Page 26 - "Klinika" Nr 37-38 (42-43) 2024

WPŁYW KLINIK NA PRZYSZŁOŚĆ SPOŁECZNĄ

25
34
są najłatwiejsze do zaobserwowania . Jednak jurysprudencja z płci albo na stereotypach roli mężczyzny i kobiety . Odnośnie
feministyczna zwraca uwagę także na inną przyczynę. Wynika do tego obowiązku Komitet CEDAW zaznaczył, że „tradycyjne po-
to między innymi z faktu, że doświadczenia kobiet i mężczyzn stawy, zgodnie z którymi kobiety są postrzegane jako podporząd-
w zakresie przemocy są różne. Z punktu widzenia mężczyzn prze- kowane mężczyznom lub jako osoby pełniące stereotypowe role,
moc ma głównie fizyczny charakter, występuje „poza domem” oraz przyczyniają się do rozpowszechnienia praktyk związanych ze sto-
co do zasady jej sprawcami nie są osoby najbliższe. Doświadczenia sowaniem przemocy i przymusu […] Takie uprzedzenia i praktyki
kobiet są zgoła inne. Jak wskazuje M. Płatek, „To bowiem, co cha- mogą usprawiedliwiać przemoc wobec kobiet wynikającą z płci
rakteryzuje przemoc, to często drobne, same w sobie pojedynczo społeczno-kulturowej jako formę kontroli nad kobietami. Celem
wydawałoby się nieistotne zdarzenia, które jednak składają się takiego pogwałcenia fizycznej i psychicznej integralności kobiet
na nękanie, okazywanie pogardy, wykorzystywanie, uprzedmia- jest pozbawienie ich równego posiadania i korzystania z praw
26
tawianie, bicie, dręczenie, seksualne wykorzystywanie” . W tym człowieka i podstawowych wolności, a także posiadania wiedzy
35
kontekście interesujące jest twierdzenie wyrażone przez A. Lipow- o nich” .
ską-Teutsch, wskazujące, że zakres przemocy zdaniem mężczyzn Jednak w jaki sposób świadomość społeczna oddziałuje na jed-
jest węższy niż zdaniem kobiet, gdyż nie włączają oni w jej zakres nostkę na tyle silnie, że nie identyfikuje ona doznawanej przez nią
przemocy psychicznej oraz seksualnej . Chociaż autorka sfor- przemocy? W literaturze przedmiotu wskazuje się, że stereotypy
27
mułowała ten wniosek już przeszło ćwierć wieku temu, zdaje się, i opinie, upraszczające proces poznawczy oraz zabarwione emocjo-
że na gruncie świadomości społecznej jest on nadal aktualny. nalnie (a więc trwałe), znacząco wpływają na działania jednostek .
36
Nie da się bowiem poznać i ocenić całej rzeczywistości społecznej
Rola świadomości społecznej w identyfikacji samodzielnie, a stereotypy legitymizują określone spojrzenie da-
zachowań sprawców jako przemocy oraz nej zbiorowości na świat społeczny, potwierdzając, że skoro jest
w podejmowania działań mających na celu ono wspólne, to jest też prawdziwe . Jednostka, mając określone
37
zapobiegać i zwalczać zjawisko przemocy wobec wyobrażenie o przemocy domowej, postrzega w zgodzie z nim
kobiet rzeczywistość.
Wracając do pytania postawionego wcześniej – czym powodowany W literaturze wskazuje się na tzw. stereotyp „kobiety bitej” , im-
38
jest brak identyfikacji zachowań sprawców jako przemocy – należy plikujący, że osoba doświadczająca przemocy domowej powinna
wskazać, że problem ten wynika w dużej mierze ze świadomości być bezradna, słaba, bezwolna, nieasertywna . Często występuje
39
społecznej dotyczącej tego zjawiska. Świadomość społeczną można także przekonanie, że osoba pokrzywdzona zawsze może odejść
zdefiniować jako „całokształt wierzeń, wyobrażeń, opinii itp. człon- od sprawcy, więc skoro zostaje, oznacza to, iż jest współodpowie-
40
28
ków danego społeczeństwa” . Składają się na nią różnego rodzaju dzialna za przemoc i sama ją prowokuje . Co więcej, gdy osoba
opinie, stereotypy, które wszystkie rzutują na społeczne pojmowa- doznająca przemocy nie podporządkuje się temu stereotypowi,
29
41
nie przemocy domowej , a tym samym na sposoby jej zwalczania może zostać uznana za współsprawczynię . Ponadto, jak zaznacza
i zapobiegania. Stereotypem jest „funkcjonujący w świadomości S.D. Herzberger, osoby pokrzywdzone często wypierają przemoc
społecznej uproszczony i zabarwiony wartościująco obraz rze- ze świadomości, tłumaczą sobie jej doświadczanie albo nie dostrze-
czywistości” . Powszechnie w literaturze podkreśla się, że zjawi- gają jej obecności w swoim otoczeniu .
42
30
sku przemocy domowej nieodłącznie towarzyszą stereotypy oraz Właśnie w taki sposób postrzegała swoje doświadczenia klientka
mity , które wpływają nie tylko na zachowanie pokrzywdzonych C., kiedy w toku spotkania w Klinice mówiła o własnych doświad-
31
oraz sprawców, ale także społeczeństwa i organów państwowych . czeniach. Wskazywała, że nie czuje się zraniona, a wyzwiska sto-
32
Związek ten został też ujęty w art. 5 lit. a Konwencji w sprawie sowane przez jej męża były często prowokowane jej zachowaniem,
likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (dalej jako: „Kon- które – jej zdaniem – było niezgodne z jego oczekiwaniami. Do-
33
wencja CEDAW”), który nakłada na państwa strony zobowiązanie dała też, że gdyby była ofiarą przemocy, to nie tkwiłaby w związku
do podjęcia wszelkich stosownych kroków ku zmianie społecz- małżeńskim przez tyle lat. Jak łatwo zauważyć, sposób postrzega-
nych i kulturowych wzorców zachowania mężczyzn i kobiet w celu nia czy oceny przez C. swoich doświadczeń jest związany z kultu-
osiągnięcia likwidacji przesądów i zwyczajów lub innych praktyk rowym i stereotypowym postrzeganiem zjawiska przemocy oraz
opierających się na przekonaniu o niższości lub wyższości jednej
34 Ibidem, art. 5 lit. a. Warto też wskazać, że art. 12 ust. 1 Konwencji stambul-
25 A. Filipek, Wspomaganie człowieka dorosłego w sytuacji przemocy w rodzinie, Bia- skiej jest przepisem o treści bardzo podobnej do art. 5 lit. a Konwencji CEDAW,
łystok 2017, s. 18. zob. E. Zielińska, art. 12, p. 3, [w:] E. Bieńkowska, L. Mazowiecka (red.), Konwencja
26 M. Płatek, Ochrona prawna przed przemocą wobec kobiet i przemocą domową, o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, War-
[w:] S. Trociuk (red.), Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich 2013, Nr 7. Zasada szawa 2016.
równego traktowania, s. 23. 35 Komitet CEDAW, Zalecenia Ogólne Nr 19 dotyczące przemocy wobec kobiet
27 A. Lipowska-Teutsch, Wychować, wyleczyć, wyzwolić, Warszawa 1998, s. 18. (1992 r.), HRI/GEN/1/Rev.9 (Vol. II), p. 11–12.
28 Internetowa encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/swiadomosc- 36 M. Wrzosek, Rola mitu i stereotypu w kształtowaniu rzeczywistości społecznej,
-spoleczna;3984380.html, (dostęp: 5.12.2023 r.). [w:] Cyberpolicy, Zjawisko dezinformacji w dobie rewolucji cyfrowej. Państwo.
29 M. Budyn-Kulik, Przemoc partnerska na tle przemocy w rodzinie, [w:] Zabójstwo Społeczeństwo. Polityka. Biznes, 2019, https://cyberpolicy.nask.pl/raport-zja-
tyrana domowego. Studium prawnokarne i wiktymologiczne, Gdańsk 2017. wisko-dezinformacji-w-dobie-rewolucji-cyfrowej-panstwo-spoleczenstwo-polity
30 J. Bralczyk (red.), Słownik języka polskiego PWN, powstały na podstawie Słownika ka-biznes/ (dostęp: 15.12.2023 r.), s. 46.
100 tysięcy potrzebnych słów, Warszawa 2005, hasło: stereotyp, https://sjp.pwn. 37 W. Szostak, Mity i stereotypy w komunikacji politycznej, [w:] A. Kosińska-Metryka,
pl/slowniki/stereotyp.html, dostęp: 6.12.2023 r. M. Gołaś (red.), Mity i stereotypy w polityce. Przeszłość i teraźniejszość, Toruń
31 A. Śledzińska-Simon, Making progress in elimination of gender stereotypes in 2010, s. 25.
the context of gender-based violence.The role of the CEDAW Committee, Tijd- 38 L.A. Harrison, C.W. Esqueda, Myths and stereotypes of actors involved in domestic
schrift voor Genderstudies 2013, t. 16, Nr 1, s. 45–46. violence: implications for domestic violence culpability attributions, Aggression
32 K. Sękowska-Kozłowska, Stereotypy dotyczące płci a przemoc wobec kobiet w do- and Violent Behavior 1999, t. 4, Nr 2, s. 130.
robku prawnomiędzynarodowym. Od identyfikacji do kształtowania, Studia Praw- 39 M. Budyn-Kulik, Przemoc w rodzinie, s. 11.
nicze 2016, Nr 2, s. 8. 40 Ibidem, s. 11.
33 Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet przyjęta 41 L.A. Harrison, C.W. Esqueda, Myths and stereotypes, s. 130.
przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 18.12.1979 r. (Dz.U. 42 S.D. Herzberger, Przemoc domowa. Perspektywa psychologii społecznej, Warszawa
z 1982 r. Nr 10, poz. 71). 2002, s. 57.

edukacjaprawnicza.pl KLINIKA Nr 37–38 (42–43)/2024 25