragmentu przepisu art. 133 § 1 KRO w piśmiennictwie stosuje się
nich niezawiniona, gdyż zakres świadczeń jest zależny od zarob- wykładnię rozszerzającą. Wskazuje się nie tylko na dochody z ma-
kowych i majątkowych możliwości zobowiązanego . Wprowadzo- jątku, jak wynika expressis verbis z przepisu, ale i uwzględnia docho-
45
ny do kodeksu przepis umożliwiający uchylenie się od alimentów dy z innych źródeł, w szczególności wynagrodzenie za pracę, ➜
w razie ograniczonych możliwości zarobkowych rodziców zdez- 41
aktualizował obszerne orzecznictwo w tej kwestii, zgodnie z któ- 42 J. Ignaczewski, op. cit., s. 763.
M. Andrzejewski, op. cit., s. 755.
rym rodzice byli zmuszeni do dzielenia się z dziećmi nawet bardzo 43 44 Ibidem.
46
szczupłymi dochodami . 45 J. Ignaczewski, op. cit., s. 763.
Zgodnie ze stanowiskiem doktryny możliwości zarobkowe i majątkowe to nie
Podejmując próbę uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego ro- tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane, lecz i te, które osoba zobowiąza-
dzice pełnoletnich dzieci mogą skorzystać z jednej z generalnych na może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności stosownie do
swoich sił. J. Ignaczewski, op. cit., s. 773.
klauzul cywilistycznych, tj. zasad współżycia społecznego uregulo- 46 K. Gromek , op. cit., s. 1701.
47
wanych w art. 5 KC . Również Kodeks rodzinny i opiekuńczy prze- 47 Art. 5 KC stanowi, że: „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był
1
widuje w art. 144 możliwość uchylenia się od obowiązku alimen- sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasada-
mi współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest
tacyjnego, na podstawie zasad współżycia społecznego. W oparciu 48 uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”.
o wskazany przepis zobowiązany może uchylić się od wykonania Art. 1441 KRO stanowi, że: „Zobowiązany może uchylić się od wykonania obo-
wiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest
obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeśli żąda- sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodzi-
ców względem ich małoletniego dziecka”.
nie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społeczne- 49 K. Gromek , op. cit., s. 1701.
go . Przepis ten stanowi lex specialis wobec art. 5 KC i został wpro- 50 E. Budna, op. cit., s. 73, 76–77.
48
wadzony do KRO wspomnianą już nowelizacją z 2009 r. 51 K. Piasecki, Kodeks cywilny. Komentarz. Księga pierwsza. Część ogólna, Kraków
2003, t. 23 do art. 5 KC.
Samo określenie „ zasady współżycia społecznego ” jest pojęciem 52 J. Ignaczewski, op. cit., s. 762.
niedookreślonym, przez które należy rozumieć reguły słuszności, Art. 133 § 1 KRO stanowi, że: „Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyj-
53
moralności czy obyczajności. Zatem zachowanie zgodne z tymi zasa- nych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie,
chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzy-
dami zasługuje na powszechną aprobatę społeczeństwa, a sprzeczne mania i wychowania”.
www.edukacjaprawnicza.pl VI–IX (153) czerwiec 2014 15
oznacza to, że na rodzicach, nawet w przypadku pozbawienia, z nimi – na dezaprobatę. Jednym z najczęstszych przy kła dów podej-
ograniczenia czy zawieszenia ich władzy rodzicielskiej względem mowanych w doktrynie odnośnie do naruszenia zasad współżycia
dziecka, ciąży obowiązek alimentacyjny. Analogiczna sytuacja ma społecznego jest roszczenie alimentacyjne pełnolet nich dzieci, które
miejsce w przypadku dorosłych dzieci, wobec których władza ro- mimo możliwości podjęcia zatrudnienia i usamodzielnienia się nie
49
dzicielska wygasa z chwilą osiągnięcia pełnoletniości, a obowiązek korzystają z tej szansy . Nadto na zasady współżycia społeczne-
alimentacyjny – w zależności od stanu faktycznego – może istnieć. go mogą się powołać rodzice dorosłych dzieci, które studiują, lecz
Wydaje się jednak, że rodzice, którzy nie posiadają już władzy ro- nie dokonują postępów w nauce ani nie czynią starań o właściwe
dzicielskiej względem dorosłego dziecka, powinni mieć prawo do ukończenie studiów w terminie. Wydaje się zatem, że alimentacja
uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego w razie, gdy nie mają w takich przypadkach kłóciłaby się ze społecznym poczuciem spra-
41
wpływu na postępowanie dziecka. Oczywiście należy mieć na wiedliwości i ratio legis przepisów dotyczących obowiązku alimen-
uwadze wyłącznie naganne zachowanie charakteryzujące się nie- tacyjnego. Słuszne więc jest stanowisko E. Budnej, która podnosi, że
rozsądnymi decyzjami życiowymi, wbrew poglądom rodziców, do- przy ocenie wymienionych sytuacji celowe jest odwołanie do zasad
tyczącymi dalszego kształcenia, wykonywania pracy i sposobu pro- współżycia społecznego, zaś ocena zachowań osób uprawnionych
wadzenia się. Co więcej, dodany przepis wzmocnił sytuację prawną powinna nastąpić w kontekście nadużycia przysługującego im pra-
rodzica nie tylko pod względem materialnym, ale także w aspekcie wa podmiotowego .
50
wychowawczym. Otóż w dobie konsumpcjonizmu i materializmu Na marginesie warto zauważyć, że w odwrotnej sytuacji, czyli
oddziaływanie wychowawcze poprzez argumentację ekonomiczną w przy padku ubiegania się o alimenty, roszczenie uprawnionego
bywa niekiedy jedynym skutecznym środkiem . nie może opierać się wyłącznie na zasadach współżycia społeczne-
42
1
go, gdyż zarówno przepis art. 5 KC, jak i art. 144 KRO nie mogą
Niemniej jednak należy zaznaczyć, że w dotychczasowym stanowić podstawy roszczeń i samodzielnej podstawy powództwa.
porządku prawnym rodzice mogli żądać ograniczenia lub Nawet ewentualne postępowanie pozwanych sprzeczne z zasa-
zniesienia obowiązku alimentacyjnego, powołując się na dami współżycia społecznego nie może dawać powodowi upraw-
51
przepis art. 138 KRO. Odpowiednia argumentacja, w któ- nień o charakterze trwałym . Odbiegając od głównego tematu,
rej rodzic powoływał się na asertywnąpostawę dziecka warto podkreślić, że w stosunku do małoletniego dziecka rodzice
i tym samym brak wpływu na dalsze jego postępowanie, nie mogą uchylić się od obowiązku łożenia na jego utrzymanie na
dawała możliwość uchylenia się od obowiązku alimentacyj- podstawie sprzeczności roszczenia z zasadami współżycia społecz-
nego względem dzieci, na których nieodpowiednie zacho- nego. Nawet w sytuacji, gdy postępowanie dziecka jest moralnie
43
wanie nie mógł już skutecznie zareagować . naganne czy też zawiera w sobie sygnały znacznej demoralizacji,
rodzice zobowiązani są utrzymywać małoletnie dziecko. Źródłem
W toku analizy okoliczności umożliwiających uchylenie się od tego jest szczególny wyraz troski ustawodawcy o zapewnienie ma-
obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletnich dzieci należy łoletniemu środków utrzymania i wychowania .
52
zwrócić uwagę na literalne brzmienie przepisu art. 133 § 3 KRO. Zagadnienie majątku dziecka nie jest kwestią stricte związaną
Zgodnie z jego treścią: „rodzice mogą uchylić się od świadczeń ali- z możliwością uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego, ale po-
mentacyjnych, (…) jeśli są one połączone z nadmiernym dla nich niekąd łączy się z tym tematem poprzez problem skutku niełożenia
uszczerbkiem”. Na kanwie niniejszego przepisu można wysnuć na dziecko. Otóż zgodnie z treścią art. 133 § 1 KRO rodzice nie są
wniosek, że rodzice mający niskie dochody, zabezpieczający wła- zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych, jeśli „dochody z mająt-
sne potrzeby w skromnym zakresie nie mają obowiązku alimen- ku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wy-
44
53
tacji dorosłego dziecka . Warto w ramach dygresji podkreślić, że chowania” . Należy podnieść, że przy interpretacji powyższego
trudna sytuacja materialna rodziców musi być wiarygodna i przez fragmentu przepisu art. 133 § 1 KRO w piśmiennictwie stosuje się
nich niezawiniona, gdyż zakres świadczeń jest zależny od zarob- wykładnię rozszerzającą. Wskazuje się nie tylko na dochody z ma-
kowych i majątkowych możliwości zobowiązanego . Wprowadzo- jątku, jak wynika expressis verbis z przepisu, ale i uwzględnia docho-
45
ny do kodeksu przepis umożliwiający uchylenie się od alimentów dy z innych źródeł, w szczególności wynagrodzenie za pracę, ➜
w razie ograniczonych możliwości zarobkowych rodziców zdez- 41
aktualizował obszerne orzecznictwo w tej kwestii, zgodnie z któ- 42 J. Ignaczewski, op. cit., s. 763.
M. Andrzejewski, op. cit., s. 755.
rym rodzice byli zmuszeni do dzielenia się z dziećmi nawet bardzo 43 44 Ibidem.
46
szczupłymi dochodami . 45 J. Ignaczewski, op. cit., s. 763.
Zgodnie ze stanowiskiem doktryny możliwości zarobkowe i majątkowe to nie
Podejmując próbę uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego ro- tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane, lecz i te, które osoba zobowiąza-
dzice pełnoletnich dzieci mogą skorzystać z jednej z generalnych na może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności stosownie do
swoich sił. J. Ignaczewski, op. cit., s. 773.
klauzul cywilistycznych, tj. zasad współżycia społecznego uregulo- 46 K. Gromek , op. cit., s. 1701.
47
wanych w art. 5 KC . Również Kodeks rodzinny i opiekuńczy prze- 47 Art. 5 KC stanowi, że: „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był
1
widuje w art. 144 możliwość uchylenia się od obowiązku alimen- sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasada-
mi współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest
tacyjnego, na podstawie zasad współżycia społecznego. W oparciu 48 uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”.
o wskazany przepis zobowiązany może uchylić się od wykonania Art. 1441 KRO stanowi, że: „Zobowiązany może uchylić się od wykonania obo-
wiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest
obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeśli żąda- sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodzi-
ców względem ich małoletniego dziecka”.
nie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społeczne- 49 K. Gromek , op. cit., s. 1701.
go . Przepis ten stanowi lex specialis wobec art. 5 KC i został wpro- 50 E. Budna, op. cit., s. 73, 76–77.
48
wadzony do KRO wspomnianą już nowelizacją z 2009 r. 51 K. Piasecki, Kodeks cywilny. Komentarz. Księga pierwsza. Część ogólna, Kraków
2003, t. 23 do art. 5 KC.
Samo określenie „ zasady współżycia społecznego ” jest pojęciem 52 J. Ignaczewski, op. cit., s. 762.
niedookreślonym, przez które należy rozumieć reguły słuszności, Art. 133 § 1 KRO stanowi, że: „Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyj-
53
moralności czy obyczajności. Zatem zachowanie zgodne z tymi zasa- nych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie,
chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzy-
dami zasługuje na powszechną aprobatę społeczeństwa, a sprzeczne mania i wychowania”.
www.edukacjaprawnicza.pl VI–IX (153) czerwiec 2014 15
