Page 25 - "Klinika" Nr 37-38 (42-43) 2024

WPŁYW KLINIK NA PRZYSZŁOŚĆ SPOŁECZNĄ

8
15
ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej związku . Definicja z ustawy zawiera jednak dwa elementy, które
przez pojęcie przemocy domowej należy „rozumieć jednora- nie są uwypuklone w definicji konwencyjnej. Po pierwsze, impli-
zowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, kuje, że jedną z najistotniejszych cech przemocy domowej jest jej
wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną, intencjonalność . Tym samym akcentowany jest w niej nie tylko
16
naruszające prawa lub dobra osobiste osoby doznającej przemocy fakt wykorzystania przez sprawcę swojej siły lub władzy celem
9
domowej […]” . Dalsza część definicji zawiera nieenumeratywne skrzywdzenia innych członków rodziny , ale także to, że przemoc
17
wyliczenie konsekwencji zachowań uznawanych na omawianego domowa często jest częścią przemyślanej strategii prowadzącej
przepisu za przemoc domową. Ważne jest jednak wskazanie, do dominacji sprawcy nad osobą pokrzywdzoną, a niekoniecznie
że uchwalona w ustawie definicja przemocy domowej nie przekłada chwilową utratą panowania nad sobą sprawcy . Wniosek ten jed-
18
się na kryminalizację samej przemocy w rodzinie. Zachowania wy- nak nie powinien prowadzić do przekonania, że przemocy domo-
pełniające znamiona przestępstwa znęcania się z art. 207 KK nie wej nie stanowi jednorazowe zachowanie, gdyż, jak wynika expres-
są bowiem tożsame z przemocą w rodzinie, chociaż ich zakresy de- sis verbis z definicji ustawowej, przemocą jest „jednorazowe albo
finicyjne krzyżują się . Za M. Płatek można wskazać, że „każde powtarzające się” zachowanie sprawcy. Drugim elementem pod-
11
10
znęcanie się, gdy dotyczy bliskich relacji, będzie także wypełniać kreślonym przez prawodawcę jest nierównomierność sił sprawcy
znamiona przemocy w rodzinie, ale nie każda przemoc w rodzi- i osoby pokrzywdzonej, co zostało wyrażone w sformułowaniu
nie będzie wyczerpywać znamiona przestępstwa z art. 207 k.k.”. „wykorzystujące przewagę […], naruszające prawa lub dobra osobi-
Należy zaznaczyć, że ów brak kryminalizacji przestępstwa prze- ste osoby doznającej przemocy domowej ”. Jak wskazuje B. Grusz-
19
mocy w rodzinie powoduje, iż organy ścigania wszczynają postę- czyńska, w teoriach feministycznych odnoszących się do przemocy
powanie z urzędu dopiero w momencie, w którym zachowania zaznacza się, że „[…] przemoc jest sposobem i narzędziem do pod-
sprawcy staną się tak drastyczne i wielokrotne, że wypełniają zna- trzymania tej dominacji, do podporządkowania kobiet i kontroli
miona przestępstwa znęcania się . Skutkuje to zarówno poczu- nad nimi” .
12
20
ciem bezkarności u sprawców, jak i bezsilnością pokrzywdzonych, Chociaż zarówno definicja konwencyjna, jak i ta ustawowa są neu-
a także większym przyzwoleniem na przemocowe zachowania tralne płciowo, tj. obie uwzględniają sprawców i osoby pokrzyw-
w społeczeństwie . dzone obu płci, należy wskazać, że samo zjawisko przemocy do-
13
W obu wskazanych powyżej definicjach można odnaleźć elementy mowej neutralne płciowo nie jest. Za przykład mogą posłużyć
charakterystyczne dla zjawiska przemocy domowej. Ich zakres policyjne statystyki z 2022 r., pochodzące ze sprawozdania z pod-
obejmuje zarówno przemoc partnerską (między obecnymi oraz jętych przez policję działań wobec przemocy w rodzinie, związa-
byłymi partnerami lub małżonkami), jak i przemoc międzypoko- nych z procedurą „Niebieskiej Karty”. Wśród osób, co do których
leniową. Co więcej, obie nie przewidują wymogu wspólnego miej- istniało podejrzenie, że są dotknięte przemocą, kobiety stanowiły
sca zamieszkania osoby pokrzywdzonej i sprawcy , co uwzględ- 73%, a mężczyźni 12%. Jeśli zaś chodzi o liczbę osób, wobec któ-
14
nia fakt, że przemoc może występować także po zakończeniu rych istniało podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, męż-
czyźni stanowili 89%, a kobiety 10% . Statystyki te jednoznacznie
21
8 T.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 424 ze zm., dalej jako: „PrzemDomU”. wskazują, że Radhika Coomarswamy miała rację, mówiąc, iż „Po-
9 Art. 2 ust. 1 pkt. 1 PrzemDomU: „Ilekroć w ustawie jest mowa o: 1) przemocy
domowej – należy przez to rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne mimo neutralności płciowej tego terminu przemoc domowa nie-
działanie lub zaniechanie, wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub mal zawsze jest przestępstwem na tle płciowym, dokonywanym
ekonomiczną, naruszające prawa lub dobra osobiste osoby doznającej przemocy przez mężczyzn na kobietach” . Należy wskazać, że brak rozpozna-
22
domowej, w szczególności: a) narażające tę osobę na niebezpieczeństwo utraty
życia, zdrowia lub mienia, b) naruszające jej godność, nietykalność cielesną lub nia i odpowiedniego zajęcia się kwestią płciowego uwarunkowa-
wolność, w tym seksualną, c) powodujące szkody na jej zdrowiu fizycznym lub nia omawianego zjawiska powoduje, iż ciężko jest mu efektywnie
psychicznym, wywołujące u tej osoby cierpienie lub krzywdę, d) ograniczające lub 23
pozbawiające tę osobę dostępu do środków finansowych lub możliwości podjęcia przeciwdziałać .
pracy lub uzyskania samodzielności finansowej, e) istotnie naruszające prywatność W pojęciu przemocy domowej mieści się nie tylko przemoc fi-
tej osoby lub wzbudzające u niej poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, zyczna, lecz także psychiczna, seksualna oraz ekonomiczna. Jest
w tym podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej”.
10 A.D. Śledziewski, Przestępstwo znęcania się w kontekście przemocy w rodzinie, to o tyle istotne, że „do niedawna przemoc utożsamiana była
Białystok, 2016, s. 10. z użyciem siły fizycznej” . Jednym z powodów takiego stanu rze-
24
11 M. Płatek, Ochrona prawna przed przemocą wobec kobiet i przemocą domową, czy był fakt, że obrażenia powstałe wskutek przemocy fizycznej
[w:] S. Trociuk (red.), Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich 2013, Nr 7, Zasada
równego traktowania, s. 22.
12 W tym miejscu należy wskazać, że zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie
dopuszcza się możliwość wypełnienia znamion znęcania się poprzez jednokrot-
ne zachowanie sprawcy. Jak wskazał Sąd Najwyższy (orzekając jeszcze na pod- 15 S. Spurek, art. 2, [w:] S. Spurek, Przeciwdziałanie przemocy domowej. Komentarz,
stawie dawnego Kodeksu karnego, w którym art. 184 regulował przestępstwo Warszawa 2023.
znęcania się), „Znęcanie się w rozumieniu art. 184 § 1 KK jest działaniem zło- 16 Ibidem.
żonym zazwyczaj z wielu fragmentów wykonawczych działania przestępczego, 17 S. Spurek, art. 2, [w:] S. Spurek, Przeciwdziałanie przemocy domowej.
ale nie wyklucza działania jednorazowego, jeżeli intensywnością swą i zadawa- 18 M. Budyn-Kulik, Przemoc w rodzinie – analiza wiktymologiczna oraz prawnokarne
niem cierpień realizuje stan faktyczny powszechnie rozumiany jako znęcanie się”. środki przeciwdziałania, Warszawa 2009, s. 10.
(wyr. SN z 30.8.1971 r., I KR 149/71, OSNPG 1971, Nr 12, poz. 228, tak samo 19 Art. 2 ust. 1 pkt 1 PrzemDomU.
np. wyr. SN z 8.2.1982 r., II KR 5/82, OSNPG 1982, Nr 8, poz. 114; wyr. SA 20 B. Gruszczyńska, Przemoc wobec kobiet w Polsce. Aspekty prawno-kryminologicz-
w Krakowie z 19.12.2002 r., II AKa 274/02, Prok. i Pr. 2003, Nr 9, poz. 17). Po- ne, Warszawa 2007, s. 28.
dobne stanowisko zajmuje w tej kwestii doktryna: „Większość doktryny dopusz- 21 Formularz III/8, Sprawozdanie z podjętych przez policję działań wobec przemocy
cza jednak ewentualność jednorazowego działania sprawcy, słusznie argumentu- w rodzinie dotyczące procedury „Niebieskie Karty”, dane za rok 2022, https://sta-
jąc, że musi to być zachowanie intensywne i rozciągnięte w czasie” (J. Kosonoga, tystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-w-rodzinie/201373,Przemoc-
art. 207, [w:] R.A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2023). w-rodzinie-dane-od-2012-roku.html, (dostęp: 5.12.2023 r.).
Należy jednak wskazać, że zachowania sprawcy, aby wypełniały znamiona prze- 22 Specjalna Sprawozdawczyni ONZ ds. Przemocy Wobec Kobiet ONZ, Raport
stępstwa z art. 207 KK muszą charakteryzować się dużym nasileniem, drastycz- nt. przemocy wobec kobiet, jej przyczyn i konsekwencji, 5 lutego 1996 r.
nością, co powoduje obniżenie poziomu prawnokarnej ochrony pokrzywdzonych 23 J. Piotrowska, Dlaczego przemoc z uwzględnieniem perspektywy płci?, [w:] Femi-
w polskim modelu karnym. noteka, Lokalne programy przeciwdziałania przemocy w rodzinie a perspektywa
13 Ibidem, s. 24. płci. Raport. Wzorcowy program, Warszawa 2016, s. 15.
14 S. Spurek, art. 3 [w:] E. Bieńkowska, L. Mazowiecka (red.), Konwencja o zapobiega- 24 A.D. Śledziewski, Przestępstwo znęcania się w kontekście przemocy w rodzinie,
niu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, Warszawa 2016. Białystok 2016, s. 32.

24 KLINIKA Nr 37–38 (42–43)/2024 fupp.org.pl