Page 23 - "Klinika" Nr 37-38 (42-43) 2024

WPŁYW KLINIK NA PRZYSZŁOŚĆ SPOŁECZNĄ

Brak wiedzy i świadomości

osób doznających przemocy

domowej co do doświadczanej

Michalina Maria
Wodzińska* dyskryminacji oraz środków

ochrony – perspektywa osób

studenckich pracujących

w klinikach prawa

Wprowadzenie „rozpoznanie czegoś na podstawie jakichś cech”. Należy bowiem
Problem braku identyfikacji przez osoby pokrzywdzone zacho- wskazać, że osoby pokrzywdzone często zauważają, że zachowa-
wań doznawanych ze strony partnerów, będących różnymi for- nia sprawców są niedopuszczalne i nie godzą się na nie (co wyraża
mami przemocy, jest – już z samej swojej istoty – kontrowersyjny się chociażby w szukaniu rozwiązań prawnych ich sytuacji), jed-
i trudny do wrażliwego przedstawienia. Po pierwsze bowiem au- nak z różnych względów (wskazanych w dalszej części artykułu)
torka ma świadomość, że już samo jego nazwanie – jak w tytule nie nazywają ich przemocą, a tym samym nie biorą pod uwagę ich
– może rodzić zarzut patriarchalnego i protekcyjnego traktowa- dyskryminacyjnego charakteru oraz wszystkich dostępnych im
nia osób, najczęściej kobiet, doświadczających przemocy. Należy środków prawnych. Co więcej, samo określanie osób doznających
jednak zaznaczyć, że intencją autorki nie jest przedstawienie przemocy pojęciem „ofiara” – ze względu na przypisywaną temu
owego problemu ex catedra, a próba zidentyfikowania mechani- terminowi bierność – może prowadzić do odebrania osobom do-
2
zmów zachodzących w społeczeństwie celem refleksji nad nimi, świadczającym przemocy sprawczości . Z tego powodu, za Witol-
a tym samym umożliwienie udzielenia wrażliwej i empatycz- dem Klausem , w artykule nie będzie używane to pojęcie, tylko za-
3
nej pomocy prawnej osobom klienckim. Prowadzenie rozważań stąpione terminem „osoba pokrzywdzona” .
4
na ten temat jest trudne także pod względem terminologicznym.
1
Przez użycie sformułowania „identyfikacja ” autorka ma na myśli Stany faktyczne spraw prowadzonych w Klinice
* Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji. Działalność Kliniki Prawa WPiA UW
J. Bralczyk (red.), Słownik języka polskiego PWN, powstały na podstawie Słownika
1
100 tysięcy potrzebnych słów Warszawa 2005, hasło: identyfikacja, https://sjp. W ramach Kliniki Prawa WPiA UW działa sekcja ds. przeciwdzia-
pwn.pl/szukaj/identyfikacja.html (dostęp: 12.1.2024 r.). łania przemocy i dyskryminacji, zajmująca się m.in. udzielaniem
2 Należy zwrócić uwagę na to, że język kształtuje rzeczywistość społeczną. Jak
wskazuje W. Klaus w rozprawie „Przemoc ze strony najbliższych w doświadcze-
niach uchodźczyń” (zob. przypis niżej), słowo „ofiara” ma w języku polskim kono-
tacje negatywne. Pojęcie to kojarzy się bowiem z pasywnością ze względu na fakt,
że może mieć następujące znaczenia: „to, co się ofiarowuje komuś na jakiś cel”, godności pokrzywdzonych. [zob. np. V.M. Meredith, Victim identity and respect
„osoba lub zwierzę bezradne wobec czyjejś przemocy, które doznały jakiejś szko- for human dignity: a terminological analysis, International Review of the Red
dy lub straciły życie” czy „przedmiot lub żywa istota składane Bogu, bóstwom, Cross 2009, Nr 91(874), s. 259–277. doi:10.1017/S1816383109990063 (dostęp:
nadprzyrodzonym mocom” np. w celu przebłagania ich lub odsunięcia niebez- 12.1.2024 r.)]. Z tych względów w niniejszym artykule, za Witoldem Klausem, au-
pieczeństwa” (Słownik języka polskiego PWN, hasło: ofiara, https://sjp.pwn.pl/ torka zdecydowała się na używanie pojęcia „osoba pokrzywdzona” w rozumieniu
sjp/ofiara;2494200.html (dostęp: 10.1.2024 r.)]. Używanie pojęcia „ofiara”, za- art. 49 § 1 Kodeksu postępowania karnego, zgodnie z którym pokrzywdzonym
równo w literaturze naukowej, jak i w kontaktach z osobami klienckimi, może jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naru-
więc prowadzić do odebrania sprawczości osobom doświadczającym przemocy szone lub zagrożone przez przestępstwo. Pojęcie to zdaje mi się najbardziej ade-
domowej. Należy zaznaczyć, że do odejścia od używania słowa „victim” (pl. „ofia- kwatne ze wszystkich innych możliwych polskich określeń (także tych wynikają-
ra”) na rzecz pojęcia „survivor” (pl. „ocalała”) doszło także w języku angielskim. cych z bezpośredniego tłumaczenia słowa „survivor”, np. „ocalała”). Także słowo
Istotnymi w tym kontekście są słowa wypowiedziane przez jedną z pokrzyw- „sprawca” jest przez autorkę używane bez zamiaru sugerowania, że zjawisko
dzonych w badaniach przeprowadzonych przez S. Fohring „Nie sądzę, że ofiara przemocy domowej występuje zawsze w relacji pokrzywdzona (kobieta) – spraw-
to miłe słowo... Myślę, że czasami może mieć złe konotacje, wiesz, jeśli jesteś ofia- ca (mężczyzna). Należy jednak wskazać (o czym więcej w dalszej części artykułu),
rą, to czyni cię małym, zostałeś zdeptany lub cokolwiek innego i możesz zostać że przemoc domowa nie jest neutralna płciowo. Statystyki bowiem jednoznacz-
ponownie zdeptany.” (S. Fohring, What’s in a word? Victims on ‚victim’, Interna- nie wskazują, że większość przypadków przemocy jest dokonywana przez męż-
tional Review of Victimology 2018, t. 24, Nr 2, s. 155). W literaturze zwraca się czyzn w stosunku do kobiet (zob. przypis Nr 21). Z tego względu, a także z uwagi
również uwagę na rolę języka, jakiego używają osoby, które udzielają pokrzywdzo- na chęć zachowania jednolitości językowej z literaturą przedmiotu, na którą autor-
nym pomocy (także prawnej), wskazując, że przypisanie osobom pokrzywdzonym ka się powołuje, w artykule będzie się posługiwać określeniem „sprawca”.
„instytucjonalnej etykiety ofiary” może prowadzić do przeoczenia ich potencjału 3 W. Klaus, Przemoc ze strony najbliższych w doświadczeniach uchodźczyń, Warsza-
i sprawczości w mierzeniu się z traumatycznymi doświadczeniami. Tym samym wa 2016, s. 31–32.
używanie odpowiedniego języka stanowi ważny krok w kierunku poszanowania 4 Zob. przypis Nr 2.

22 KLINIKA Nr 37–38 (42–43)/2024 fupp.org.pl